گنجور

رسوای دل

همچو نی می‌نالم از سودای دل
آتشی در سینه دارم جای دل
من که با هر داغ پیدا ساختم
سوختم از داغ ناپیدای دل
همچو موجم یک نفس آرام نیست
بس که طوفان‌زا بود دریای دل
دل اگر از من گریزد وای من
غم اگر از دل گریزد وای دل
ما ز رسوایی بلندآوازه‌ایم
نامور شد هرکه شد رسوای دل
خانه مور است و منزلگاه بوم
آسمان با همت والای دل
گنج منعم خرمن سیم و زر است
گنج عاشق گوهر یکتای دل
در میان اشک نومیدی رهی
خندم از امیدواری‌های دل

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: تبیان

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

همچو نی می‌نالم از سودای دل
آتشی در سینه دارم جای دل
هوش مصنوعی: من همچون نی (نی‌زن) از دل‌تنگی‌هایم اندر هر لحظه ناله می‌زنم و در دل‌ام آتش عشق و حسرتی درون خود دارم.
من که با هر داغ پیدا ساختم
سوختم از داغ ناپیدای دل
هوش مصنوعی: من با هر درد و رنجی که به وضوح نمایان بود کنار آمدم، اما از درد پنهانی که در دل دارم سوخته‌ام.
همچو موجم یک نفس آرام نیست
بس که طوفان‌زا بود دریای دل
هوش مصنوعی: من مانند موجی هستم که هیچ‌گاه آرام نمی‌گیرد، زیرا دل من پر از طوفان و تلاطم است.
دل اگر از من گریزد وای من
غم اگر از دل گریزد وای دل
هوش مصنوعی: اگر دل از من فرار کند، آه و ناله من زیاد خواهد شد. و اگر غم از دل دور شود، دوباره دل به درد خواهد آمد.
ما ز رسوایی بلندآوازه‌ایم
نامور شد هرکه شد رسوای دل
هوش مصنوعی: ما به خاطر رسوایی‌مان مشهور شده‌ایم، هر کسی که دلش شکسته و رسوا شده، نامش در زبان‌ها افتاده است.
خانه مور است و منزلگاه بوم
آسمان با همت والای دل
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی به توصیف جایی می‌پردازد که در آن زندگی‌های کوچک و بزرگ به هم می‌پیوندند. خانه‌ی مور نماد زندگی ساده و کوچک است، در حالی که بوم آسمان به عنوان نماد عظمت و بلندی معرفی می‌شود. اینجا به اهمیت اراده و عزم بزرگ دل انسان اشاره شده که می‌تواند حتی در کوچک‌ترین جاها نیز بزرگ‌ترین آرزوها و آمال را تحقق بخشد. این ترکیب نشان می‌دهد که با تلاش و همت می‌توان به اهداف بلند رسید، حتی اگر آغازمان از جایی کوچک باشد.
گنج منعم خرمن سیم و زر است
گنج عاشق گوهر یکتای دل
هوش مصنوعی: ثروت و دارایی من در انبوهی از پول و جواهرات است، اما ثروت عاشق در دل او، گوهر ارزشمندی است که بی‌نظیر و یکتاست.
در میان اشک نومیدی رهی
خندم از امیدواری‌های دل
هوش مصنوعی: در دل غم و ناامیدی، با وجود همه سختی‌ها، من همچنان با امید لبخند می‌زنم.

خوانش ها

رسوای دل به خوانش زهره لطیفی
رسوای دل به خوانش عندلیب
رسوای دل به خوانش نازنین بازیان
رسوای دل به خوانش امیر محمدی
رسوای دل به خوانش سعید لسان
رسوای دل به خوانش حمید جوزدانی

آهنگ ها

این شعر را چه کسی در کدام آهنگ خوانده است؟

"ساز و آواز مثنوی مخالف «دریای دل»"
با صدای همایون شجریان (آلبوم شوق دوست)
"(سه گاه) (۲۲:۲۴ - ۲۷:۲۹) نوازندگان: پرویز یاحقی (‎ویولن) خواننده آواز: مرضیه سراینده شعر آواز: رهی معیری (غزل) مطلع شعر آواز: همچو گل میسوزم از سودای دل"
(آلبوم گلهای رنگارنگ » شمارهٔ ۱۶۰)
"(سه گاه) (۰۹:۰۳ - ۱۴:۵۸) نوازندگان: اصغر بهاری (‎کمانچه) ; عبدالوهاب شهیدی (‎بربط عود) خواننده آواز: عبدالوهاب شهیدی سراینده شعر آواز: رهی معیری (غزل) مطلع شعر آواز: هم چو نی مینالم از سودای دل"
(آلبوم گلهای رنگارنگ » شمارهٔ ۴۲۱)
"(سه گاه) (۱۸:۵۸ - ۲۰:۰۹) نوازندگان: نجاحی، مجید (‎سنتور) خواننده آواز: محمودی خوانساری سراینده شعر آواز: رهی معیری (غزل) مطلع شعر آواز: هم چو نی مینالم از سودای دل"
(آلبوم گلهای رنگارنگ » شمارهٔ ۴۸۴)
"سودای دل/ابوعطا"
با صدای حسام الدین سراج (آلبوم آئینه و آه)
"داغ دل – اجرای خصوصی محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی"
با صدای محمدرضا شجریان (آلبوم اجراهای خصوصی)
"ساز و آواز مثنوی مخالف «دریای دل»"
با صدای همایون شجریان (آلبوم شوق دوست)
"سودای دل"
با صدای وحید تاج (آلبوم هماگون)
"آواز مثنوی مخالف، سه‌گاه"
با صدای محمد معتمدی (آلبوم ایران)

حاشیه ها

1392/03/01 21:06
ناشناس

هرکسی برای خودش شعر رو تغییر میده؟

1393/02/18 12:05
ناشناس

با نهایت احترام برای دوستداران شعر فارسی شعر به این زیبایی را بخوانید و لذت ببرید از رمزهای شعر اکاه شوید رهی معیری املا ننوشته که ما تصحیح کنیم تمنا دارم به شعرها اسیب نزنید ،سباسکزارم

1394/02/21 10:05
ناشناس

شاهکار این شعر بیت پنجم است.درود به روح پر شور رهی

1394/06/26 23:08
کیا

بیت 4 معنای زیبا و بیانی از حقیقتی تلخ دارد
(اگر دلی به بی غمی مبتلا شود نابود میشود)

1394/06/28 14:08
محمد جواد

آهنگ شعر رو کلا نابود کردی با اون پیشنهادت! چیزی که برام عجیب تره اعتماد به نفسته!

1394/10/28 08:12
بهار

شاه بیت این شعر بیت دومه واقعا عالیه
اصلا چه ربطی داره اون پیشنهادت

1394/11/06 14:02
علیرضا محدثی

از متولیان محترم این سایت تقاضا دارم که پیشنهادات ذوقی و شخصی اظهار نظر کنندگان محترم برای جایگزینی ابیات را به هیچ عنوان در سایت منتشر نفرمایند .

1395/07/13 23:10
محمد

من بیت آخرو خیلی دوست دارم .
فوق العادست

1395/12/19 13:02
هدی

با سلام
من منظور این بیت را متوجه نمی شوم ممنون می شوم اگر توضیح دهید
خانه مور است و منزلگاه بوم
آسمان با همت والای دل

1395/12/19 13:02
...

دوست عزیز
راجع به بیت مورد نظرتون، نظر من اینه:
با توجه به وزن، باید خوانش درست بیت به این شکل باشه:
خانه مور است و منزلگاه بوم / آسمان، با همت والای دل
من اولش فک کردم نهاد جمله دل باشه، چون «منزلگاه بوم» به معنی محل زندگی جغد، خیلی جاها استعاره از دل گرفته شده، با این توضیح که جغد در ویرانه ها زندگی می کنه و گنج ها هم در ویرانه ها مدفون شدن. معمولا در ادبیات عرفانی رایج هست که میگن دلت رو ویران کن که از این ویرانه گنج های بسیاری پیدا می کنی. منظور هم ترک نفسانیت هست. البته برداشت اولیه من درست نبود چون نمیشه بیت رو به شکلی خوند که دل نهاد باشه.
با توجه به بیت ظاهرا میشه ارکان جمله رو به این شکل درآورد: «با همت والای دل، آسمان خانه مور و منزلگاه بوم است»
در واقع بیت به بلند همتی دل شاعر اشاره می کنه و میگه در برابر همت والای دل، آسمان با تمام عظمت و بلندی مثل خانه مور و جغد، پست و ناچیز است.
البته اگه برداشت من از بیت درست باشه، تعبیر منزلگاه بوم در بیت چندان مناسب نیست. چون معمولا بلند همتی دل در مقایسه با آسمان با تعابیر متناسب با ارتفاع (به صورت فیزیکی) سنجیده میشه. چند مثال از حافظ:
«تو و طوبی و ما و قامت یار / فکر هرکس به قدر همت اوست»
«عاقبت دست بدان سرو بلندش برسد / هر که را در طلبت همت او قاصر نیست» و...
ولی تعبیر خانه مور به لحاظ پستی ارتفاع مناسب هست. باز هم حافظ در جایی اشاره ظریفی به این موضوع داره:
«بر تخت جم که تاجش معراج آسمان است / همت نگر که موری با آن حقارت آمد»
از نظرات سایر دوستان هم استفاده می کنیم.

1395/12/19 14:02
nabavar

هدای گرامی
خانه مور است و منزلگاه بوم
آسمان با همت والای دل
گویا می گوید: آسمان در قیاس با همت بلند دل ، حقیر است و پست ، چون لانه ی موران و آشیانه ی بوم .
و به قول دکتر ترابی گرامی ، مانا در نهان سراینده .
ماندگار باشی

1396/11/02 21:02
محمدی

سلام.
این شعر زیبا با صدای حسام الدین سراج شنیدن دارد.

1397/02/06 18:05
روشن

آسمان در برابر همت والای دل همچون خانه ی مور در برابر منزلگاه بوم که به چم سیمرغ است می باشد

1397/02/06 18:05
روشن

منزلگاه بوم همان کوه قاف است و بوم همان مرغ دانا یا سیمرغ است تو خود همای چار پری(سیمرغ از تو زاده میشود) تا برآسمان پری تو از کجا و ره بام و نردبان ز کجا

1398/12/05 20:03

سلام و عرض ادب خدمت تمامی دوستداران شعر وادبیات سترگ فارسی---شاید منظور شاعر این بوده...آسمان با تمام عظمت در مقابل دل ویران من که شبیه خانه جغد ویرانه است مثل لانه مور کوچک و ریز است

1399/04/21 11:07
ضیا رهین

اجرای عالی ازین شعر زیبا به آواز احمد ظاهر
پیوند به وبگاه بیرونی

1399/08/13 16:11
محسن

تعبیر روشن جالب توجه است

1400/12/18 08:03
سیامک یوسفی

خانه (ی) مور است و منزلگاه بوم - آسمان با همت والای دل
1 - حتی مورچه و جغد هم اگر دلی با همت والا داشته باشند میتوانند در آسمان خانه کنند.

2 - اگر دل همت والا داشته باشد حتی از آسمان هم فراتر میرود و آسمان را چیزی بیشتر از خانه مور و منزلگاه جغد نمی بیند.

1402/04/26 08:06
محمد ج

با سلام

جا داشت از خوانندگان این اثر ارزشمند نامی از استاد مظفر شفیعی برده می شد که در مایه بیات ترک بصورت آواز و بدون ساز اجرا نموده اند و بسیار دلنشین است توصیه می کنم حتما با گوش جان نیوش فرمایید.