گنجور

شمارهٔ ۴۵ - در مدح خواجه منصور سعید احمد

آمد از حوت برنهاده ثقل
پیشوای ستارگان به حمل
پر لطایف نموده عرض هوا
در طرایف گرفته طول جبل
کرده بر آب و باد و خاک طباع
آتش او هزار گونه عمل
روز و شب را به مسطر انصاف
استوا داده چون خط جدول
زود بینی کنون ز اشهب روز
ادهم ناب شب شده ارجل
نافه های تبت گشاده صبا
روضه های بهشت زاده طلل
باقلی ها شکوفه آورده
راست چون چشم اعور و احول
لاله و گل کفیده روی به روی
چون سماکین رامح و اعزل
راغها را کمال نعمت حق
بسته در سبزه دامن منهل
باغها را جمال حضرت شاه
کرده پر گوهر آستین امل
صاحب کافی آسمان علوم
خواجه منصور آفتاب دول
آنکه بی حکم او عطیت عفو
عالمی بود ضایع و مهمل
از وقارش به صد هزاران رنج
نکشد کوه قاف یک خردل
ذات عقل است عرض او به حساب
گر مفصل کنیش یا مجمل
مسند سامی رسالت را
آیتی شد کفایتش منزل
نزد ملک در سیاست گام
تا نیابد زرای او مدخل
پر کند نعمتش دهان نیاز
بگسلد هیبتش میان اجل
کلک وهمش گشاده راز قضا
لوح فهمش گرفته علم ازل
ای سپرده به خاصیت مه و سال
قدم همت تو فرق زحل
وسعت هستی کف تو کند
مشکل نیستی به عالم حل
هم ترا دارد از تو چرخ مثال
هم ترا دارد از تو دهر بدل
هر کرا تاختن دهد جودت
بدر گیرد به جای بدره بغل
آن زمین است ساحت در تو
که نیارد بر او سپهر خلل
وان زبانه است برق کینه تو
که ازو عاجز است آب حیل
تا برآید ز شاخ غیب همی
گل صنع خدای عزوجل
هوش تو سوی رطل باد و قدح
گوش تو سوی مدح باد و غزل
نیک خواهت چشیده عز امید
بدسگالت کشیده رنج وحل

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آمد از حوت برنهاده ثقل
پیشوای ستارگان به حمل
هوش مصنوعی: از دل ماهی (حوت) بیرون آمده و بار سنگین رهبری ستارگان را بر دوش گرفته است.
پر لطایف نموده عرض هوا
در طرایف گرفته طول جبل
هوش مصنوعی: بیت اشاره به زیبایی و لطافت هوا دارد که در میان ویژگی‌های مختلف طبیعت به تصویر کشیده شده است. همچنین بر بلندی کوه‌ها نیز تأکید می‌کند و از تضاد میان نمادهای طبیعی و جالب توجه سخن می‌گوید. در کل، بیانگر زیبایی و تنوع طبیعت است.
کرده بر آب و باد و خاک طباع
آتش او هزار گونه عمل
هوش مصنوعی: آتشین طبع او باعث شده که در برابر آب، باد و خاک، هزاران نوع عمل و کار انجام دهد.
روز و شب را به مسطر انصاف
استوا داده چون خط جدول
هوش مصنوعی: روز و شب را مانند یک جدول مرتب و منظم در نظر گرفته که در آن عدالت و توازن برقرار است.
زود بینی کنون ز اشهب روز
ادهم ناب شب شده ارجل
هوش مصنوعی: به زودی می‌بینی که روزهای روشن به شب‌های سیاه بدل شده و بلاهایی در انتظار است.
نافه های تبت گشاده صبا
روضه های بهشت زاده طلل
هوش مصنوعی: نسیم صبحگاهی به گل‌های خوشبو و زیبای تبت می‌وزد و بوی بهشت را در فضای دل‌انگیز باغ‌ها پخش می‌کند.
باقلی ها شکوفه آورده
راست چون چشم اعور و احول
هوش مصنوعی: باقلی‌ها شکوفه داده‌اند، درست مانند چشمی که ناقص و نادرست است.
لاله و گل کفیده روی به روی
چون سماکین رامح و اعزل
هوش مصنوعی: لاله و گل پژمرده در کنار هم مانند دو ستاره در آسمان خاموش و بی‌نفس هستند.
راغها را کمال نعمت حق
بسته در سبزه دامن منهل
هوش مصنوعی: چشمه‌ها و رودها به زیبایی و نعمت‌های فراوانی آراسته شده‌اند و سبزه‌ها و گل‌ها دامن آنها را زینت بخشیده‌اند.
باغها را جمال حضرت شاه
کرده پر گوهر آستین امل
هوش مصنوعی: باغ‌ها با زیبایی حضرت شاه پر شده و مانند آستینی از جواهر پر شده است.
صاحب کافی آسمان علوم
خواجه منصور آفتاب دول
هوش مصنوعی: منظور از این عبارت، فردی است که در زمینه علم و دانش، برتری و مقام بالایی دارد و به مانند خورشید درخشان و تاثیرگذار است. او به عنوان یک مرجع و صاحب‌نظر شناخته می‌شود.
آنکه بی حکم او عطیت عفو
عالمی بود ضایع و مهمل
هوش مصنوعی: هر چیزی که بدون اراده و دستور او بخشیده شود، بی‌فایده و بی‌معنی خواهد بود.
از وقارش به صد هزاران رنج
نکشد کوه قاف یک خردل
هوش مصنوعی: از شکوه و عظمت او هیچ کس نمی‌تواند به اندازه یک دانه خردل هم رنج بکشد، حتی کوه قاف.
ذات عقل است عرض او به حساب
گر مفصل کنیش یا مجمل
هوش مصنوعی: عقل به خودی خود یک واقعیت اساسی و زیربنایی است. می‌توان آن را به تفصیل توضیح داد یا به شکلی ساده و مختصر بیان کرد.
مسند سامی رسالت را
آیتی شد کفایتش منزل
هوش مصنوعی: در این بیت به اهمیت و عظمت رسالت پیامبر اشاره شده است. او به عنوان نماینده خداوند، نشانه‌ای از حقانیت و کمال است و منزلت او به حدی است که نیازی به تأیید و دلیل دیگری ندارد.
نزد ملک در سیاست گام
تا نیابد زرای او مدخل
هوش مصنوعی: در نزد پادشاه در امور سیاست باید با احتیاط قدم برداشته شود تا جایی برای نفوذ بدخواهان پیدا نشود.
پر کند نعمتش دهان نیاز
بگسلد هیبتش میان اجل
هوش مصنوعی: نعمت او نیازها را برطرف می‌سازد و قدرتش را در برابر سرنوشت نشان می‌دهد.
کلک وهمش گشاده راز قضا
لوح فهمش گرفته علم ازل
هوش مصنوعی: قلم خیال او راز تقدیر را برملا می‌کند و لوح دانشش آگاهی ابدی را در خود جای داده است.
ای سپرده به خاصیت مه و سال
قدم همت تو فرق زحل
هوش مصنوعی: ای کسی که به ویژگی‌های خاص مهارت داری و با عزم و تلاش خود، از زحل هم برتر و متفاوتی!
وسعت هستی کف تو کند
مشکل نیستی به عالم حل
هوش مصنوعی: وسعت جهان در دستان توست، بنابراین هیچ مسئله‌ای در این جهان وجود ندارد که نتوان آن را حل کرد.
هم ترا دارد از تو چرخ مثال
هم ترا دارد از تو دهر بدل
هوش مصنوعی: چرخ و زمانه هر دو از تو تأثیر می‌پذیرند و به نوعی به تو شباهت دارند.
هر کرا تاختن دهد جودت
بدر گیرد به جای بدره بغل
هوش مصنوعی: هر کس که با سخاوت برخورد کند و خوب مهربانی کند، به جای جایگاه‌های گرانبها (مثل بدره‌ای پر از طلا و نقره) از محبت و دوستی دیگران بهره‌مند می‌شود و در دل‌ها جا می‌گیرد.
آن زمین است ساحت در تو
که نیارد بر او سپهر خلل
هوش مصنوعی: این زمین جایی است که تو در آن قرار داری و هیچ چیز از آسمان نمی‌تواند به آن آسیب بزند.
وان زبانه است برق کینه تو
که ازو عاجز است آب حیل
هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که خشم و کینه‌توزی تو همچون آتش سوزانی است که حتی آب هم نمی‌تواند آن را خاموش کند و قادر به کنترل آن نیست. به نوعی نشان‌دهنده شدت و قدرت احساسات منفی است که نمی‌توان به راحتی از آن‌ها گذشت.
تا برآید ز شاخ غیب همی
گل صنع خدای عزوجل
هوش مصنوعی: زمانی که شکوفه‌ای از دنیای ناشناخته و پنهان خواهد رویید، این نشانه‌ای از آفرینش و خلاقیت خداوند بزرگ است.
هوش تو سوی رطل باد و قدح
گوش تو سوی مدح باد و غزل
هوش مصنوعی: هوش و ذکاوت تو به شیرینی و خوشمزگی می‌ماند، در حالی که گوش تو برای شنیدن مدح و شعرهای زیبا آماده است.
نیک خواهت چشیده عز امید
بدسگالت کشیده رنج وحل
هوش مصنوعی: کسی که به تو نیکو می‌اندیشد، آرزوی عزت و خوشبختی‌اش را دارد، اما بدخواه تو او را به دردسر و رنج می‌اندازد.