گنجور

شمارهٔ ۴۰ - در مدح سیف الدوله ابوالقاسم محمود بن سلطان ابراهیم غزنوی

آمد آن مایه سعادت باز
کز جهان ملک را به دوست نیاز
تخت او را سپهر گشته رهی
بخت او را زمانه برده نماز
حزم او پیش بین سیاه و سپید
عزم او پیش رو نشیب و فراز
«رأی او برگشاده گوش یقین
جود او برکشیده دیده آز
سیف دولت رسیده زو به هنر
عز ملت گرفته زو پرواز
خلق را عهدش اوفتاده درست
خطبه را نامش آمده دمساز
در زمان زوست هر چه هست خطر
بر زمین زوست هر چه هست آواز
عقل با حکم او گذارد گام
فضل با طبع او گشاید راز
ظلم کوتاه دست گشت ازانک
کرد عدلش برفق پای دراز
سال و مه از نهیب هیبت او
شب و روز اوفتاده در تک و تاز
بحر اگر خاک سهم او سپرد
آب جز تشنه زو نگردد باز
آنکه از حشر و از حقیقت آن
رود اندر سخن به راه مجاز
گوید این جرم روز مظلمتش
با دگر مجرمان یکی بگداز
تا ببیند که پیش شاه برو
گردد اعضای او همه غماز
ای ترا عدل برنهاده به جان
وی تو را ملک پروریده به ناز
کمر امر تست با جوزا
حذر نهی تست با مجتاز
صلح و جنگ تو شادی آمد و غم
خصم و خشم تو تیهو آمد و باز
هر که حرز هوات بر جان بست
نایدش دیو حادثات فراز
«سر گردنکشان همی بشکن
گردن سرکشی همی به فراز»
دوستی را به دوستان بنمای
دشمنی را به دشمنان پرداز
تا ز آغازها بود فرجام
تا به فرجام ها رسد آغاز
همه در کوی بختیاری پوی
همه سوی بزرگواری تاز
دشمنان را بدار و گیر طلب
دوستان را بعز و ناز نواز

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آمد آن مایه سعادت باز
کز جهان ملک را به دوست نیاز
هوش مصنوعی: سعادتی که به انسان می‌رسد، دوباره نمایان شده است، زیرا برای رسیدن به عشق واقعی و دوستی، به چیزی از این دنیا نیاز نیست.
تخت او را سپهر گشته رهی
بخت او را زمانه برده نماز
هوش مصنوعی: تخت او تحت تأثیر آسمان قرار گرفته و بختش تحت تأثیر زمانه و تحولات زندگی قرار دارد.
حزم او پیش بین سیاه و سپید
عزم او پیش رو نشیب و فراز
هوش مصنوعی: عقل و سنجش او مانند دوربینی است که توانایی دیدن وضعیت‌ها و شرایط مختلف را دارد و تصمیم‌گیری‌های او در مواجهه با چالش‌ها و دشواری‌ها به خوبی نشان‌دهندهٔ اراده و وثاقت اوست.
«رأی او برگشاده گوش یقین
جود او برکشیده دیده آز
هوش مصنوعی: نظر او همچون گشوده شدن گوش به صدای حقیقت است و بخشش او چشمی را که در جستجوی زیبایی است، به تماشا می‌آورد.
سیف دولت رسیده زو به هنر
عز ملت گرفته زو پرواز
هوش مصنوعی: سیف دولت با هنر خود به موفقیت رسیده و از او عزت ملت به دست آمده است.
خلق را عهدش اوفتاده درست
خطبه را نامش آمده دمساز
هوش مصنوعی: مردم به عهد و قولشان پایبند نیستند و خطبه‌ای که قرار است خوانده شود، نامش به درستی بر زبان نمی‌آید و با هم هم‌نوا نیستند.
در زمان زوست هر چه هست خطر
بر زمین زوست هر چه هست آواز
هوش مصنوعی: در زمان وجود زوست، هر چیزی که وجود دارد، خطر و خطرناکی برای زمین است و هر چه هست، صدایی دارد.
عقل با حکم او گذارد گام
فضل با طبع او گشاید راز
هوش مصنوعی: عقل تحت تأثیر دستورات او به پیش می‌رود و فضیلت و استعداد طبیعی به او کمک می‌کند تا اسرار را کشف کند.
ظلم کوتاه دست گشت ازانک
کرد عدلش برفق پای دراز
هوش مصنوعی: ظلم نمی‌تواند مدت زیادی ادامه پیدا کند، زیرا وقتی عدالت به پاخیزد، ظلم را از بین می‌برد.
سال و مه از نهیب هیبت او
شب و روز اوفتاده در تک و تاز
هوش مصنوعی: سال و ماه از قدرت و威ت او تحت تأثیر قرار گرفته‌اند و همیشه در حال حرکت و تغییر هستند.
بحر اگر خاک سهم او سپرد
آب جز تشنه زو نگردد باز
هوش مصنوعی: اگر دریا به زمین چیزی ببخشد، تنها تشنه‌ها برای نوشیدن به آن روی می‌آورند و دیگران از آن دور می‌شوند.
آنکه از حشر و از حقیقت آن
رود اندر سخن به راه مجاز
هوش مصنوعی: کسی که از قیامت و حقیقت آن خارج شود و فقط به بیان از راه مجاز بپردازد.
گوید این جرم روز مظلمتش
با دگر مجرمان یکی بگداز
هوش مصنوعی: می‌گوید در روز محاکمه‌اش، گناهش با دیگر گناهکاران برابر خواهد بود و او هم مانند آن‌ها از عذاب رهایی نخواهد داشت.
تا ببیند که پیش شاه برو
گردد اعضای او همه غماز
هوش مصنوعی: برای اینکه آن شخص ببینید، وقتی به درگاه شاه می‌رسد، همه اعضای بدنش به طور ناخودآگاه از نگرانی و ترس به حالت خاصی درمی‌آیند و افشا می‌کنند که او در چه وضعیت روحی قرار دارد.
ای ترا عدل برنهاده به جان
وی تو را ملک پروریده به ناز
هوش مصنوعی: تو را با عدالت به جان جان پرورده‌اند و تو را مانند یک ملک با ناز و محبت بزرگ کرده‌اند.
کمر امر تست با جوزا
حذر نهی تست با مجتاز
هوش مصنوعی: در این بیت، به نوعی به دو جنبه اشاره شده است. یکی کمر و استقامت و دیگر، هدایت و آموختن. به طور کلی، اصرار بر پرهیز از چیزهایی که ممکن است مشکل‌زا باشد نشان‌دهنده احتیاط و درک شرایط است. به عبارت دیگر، شخص باید با دقت و دوراندیشی عمل کند و به راه‌هایی که ممکن است به دردسر بیفتد، نزدیک نشود.
صلح و جنگ تو شادی آمد و غم
خصم و خشم تو تیهو آمد و باز
هوش مصنوعی: صلح و جنگ با تو به وجود می‌آید و شادی و غم در میان می‌آید. خصم و خشم تو به مانند تیهو و باز حاضر می‌شوند.
هر که حرز هوات بر جان بست
نایدش دیو حادثات فراز
هوش مصنوعی: هر کسی که خود را به وسوسه‌ها و شهوات نفروخته باشد، دیگر گرفتار مشکلات و سختی‌های زندگی نخواهد شد.
«سر گردنکشان همی بشکن
گردن سرکشی همی به فراز»
هوش مصنوعی: با قدرت و اراده خود، بر سرکشان چیره می‌شوم و در عزم خود بر افراشتگی آن‌ها غلبه خواهم کرد.
دوستی را به دوستان بنمای
دشمنی را به دشمنان پرداز
هوش مصنوعی: دوستان خود را در دوستی نشان بده و با دشمنان خصومت کن.
تا ز آغازها بود فرجام
تا به فرجام ها رسد آغاز
هوش مصنوعی: از ابتدای هر چیزی تا انتهای آن مسیر وجود دارد و هر آغاز باید به یک پایان منجر شود.
همه در کوی بختیاری پوی
همه سوی بزرگواری تاز
هوش مصنوعی: همه در کوی بختیاری مشغول رفت‌وآمد هستند و به سوی بزرگواری و شرافت حرکت می‌کنند.
دشمنان را بدار و گیر طلب
دوستان را بعز و ناز نواز
هوش مصنوعی: دشمنان را در نظر داشته باش و در عوض، دوستان را با احترام و محبت بپذیر.