گنجور

شمارهٔ ۶۶ - در مدح ابوحلیم زریر شیبانی

ای شیر دل ای زریر شیبانی
ای قوت بازوی مسلمانی
ای رای تو چشم عقل بیداران
ای خشم تو تیغ تیز سلطانی
با عدل تو ظلم عدل نوشروان
با علم تو جهل علم یونانی
پیمان تو گاه صلح فاروقی
دستان تو روز جنگ دستانی
از گنج تو امتی در آسایش
از رنج تو عالمی در آسانی
درگاه ترا خلود فردوسی
دربان تو را جلوس رضوانی
آنجا که نه نعمت تو درویشی
وآنجا که نه حشمت تو ویرانی
آن میغ کمان ور است قربانت
کاندر سر اوست فعل طوفانی
وآن برق مجسم است شمشیرت
کاندر حک اوست جان جسمانی
شیطان سنان آبدارت را
ناداده شهاب کوب شیطانی
باران کمان کامکارت را
نادوخته روزگار بارانی
زور توبه عربده سخن گفته
از نوک زبان طفل ماکانی
داغ تو به خاصیت وطن کرده
بر تخته ران اسب گیلانی
سر خوانی سرکشان قضا خواهد
چون کوس تو کوفت شعر سرخوانی
پیشانی سرکشان قفا گردد
چون پیش کنی به حمله پیشانی
میل تو به حربگه فزون بینند
از میل طفیلیان به مهمانی
بر سفره رزم رزم جویانت
چیزی نخورند جز پشیمانی
رازی که زمانه داشت اندر دل
در حق نظام شرق و غرب آنی
تصدیق کند سپهر اگر گوید
گوینده ترا سکندر ثانی
چرخی شب و روز تیز از آن گردی
ماهی مه و سال تند از آن رانی
خواهی که شوی مقیم نشکیبی
کوشی که کنی مقام نتوانی
تا طبع درشت و نرم رویاند
خار و گل عقربی و میزانی
در صدر تو سعد باد ناهیدی
با قدر تو باد اوج کیوانی
آثار غزات تو فرامرزی
احکام قضای تو سلیمانی
حفظ تو به سایه زاد و در ظلش
آرام گرفته انسی و جانی

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای شیر دل ای زریر شیبانی
ای قوت بازوی مسلمانی
هوش مصنوعی: ای دل شجاع و دلیر، ای زریر از قوم شیبانی، ای قدرت و نیروی یک مسلمان.
ای رای تو چشم عقل بیداران
ای خشم تو تیغ تیز سلطانی
هوش مصنوعی: ای فکر تو، برای روشنگران مانند چشمی است که در بیداری وجود دارد، و خشم تو مانند شمشیری تیز و برّاست که سلطنت می‌کند.
با عدل تو ظلم عدل نوشروان
با علم تو جهل علم یونانی
هوش مصنوعی: عدالت تو باعث شده است که ظلم نوشروان هم تبعید شود و دانش تو جهل علم یونانی را از اعتبار بیندازد.
پیمان تو گاه صلح فاروقی
دستان تو روز جنگ دستانی
هوش مصنوعی: در زمانی که صلح برقرار است، تو برای دوستی و آرامش روی می‌آوری، اما در زمان جنگ و نبرد، دستانت آماده‌ی جنگ و دفاع می‌شوند.
از گنج تو امتی در آسایش
از رنج تو عالمی در آسانی
هوش مصنوعی: از ثروت و دارایی تو، گروهی در آرامش زندگی می‌کنند و از سختی‌های تو، جهانی در آسایش بهره‌مند است.
درگاه ترا خلود فردوسی
دربان تو را جلوس رضوانی
هوش مصنوعی: درگاه تو همیشه محل حضور و نعمت فردوسی است و فرشته رضوان به عنوان دربان تو در آنجا نشسته است.
آنجا که نه نعمت تو درویشی
وآنجا که نه حشمت تو ویرانی
هوش مصنوعی: در جایی که نعمت‌ها و خوشی‌ها وجود ندارد و هیچ نشانی از بزرگی و شان تو نیست، آنجا فقط خرابی و ویرانی به چشم می‌خورد.
آن میغ کمان ور است قربانت
کاندر سر اوست فعل طوفانی
هوش مصنوعی: آن ابر کمان‌مانند که دور توست، تو را در آغوش دارد، و در دل او نیروی طوفانی نهفته است.
وآن برق مجسم است شمشیرت
کاندر حک اوست جان جسمانی
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف شمشیر با ویژگی‌های خاصی می‌پردازد. شاعر به تصویرسازی از شمشیر به عنوان یک نیروی موثر و قدرتمند می‌پردازد که جنبه‌ای تجسم‌یافته و درخشان دارد. به نوعی، شمشیر در حکمت و قدرتش بیانگر روح و حیات جسمانی است.
شیطان سنان آبدارت را
ناداده شهاب کوب شیطانی
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی بیانگر این است که مراقب وسوسه‌ها و فریب‌های شیطانی باش و از خودت محافظت کن. در واقع، به توانایی‌ها و قابلیت‌های خود ایمان داشته باش و از آنها به بهترین شکل استفاده کن تا از تاثیرات منفی دوری کنی.
باران کمان کامکارت را
نادوخته روزگار بارانی
هوش مصنوعی: باران به تو آسیب نرسانده، بلکه روزهای بارانی زندگی‌ات باعث شده که به خواسته‌هایت نرسی.
زور توبه عربده سخن گفته
از نوک زبان طفل ماکانی
هوش مصنوعی: این بیت به مفهوم این است که قدرت و تاثیر توبه و بازگشت به مسیر درست، حتی از زبان یک کودک نیز می‌تواند به شکل قوی و شگفتی‌آور بیان شود. یعنی گاهی اوقات، ساده‌ترین و بی‌تجربه‌ترین افراد نیز می‌توانند حرف‌های عمیق و تاثیرگذاری بزنند.
داغ تو به خاصیت وطن کرده
بر تخته ران اسب گیلانی
هوش مصنوعی: عشق و دلتنگی تو مانند نشانه‌ای بر بدن اسب گیلانی حک شده است.
سر خوانی سرکشان قضا خواهد
چون کوس تو کوفت شعر سرخوانی
هوش مصنوعی: زمانی که سرنوشت و تقدیر به وقوع بپیوندد، به مانند صدای طبل، دیگر کسی نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد.
پیشانی سرکشان قفا گردد
چون پیش کنی به حمله پیشانی
هوش مصنوعی: اگر در برابر سرکشان بایستی و حمله کنی، پیشانی آن‌ها زیر بار فشار و شکست به عقب می‌رود.
میل تو به حربگه فزون بینند
از میل طفیلیان به مهمانی
هوش مصنوعی: علاقه و خواسته تو به میدان جنگ و نبرد بیشتر از علاقه و تمایل آن کسانی است که به مهمانی دعوت شده‌اند و نقش وابسته دارند.
بر سفره رزم رزم جویانت
چیزی نخورند جز پشیمانی
هوش مصنوعی: در میدان جنگ، جویندگان نبرد جز پشیمانی چیزی به دست نخواهند آورد.
رازی که زمانه داشت اندر دل
در حق نظام شرق و غرب آنی
هوش مصنوعی: راز و رازی که زمانه در دل خود داشت، در مورد نظام‌های شرق و غرب به یکباره فاش شد.
تصدیق کند سپهر اگر گوید
گوینده ترا سکندر ثانی
هوش مصنوعی: اگر آسمان تأیید کند که تو مانند سکندر، فرمانروایی بزرگ هستی، این سخن را بپذیر.
چرخی شب و روز تیز از آن گردی
ماهی مه و سال تند از آن رانی
هوش مصنوعی: چرخش شب و روز به سرعت می‌گذرد و مانند ماهی که در آب به حرکت درمی‌آید، سال نیز به سرعت می‌گذرد و لحظه‌ها پر از جنب و جوش هستند.
خواهی که شوی مقیم نشکیبی
کوشی که کنی مقام نتوانی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در جایی ثابت بمانی و احساس آرامش کنی، باید برای این هدف تلاش و کوشش کنی، ورنه نمی‌توانی به آن مکان دست یابی.
تا طبع درشت و نرم رویاند
خار و گل عقربی و میزانی
هوش مصنوعی: تا زمانی که طبیعت با سختی و نرمی خود، خار و گل را پرورش می‌دهد، می‌تواند به کیفیت و میزان هر چیزی توجه کند.
در صدر تو سعد باد ناهیدی
با قدر تو باد اوج کیوانی
هوش مصنوعی: این بیت به تمجید و ستایش از یک شخص خاص اشاره دارد. شاعر می‌گوید که فرد مورد نظر در بالاترین مقام و مرتبه قرار دارد و به نوعی به فرخندگی و خوشبختی او اشاره می‌کند. همچنین، او را با ستاره‌های درخشان و آسمانی مقایسه می‌کند که نشان‌دهنده‌ی عظمت و ارزش اوست. به طور کلی، این بیان نشان‌دهنده‌ی احترام و ارادت شاعر به شخص مورد نظر است.
آثار غزات تو فرامرزی
احکام قضای تو سلیمانی
هوش مصنوعی: آثار فتوحات تو فراتر از مرزهاست و دستاوردهای تو در قضاوت و حکم، حکایت از قدرت سلیمان دارد.
حفظ تو به سایه زاد و در ظلش
آرام گرفته انسی و جانی
هوش مصنوعی: حضور و نگهداری تو مانند سایه‌ای است که در آن آرامش و زندگی یافته‌ایم.