گنجور

شمارهٔ ۵۵ - در مدح بوحلیم شیبانی

ای قوی رای کدخدای عجم
ای به گوهر گزیده تا آدم
چرخ عدل تو را هزار بهشت
صحن امن تو را هزار آدم
شخص با همت تو شخص خیال
شیر با هیبت تو شیر علم
دولتت را زمانه زیر نگین
همتت را سپهر زیر قدم
داده جود تو سازهای وجود
دیده علم تو رازهای عدم
وصل مهر تو جفت وصل شباب
فصل کین تو یار فصل هرم
نام کردار بخت تو پیروز
طبع مانند وقت تو خرم
بر ودیعت حمایت تو وثیق
در شریعت کفایت تو حکم
قلمت حله باف خلد نعیم
سخنت نقشبند نقش نعم
آسمانی محول احوال
آفتابی معول عالم
حمل حزم تو برنگیرد کوه
سیل عزم تو برنتابد یم
خم دهی حرص را به صلت پشت
پرکنی آز را ببذل شکم
بدمانی به سهم آهن خوی
بچکانی به وهم از آتش نم
آنکه انگشت کالبد عقد است
در سه انگشت تو شده بر کم
ابر مهر ابر باد برق گرای
آب چهر آب سان آتش دم
کاملی عقل پیشه ای که ز عقل
نشود فعل او ندیم ندم
جادوی مهر پایه ای که چو مهر
نکند پایه در عطیت کم
چشم رایش بصیر و گوش سمیع
چشم دانش ضریر و گوش اصم
معطی و منصف خزانه حق
منهی و مشرف هزینه جم
ای تو را حکم نایب داور
ای تو را زهد وارث ادهم
بنده از بو حلیم شیبانی
چند یک روز داد داد ستم
که از اینسان سیاه شد چو دوات
که بدینسان برهنه شد چو قلم
موج خیزی چنین مهیب و درشت
آب گردی چنین قعیر و دژم
چه کند بنده چنگ در که زند
چون توئی شاخ بار فضل و کرم
تا ستوده است حجت موسی
تا نکوهیده حاجت بلعم
مجلست با نشاط باد و سرور
موکبت با سپاه باد و حشم
«زندگانی تو و عمر عدوت
عیش در عیش باد و غم در غم »
بروان ار تو شاد فخر عرب
بزبان با تو خوب شاه عجم

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای قوی رای کدخدای عجم
ای به گوهر گزیده تا آدم
هوش مصنوعی: ای نیک اندیش و با تدبیر، ای رییس و سرپرست دیار عجم، تو آن کسی هستی که از میان افراد نیکو، همچون گوهر با ارزش، انتخاب شده‌ای.
چرخ عدل تو را هزار بهشت
صحن امن تو را هزار آدم
هوش مصنوعی: تو با عدالت خود، هزاران نعمت و بهشت را به من معرفی می‌کنی و با امنیتی که فراهم می‌کنی، دنیای بی‌نظیری را خلق می‌کنی.
شخص با همت تو شخص خیال
شیر با هیبت تو شیر علم
هوش مصنوعی: شخصی که همت و اراده‌اش قوی است، به مانند شیر است. وجود تو در عرصه علم و دانش، به او قدرت و زیبایی خاصی می‌بخشد.
دولتت را زمانه زیر نگین
همتت را سپهر زیر قدم
هوش مصنوعی: به زودی زمانه در اختیار تو خواهد بود و آسمان نیز زیر پای تو قرار خواهد گرفت.
داده جود تو سازهای وجود
دیده علم تو رازهای عدم
هوش مصنوعی: بخشش تو، آهنگ‌هایی از هستی را به ما می‌آموزد و دانش تو، اسرار ناپیدا را برای ما روشن می‌کند.
وصل مهر تو جفت وصل شباب
فصل کین تو یار فصل هرم
هوش مصنوعی: در اینجا، شاعر به ارتباط و پیوند عاطفی خود با معشوق اشاره می‌کند. او عشق و زیبایی معشوق را با جوانی و شادی بهار مقایسه می‌کند و می‌گوید که این احساسات شیرین و تازه مانند فصل بهار است. همچنین، به نوعی از جدایی یا درد ناشی از دوری اشاره شده است که به دنبال این عشق به وجود می‌آید. در واقع، این ابراز عشق و احساسات نشانه‌ای از زیبایی و شگفتی‌های عشق در کنار چالش‌های آن است.
نام کردار بخت تو پیروز
طبع مانند وقت تو خرم
هوش مصنوعی: سرنوشت تو به گونه‌ای است که موفقیت‌ها و شادکامی‌های تو مانند لحظه‌های خوش و خوشایند زندگی‌ات به جست‌وجوی تو می‌آیند.
بر ودیعت حمایت تو وثیق
در شریعت کفایت تو حکم
هوش مصنوعی: حمایت تو به عنوان یک امانت، در چارچوب قانون کافی و مؤثر است.
قلمت حله باف خلد نعیم
سخنت نقشبند نقش نعم
هوش مصنوعی: قلم تو مانند بافنده‌ای است که بهشت نعمت را می‌سازد و سخن تو به صورت زیبا و هنرمندانه نقش‌ و نگار نعمت‌ها را به تصویر می‌کشد.
آسمانی محول احوال
آفتابی معول عالم
هوش مصنوعی: در آسمان، تغییرات و وضعیت‌ها مانند تابش خورشید بر دنیا تأثیرگذار است.
حمل حزم تو برنگیرد کوه
سیل عزم تو برنتابد یم
هوش مصنوعی: قدرت و اراده تو به اندازه‌ای است که حتی کوه‌ها از عزم تو نمی‌توانند جلوگیری کنند و به حالت‌های سخت نمی‌لرزند.
خم دهی حرص را به صلت پشت
پرکنی آز را ببذل شکم
هوش مصنوعی: باید حرص و طمع را کنترل کنید، چون با تلاش و پشتکار می‌توانید آرزوها و خواسته‌هایتان را برآورده کنید و از آنچه درونتان است بهره‌برداری کنید.
بدمانی به سهم آهن خوی
بچکانی به وهم از آتش نم
هوش مصنوعی: نسبت به آنچه که نمی‌دانی، نباید قضاوت کنی و نسبت به مسائل زندگی با آتش بازی نکنی که ممکن است به ضرر خودت تمام شود.
آنکه انگشت کالبد عقد است
در سه انگشت تو شده بر کم
هوش مصنوعی: کسی که در عالم وجود، گره‌زننده‌ی سرنوشت‌هاست، در محدودیتی از قدرت تو قرار گرفته است.
ابر مهر ابر باد برق گرای
آب چهر آب سان آتش دم
هوش مصنوعی: ابر مهر یعنی ابر محبت، ابر باد به معنای ابرهایی است که همراه با طوفان و وزش باد هستند. در ادامه، برق به وجود آمدن نور و درخشندگی در دل ابرها اشاره دارد. آب چهر به آب‌هایی اشاره دارد که مانند چهره‌ای زیبا و شفافند، و "آب سان آتش دم" به معنای این است که دمیدن آتش می‌تواند به جلوه‌ای متضاد با آب بشود. به طور کلی، این بیت از تضاد و زیبایی‌های طبیعی و احساساتی سخن می‌گوید.
کاملی عقل پیشه ای که ز عقل
نشود فعل او ندیم ندم
هوش مصنوعی: کسی که به کمال عقل دست یافته، به هیچ وجه اعمالش از عقلش جدا نیست و هیچ کاری نکند که غیربه عقل باشد.
جادوی مهر پایه ای که چو مهر
نکند پایه در عطیت کم
هوش مصنوعی: اگر مهربانی نداشته باشی، پایه و اساس محبت و عشق تو ضعیف خواهد بود.
چشم رایش بصیر و گوش سمیع
چشم دانش ضریر و گوش اصم
هوش مصنوعی: چشم و گوش آگاه و هوشمند می‌توانند حقایق را ببینند و بشنوند، اما چشم و گوش نادان، قادر به درک واقعیات نیستند.
معطی و منصف خزانه حق
منهی و مشرف هزینه جم
هوش مصنوعی: خداوند بزرگ و بخشنده، صاحب خیر و نعمت است و همیشه به بهترین شکل، امور را مدیریت می‌کند و بر تمامی هزینه‌ها نظارت دارد.
ای تو را حکم نایب داور
ای تو را زهد وارث ادهم
هوش مصنوعی: ای تو که همچون نایب داور، در مقام رهبری و قضاوت قرار داری، و ای تو که زهد و پرهیزگاری‌ات، یادآور وارثی از نسل ادهم است.
بنده از بو حلیم شیبانی
چند یک روز داد داد ستم
هوش مصنوعی: من از بوی حلیم شیبانی، چند روزی بود که فریاد می‌زدم و از ظلمی که بر من می‌رود، شکایت می‌کردم.
که از اینسان سیاه شد چو دوات
که بدینسان برهنه شد چو قلم
هوش مصنوعی: به خاطر وضعیت دشوار و غم‌انگیزی که بر من حاکم است، همانند دواتی سیاه شده‌ام و مانند قلمی که عریان و بی‌پوشش مانده، حس می‌کنم که هیچ‌چیز برای پنهان کردن ندارم و تمام احساساتم نمایان شده است.
موج خیزی چنین مهیب و درشت
آب گردی چنین قعیر و دژم
هوش مصنوعی: موج‌ها با قدرت و عظمت زیادی به حرکت در آمده‌اند و آب به شکل عمیق و ناامید کننده‌ای به نظر می‌رسد.
چه کند بنده چنگ در که زند
چون توئی شاخ بار فضل و کرم
هوش مصنوعی: بنده چه کاری می‌تواند انجام دهد وقتی تو به عنوان منبع نعمت و بخشش وجود داری؟
تا ستوده است حجت موسی
تا نکوهیده حاجت بلعم
هوش مصنوعی: تا زمانی که مقام و منزلت موسی مورد ستایش قرار می‌گیرد، نیاز بلعم هم مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌گیرد.
مجلست با نشاط باد و سرور
موکبت با سپاه باد و حشم
هوش مصنوعی: محل اجتماع تو پر از خوشحالی و سرور است و همراهی تو مانند یک کاروان پرشکوه و بانشاط است.
«زندگانی تو و عمر عدوت
عیش در عیش باد و غم در غم »
هوش مصنوعی: زندگی تو و مدت عمر دشمن تو باید در خوشی و شادی باشد و غم و اندوهش نیز با غم و اندوه تو همراه باشد.
بروان ار تو شاد فخر عرب
بزبان با تو خوب شاه عجم
هوش مصنوعی: اگر تو خوشحال باشی، فخر عرب به زبان تو صحبت می‌کند و شاه عجم هم به تو احترام می‌گذارد.