گنجور

شمارهٔ ۲۲

چون تیغ به دست آری، مردم نتوان کشت
نزدیک خداوند بدی نیست فرامشت
این تیغ نه از بهر ستمکاران کردند
انگور نه از بهر نبیذ است به چرخشت
عیسی به رهی دید یکی کشته فتاده
حیران شد و بگرفت به دندان سر انگشت
گفتا که: که را کشتی تا کشته شدی زار؟
تا باز که او را بکشد؟ آن که تو را کشت
انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس
تا کس نکند رنجه به در کوفتنت مشت

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چون تیغ به دست آری، مردم نتوان کشت
نزدیک خداوند بدی نیست فرامشت
هوش مصنوعی: وقتی که سلاح در دست می‌داری، نمی‌توانی انسان‌ها را بکشی؛ زیرا نزد خداوند، بدی در این کار نیست. این نکته را فراموش نکن.
این تیغ نه از بهر ستمکاران کردند
انگور نه از بهر نبیذ است به چرخشت
هوش مصنوعی: این تیغ، به خاطر ظلم و ستمی که بر دیگران می‌شود، به کار نمی‌رود و انگور هم برای شراب درست نمی‌شود، بلکه هدفی دیگر دارد.
عیسی به رهی دید یکی کشته فتاده
حیران شد و بگرفت به دندان سر انگشت
هوش مصنوعی: عیسی در مسیر خود شخصی را که کشته شده و بی‌حال افتاده بود دید. او از این صحنه به شدت شگفت‌زده شد و به طور غریزی سر انگشتش را به دندان گرفت.
گفتا که: که را کشتی تا کشته شدی زار؟
تا باز که او را بکشد؟ آن که تو را کشت
هوش مصنوعی: گفت: چه کسی را کشتی که حالا به این حال زار و نزار افتاده‌ای؟ حالا قرار است دوباره چه کسی تو را بکشد؟ همان کسی که تو را کشت.
انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس
تا کس نکند رنجه به در کوفتنت مشت
هوش مصنوعی: به هیچ کس زحمت نرسان و در کار دیگران دخالت نکن، زیرا هیچ کس هم به تو اجازه نمی‌دهد که برایش دردسر درست کنی.

خوانش ها

شمارهٔ ۲۲ به خوانش فاطمه زندی

آهنگ ها

این شعر را چه کسی در کدام آهنگ خوانده است؟

"چون تیغ به دست آری"
با صدای شهرام ناظری (آلبوم خنیاگر)

حاشیه ها

با درود و ستایش از کار گرانبارتان در زمینۀ ادبیات پارسی
نخست آن که این پاره شعر، سرودۀ ناصر خسرو قبادیانی است
دوم: در بیت دوم، مصرع نخست، واژۀ ستمکاران نادرست است و واژه ستمکاری بجا و رواست. بنگریم مصرع دوم را که در آنجا و در سروده، سخن از نفی صفت ستمگری از شمشیر است.
---
پاسخ: با تشکر، در هر دو ضبط (منتسب به رودکی و منتسب به ناصر خسرو) «ستمکاران» آمده، لذا تغییر متن را منوط به استناد به نسخه‌های معتبر می‌کنیم.

1391/12/20 00:03
امیر امین

گرچه دانش من در خصوص ادبیات فارسی برای اظهار نظر ادبی کفایت نمی کند ولی به نظر میرسد در بیت دوم "ستمکاری کردن " صحیح تر از "ستمکاران کردند " باشد

1392/09/19 01:12
حکیم

با سلام
من اهل تاجیکستان هستم/ در کتابهای ادبیات مدرسه ما، در تاجیکستان، این شعر به رودکی منتسب است.وتا جای که یادم هست مصرع دوم-ستمکاری- نوشته شده بود.

1392/09/19 03:12
امین کیخا

درود به حکیم تاجیکستان میهن ما هم هست درود به شما . درود به بخارا . دلم می خواهد در میدان ریگستان آسمان آبی را بنگرم .

1394/01/10 12:04
Rend Mast

درود
با احترام چه فرقی داره رودکی گفته یا حکیم خسرو همه یک هستند نه یک عدد. کاش یه اجباری بود برای سیاستمدارن عالم که کلاس ادبیات می رفتند. تا شاید جنگی در نگیره مردم کشته نشند

1395/01/28 10:03
مصطفی گلیاری

اگه شخصیت رودکی و ناصرخسرو رو نگاه کنیم، میشه نتیجه گرفت این شعر به ناصرخسرو شبیه تره چرا؟ زیرا ناصرخسرو حجت اهل خراسان بوده و شراب نمیخورده اما رودکی شراب رو دوست داشته بنابراین بعیده که گفته باشه انگور نه از بهر نبیذ است به چرخشت
چرخشت چیزی مثل حوض بوده که انگور توش می ریختن و با لگد له می کردن تا نبیذ یا شراب بسازن.

1395/04/21 23:07
هادی احمدی از کرمانشاه

باید عرض کنم که بیت دوم همانی است که در گنجور و در همین صفحه آمده است . دوستی فرموده‌اند که از نظر ادبیات فارسی « ستمکاری کردن » درست می‌باشد ، اما این زمانی است که منظور شاعر انجام فعل ستمکاری باشد . (که در اینجا اینگونه نیست ) ، بلکه واژه « کردند » ، در اینجا به معنای «ساختند » و یا « قرار دادند» می‌باشد که منظور شاعر اینگونه معنا می‌شود : این تیغ را نه برای افراد ستمکار ساختند! که کاملا هم مشخص است . و سایت وزین گنجور بیت درست را قرار داده .

1395/10/06 22:01
احمد

سلام با تشکر از سایت خوب و زحماتتون
بیت چهارم یه جا خوندم
تا باز کجا کشته شود انکه تو را کشت؟
که به نظرم وزنش بهتر و روونتره

1396/10/26 18:12
بهرام شاهی

با سلام و با سپاس،
این بنده نیز در «نوشتار-شناسی» (فیلولوژی philology) شعرها و شاعران پارسی‌گوی هیچ چیرگی ندارم. با اینهمه، از روی بررسی خردورزانه‌ی این شعر (based on logical deduction، استنتاج منطقی) ، با زند آقای مصطفی گلیاری هماوا هستم: این شعر هم از رویه‌ی سبک و هم از رویه‌ی روانشناختی سراینده، به بیشینه احتمال، از آن ناصرخسرو‌ست نه از آن رودکی. بدین معنا که
نخست اینکه، آهنگ شعر و واژه‌های بکاررفته به ژرفا یادآور سروده‌های ناصرخسرو هستند؛ و،
دوم اینکه، ناصرخسرو از باده‌نوشی پرهیز میداشته و دور است که این مصرع از آن او باشد: انگور نه از بهر نبیذ (باده، شراب) است به چرخشت!

1396/12/06 09:03
مرتضی

سلام
در بیت پایانی، «در کوفتن » یک فعل است مثل در نوردیدن ،
در نوشتن و امثال آن ،
معنی آن زدن و کوفتن است نه به معنی در زدن .

1396/12/11 09:03
محمد مهدی

ممنون از دو عضو فعال
دو یار
حمیدرضا و غلامرضا

1398/10/03 10:01
محمد کمیجانی

شمشیر الیوه دوشده , هر کیمسه نه اولدورمه
آللاه یانوندا ایتمز , یا هچ یادوندان چئخمز
بو شمشیره ظلم ایله ماقا , پس یارادوب لار ؟
اوزوم لر شراب توتماقا , آیا یارانوب لار ؟

1398/10/03 11:01
محمد کمیجانی

با سلام
در رابطه با توضیحی که یکی از دوستان در خصوص چرخشت داده عرض میکنم برخلاف نظر ایشان چرخشت یک دستگاه مکانیکی بشکه مانند ساخت شده از چوب است که انگورها را درون بشکه ریخته و سپس با قراردادن قطغه چوبی بمنزلع درب و تعبیه پیچ بزرگی که بر چرخاندن به درب فشار وارد کرده و انگورها را پرس میکردند و از حفره پایین بشکه آب انگور را تخلیه و در ظروف دیگر جمع می نمودند . هم اکنون نیز از همین وسیله در گرجستان و ارمنستان برای آبگیری انگور و شراب سازی خانگی می سازند و استفاده می کنند.
آنچه دوست محترم Comment by رند مست — فروردین 21, 1394 @ 12:02 ب.ظ گفته بودند چاله بیز است که ترمی بهش چله بیس می گویند و شبیه حوضی مستطیل شکل در ارتفاع یک متری از زمین می سازند و آنگور را به ترتیبی که ایشان فرمودند آبگیری می کنند .
چاله بیز = چاله بیختن