گنجور

شمارهٔ ۷۹ - سرود خارکن

به صحرا، سرود اینچنین خارکن
که از کندن خار، کس خوار نیست
جوانی و تدبیر و نیروت هست
به دست تو، این کارها کار نیست
به بیداری و هوشیاری گرای
چو دیدی که بخت تو بیدار نیست
چو بفروختی، از که خواهی خرید
متاع جوانی به بازار نیست
جوانی، گه کار و شایستگی است
گه خودپسندی و پندار نیست
نبایست بر خیره از پا فتاد
چو جان خسته و جسم بیمار نیست
همین بس که از پا نیفتاده‌ای
بس افتادگان را پرستار نیست
مپیچ از ره راست، بر راه کج
چو در هست، حاجت به دیوار نیست
ز بازوی خود، خواه برگ و نوا
ترا برگ و توشی در انبار نیست
همی دانه و خوشه خروار شد
ز آغاز، هر خوشه خروار نیست
قوی پنجه‌ای، تیشه محکم بزن
هنرمند مردم، سبکسار نیست
زر وقت، باید به کار آزمود
کزین بهترش، هیچ معیار نیست
غنیمت شمر، جز حقیقت مجوی
که باری است فرصت، دگر بار نیست
همی ناله کردی، ولی بی ثمر
کس این ناله‌ها را خریدار نیست
چو شب، هستی و صبحدم نیستی است
شکایت ز هستی، سزاوار نیست
کنند از تو در کار دل، باز پرس
درین خانه، کس جز تو معمار نیست
نشد جامهٔ عجب، جان را قبا
درین جامه، پود ار بود، تار نیست
درین دکه، سود و زیان با همند
کس از هر زیانی، زیانکار نیست
گهی کم بدست اوفتد، گه فزون
بساز، ار درم هست و دینار نیست
مگوی از گرفتاری خویشتن
ببین کیست آنکو گرفتار نیست
بچشم بصیرت بخود در نگر
ترا تا در آئینه، زنگار نیست
همه کار ایام، درس است و پند
دریغا که شاگرد هشیار نیست
ترا بار تقدیر باید کشید
کسی را رهائی از این بار نیست
بدشواری ار دل شکیبا کنی
ببینی که سهل است و دشوار نیست
از امروز اندوه فردا مخور
نهان است فردا، پدیدار نیست
گر آلود انگشتهایت به خون
شگفتی ز ایام خونخوار نیست
چو خارند گلهای هستی تمام
گل است اینکه داری بکف، خار نیست
ز آزادگان، بردباری و سعی
بیاموز، آموختن عار نیست
هزاران ورق کرده گیتی سیاه
شکایت همین چند طومار نیست
تو خاطر نگهدار شو خویش را
که ایام، خاطر نگهدار نیست
ره زندگان است، عیبش مکن
گر این راه، همواره هموار نیست
پی کارهائی که گوید برو
ترا با فلک، دست پیکار نیست
به جایی که بار است بر پشت مور
برای تو، این بار، بسیار نیست
نشاید که بیکار مانیم ما
چو یک قطره و ذره بیکار نیست

اطلاعات

وزن: فعولن فعولن فعولن فعولن (متقارب مثمن سالم)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

به صحرا، سرود اینچنین خارکن
که از کندن خار، کس خوار نیست
هوش مصنوعی: در بیابان، کسی که خار می‌کند باید بداند که از کندن خار هیچ‌کس خوار و ذلیل نمی‌شود.
جوانی و تدبیر و نیروت هست
به دست تو، این کارها کار نیست
هوش مصنوعی: دوران جوانی و توانایی و تدبیر در دست خودت است، پس این کارها خیلی مهم نیستند.
به بیداری و هوشیاری گرای
چو دیدی که بخت تو بیدار نیست
هوش مصنوعی: زمانی که متوجه شدی که شانس و اقبال تو در خواب است و به خوبی عمل نمی‌کند، به آگاهی و هوشیاری روی بیاور.
چو بفروختی، از که خواهی خرید
متاع جوانی به بازار نیست
هوش مصنوعی: زمانی که جوانی خود را از دست دادی، دیگر از چه کسی می‌خواهی این جوانی را دوباره به دست‌آوری؟ چنین چیزی در بازار نیست.
جوانی، گه کار و شایستگی است
گه خودپسندی و پندار نیست
هوش مصنوعی: جوانی زمانی پر از فعالیت و لیاقت است و گاهی هم به خودخواهی و خیال‌پردازی می‌گذرد.
نبایست بر خیره از پا فتاد
چو جان خسته و جسم بیمار نیست
هوش مصنوعی: نباید به خاطر شخص نادانی خود را زمین زد، زیرا جان خسته و بدن بیمار نمی‌تواند تحمل کند.
همین بس که از پا نیفتاده‌ای
بس افتادگان را پرستار نیست
هوش مصنوعی: اینکه تو هنوز ایستاده‌ای، کافی است؛ چرا که دیگرانی که زمین خورده‌اند، کسی را ندارند که به آنها رسیدگی کند.
مپیچ از ره راست، بر راه کج
چو در هست، حاجت به دیوار نیست
هوش مصنوعی: از راه مستقیم منحرف نشو، زیرا در مسیر نادرست نیازی به دیوار نیست.
ز بازوی خود، خواه برگ و نوا
ترا برگ و توشی در انبار نیست
هوش مصنوعی: از قدرت و توانایی خود، نباید فقط به طبیعت و زیبایی ظاهری ات تکیه کنی؛ چرا که در آنجا چیزی برای ذخیره و نگهداری وجود ندارد.
همی دانه و خوشه خروار شد
ز آغاز، هر خوشه خروار نیست
هوش مصنوعی: از آغاز، دانه‌ها و خوشه‌ها به تدریج انباشته شدند، اما هر خوشه‌ای به تنهایی نمی‌تواند به اندازه یک خروار باشد.
قوی پنجه‌ای، تیشه محکم بزن
هنرمند مردم، سبکسار نیست
هوش مصنوعی: این شعر به قدرت و مهارت هنرمند اشاره دارد. هنرمند باید با اعتماد به نفس و جدیت کار کند و نشان دهد که توانایی‌های زیادی دارد. او نباید سبک‌سر و دست کم گرفته شود، بلکه باید با قدرت و تلاش اثر خلق کند.
زر وقت، باید به کار آزمود
کزین بهترش، هیچ معیار نیست
هوش مصنوعی: زمان را باید به خوبی صرف کرد و از آن به نحو مناسب بهره‌برداری کرد زیرا هیچ چیزی بهتر از این وجود ندارد که برای سرمایه‌گذاری در زمان مناسب‌تر باشد.
غنیمت شمر، جز حقیقت مجوی
که باری است فرصت، دگر بار نیست
هوش مصنوعی: فرصت‌ها را غنیمت بشمار و تنها به دنبال حقیقت باش، زیرا این لحظه یک بار به تو داده شده و دوباره تکرار نخواهد شد.
همی ناله کردی، ولی بی ثمر
کس این ناله‌ها را خریدار نیست
هوش مصنوعی: تو به شدت ناله و شکایت کردی، اما این صداها بی‌فایده است، زیرا هیچ‌کس به این ناله‌ها توجه نمی‌کند.
چو شب، هستی و صبحدم نیستی است
شکایت ز هستی، سزاوار نیست
هوش مصنوعی: وقتی شب فرا می‌رسد، وجود داری و در صبح، دیگر وجود نداری. از این بابت که چرا وجود داری، نباید شکایت کنی چرا که این وضعیت طبیعی و منطقی نیست.
کنند از تو در کار دل، باز پرس
درین خانه، کس جز تو معمار نیست
هوش مصنوعی: در کار دل و احساساتت، تنها تویی که می‌توانی پاسخگو باشی؛ در این خانه هیچ کس دیگری به اندازه تو مهم نیست.
نشد جامهٔ عجب، جان را قبا
درین جامه، پود ار بود، تار نیست
هوش مصنوعی: زندگی عجیب و غریب نیست، اگرچه جان مثل یک جامه بر تن دارد، اما اگر پودش باشد، تار و نخی در کار نیست.
درین دکه، سود و زیان با همند
کس از هر زیانی، زیانکار نیست
هوش مصنوعی: در این مکان، خوب و بد با هم وجود دارند و هیچ‌کس به خاطر هر زیانی، لزوماً زیان‌دیده نیست.
گهی کم بدست اوفتد، گه فزون
بساز، ار درم هست و دینار نیست
هوش مصنوعی: گاهی ممکن است که چیزی کم بیفتد و گاهی هم ممکن است که بیشتر به دست بیاید، اگرچه ممکن است پولی در دست نباشد، اما ارزش دیگری همچون دینار وجود داشته باشد.
مگوی از گرفتاری خویشتن
ببین کیست آنکو گرفتار نیست
هوش مصنوعی: در مورد مشکلات و سختی‌های خود سخن مگو، بلکه نگاه کن ببین چه کسی است که در مشکلات نیست.
بچشم بصیرت بخود در نگر
ترا تا در آئینه، زنگار نیست
هوش مصنوعی: به چشمان بصیرتت نگاه کن تا متوجه شوی که در آئینه هیچ کدوری وجود ندارد.
همه کار ایام، درس است و پند
دریغا که شاگرد هشیار نیست
هوش مصنوعی: تمامی وقایع و تجربه‌های زندگی می‌توانند آموزنده و عبرت‌آموز باشند، اما افسوس که بسیاری از مردم از این درس‌ها بی‌خبرند و آگاه نیستند.
ترا بار تقدیر باید کشید
کسی را رهائی از این بار نیست
هوش مصنوعی: برای تو باید بار سرنوشت را تحمل کرد، زیرا کسی نمی‌تواند از این بار رهایی یابد.
بدشواری ار دل شکیبا کنی
ببینی که سهل است و دشوار نیست
هوش مصنوعی: اگر دل را به صبر و بردباری عادت دهی، می‌بینی که سختی‌ها هم آسان می‌شوند و دیگر چندان دشوار نیستند.
از امروز اندوه فردا مخور
نهان است فردا، پدیدار نیست
هوش مصنوعی: از امروز به فکر غم فردا نباش، چرا که فردا هنوز نامشخص و ناپیداست.
گر آلود انگشتهایت به خون
شگفتی ز ایام خونخوار نیست
هوش مصنوعی: اگر انگشت‌هایت به خون آغشته شده باشد، نباید از روزگار خونی متعجب شوی.
چو خارند گلهای هستی تمام
گل است اینکه داری بکف، خار نیست
هوش مصنوعی: هر چیزی که در زندگی داریم و می‌چشیم، حتی اگر به نظر دشوار بیاید، در واقع زیبایی و ارزش‌های خاص خود را دارد. پس از آنچه که در دست داریم، نباید غفلت کنیم و باید ارزش آن را بشناسیم.
ز آزادگان، بردباری و سعی
بیاموز، آموختن عار نیست
هوش مصنوعی: از افراد آزاد و معقول، صبر و تلاش را بیاموز، زیرا یادگیری هیچ عیبی ندارد.
هزاران ورق کرده گیتی سیاه
شکایت همین چند طومار نیست
هوش مصنوعی: دنیا با تمام داستان‌ها و وقایعش پر از مشکلات و نارضایتی‌هاست و این تنها به چند نوشته یا سند محدود نمی‌شود.
تو خاطر نگهدار شو خویش را
که ایام، خاطر نگهدار نیست
هوش مصنوعی: به یاد داشته باش که از خودت مراقبت کنی، زیرا روزگار به فکر تو نیست و به راحتی می‌تواند به فراموشی سپردت.
ره زندگان است، عیبش مکن
گر این راه، همواره هموار نیست
هوش مصنوعی: زندگی مسیری است که شاید همیشه هموار و بی‌عیب نباشد، بنابراین نباید بر نقص‌ها و مشکلات آن خرده گرفت.
پی کارهائی که گوید برو
ترا با فلک، دست پیکار نیست
هوش مصنوعی: انسان نباید خود را درگیر مسائلی کند که به او مربوط نیست. اگر کسی او را به جنگ و مبارزه دعوت کند، او باید از آن دوری کند و تمرکز خود را بر روی کارهای مهم بگذارد.
به جایی که بار است بر پشت مور
برای تو، این بار، بسیار نیست
هوش مصنوعی: به جایی که برای تو مشکلی کوچک و ناچیز است، این مشکل به اندازه بار سنگین بر دوش مور نیست.
نشاید که بیکار مانیم ما
چو یک قطره و ذره بیکار نیست
هوش مصنوعی: ما نباید بی‌کار بمانیم، زیرا حتی یک قطره آب یا ذره‌ای از خاک هم بی‌کار نیستند.

خوانش ها

شمارهٔ ۷۹ - سرود خارکن به خوانش عندلیب

حاشیه ها

1394/07/14 22:10
سلمک

وزن شعر فعولن فعولن فعولن فعل است

1398/11/26 10:01
نادر یوسفی

بیت " همه کار ایام درس است و پند دریغا که شاگرد هشیار نیست" بی نظیر است و وصف حال بسیاری از انسانها

1399/05/01 16:08
Seyyed hossein Seyyed Hossein

وزن اشتباه هست .

1399/05/01 16:08
Seyyed hossein Seyyed Hossein

خواهش میکنم بیت اول رو یک نفر تفسیر و معنی ..

1399/05/01 22:08
nabavar

گرامی حسین
بصحرا، سرود اینچنین خارکن
که از کندن خار، کس خوار نیست
خار کنی در بیابان مشغول خار کنی بود و می گفت کار عار نیست و اینکه کسی کاری پر زحمت و کم درآمد چون خار کنی دارد نمی توان او را خوار ، خفیف و کمتر از دیگران دانست.

1399/06/13 15:09
دلداده تاراج

وزن اشتباهه.
وزن این شعر مثل وزن شاهنامه و بوستان، فعولن فعولن فعولن فعل هستش.

1400/12/11 20:03
سینا معتمدی نژاد

سلام خدمت شما خدا قوت

وزن شعر گویا اشتباهه

اصلا فعولن فعولن فعولن فعولن بهش نمیخوره و باید اخرش فعل باشه

متشکرم خدانگهدارتان

 

1401/06/10 19:09
مجتبی

سلام و باید گفت، این شعر بسیار پر گوهر است و پر از پند..
یادت گرامی بانو اعتصامی...

1403/08/13 01:11
پوریا محمدزاده

خواهش میکنم به حرف هایی که میزنم کاملا توجه داشته باشید.گاهی اوقات سکوت بهتر از سخن راست هست.بانو پروین اعتصامی در شعر خود می‌فرماید که در جوانی باید تلاش و کوشش کرد اینجا که درست می‌فرماید ولی وقتی میگوید که فرصت جوانی فقط یکبار هست خوب ما یک وقت می‌بینیم که یک نفر تا زمان پیری یکسره به کارهای بیهوده مشغول بوده و تازه سر عقل اومده آیا چنین شخصی این بیت شعر غنیمت شمر، جز حقیقت مجوی/که باری است فرصت، دگر بار نیست را بشنود منقلب و مایوس نمیشود؟قطعا که میشود.یکی از ائمه اطهار می‌فرماید:سکوت طلاست و سخن نقره هست .من این شعر بانو پروین اعتصامی را قبول دارم ولی با این بیت کاملا مخالفم.