گنجور

بخش ۹۸ - در توکل

یاری از غیر حق نه از دینست
حق «ایاک نستعین» اینست
گر تو این نکته را نمی‌دانی
هر دم «الحمد» را چه میخوانی؟
عاشق دوست یاد نان نکند
کز چنین دوست کس زیان نکند
چون توکل کنی، مگو از غیر
رخ درو کن، بتاب رو از غیر
زمره‌ای از توکلند به رنج
فرقه‌ای از کفایت اندر گنج
هر چه او داد غایت آن باشد
شکر میکن، کفایت آن باشد
از توکل شوی ریاضت بین
وز کفایت شوی ریاض نشین
آنکه ز اسباب در غرور افتد
از توکل عظیم دور افتد
متوکل سبب یکی بیند
متفرق در آن شکی بیند
ز تفرق مباش سرگردان
به توکل بناز چون مردان
به اعتابش بساز و شور مکن
سر او پیش غیر عور مکن
بکشی سر، پسنده کی باشی؟
نکشی بار، بنده کی باشی؟
خواجگی سر بسر جمال و خوشیست
بندگی ابتهال و بار کشیست
تو چه دانی که سودت اندر چیست؟
نیکی و نیک بودت اندر چیست؟
گر چه دردت ز خشم و کینهٔ اوست
نه دوا نیزت از خزینهٔ اوست؟
همه کس ره به کار خویش برد
یار باید که یار خویش برد
تکیه بر خنجر و سپاه مکن
جز به ایزد به کس پناه مکن
یارت او بس، به هر چه درمانی
این سخن بشنو، ار مسلمانی
جز توکل مبر به راه دلیل
از هدایت رفیق جوی و خلیل
از طهارت سلاح و مرکب ساز
خود و جوشن ز طاعت و ز نماز
هیکل از عصمت و کمر ز وفا
مشعل و شمع و روشنی ز صفا
دور باشی ز «آیةالکرسی»
پیش خود میدوان، چه میترسی؟
میفرست از برای حاجب خاص
نامهٔ صدق و قاصد اخلاص
اهل این داوری صبورانند
وآن دگر عاجزان و کورانند
سر تسلیمشان فرو رفته
ذوق معنی به جان فرو رفته

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

یاری از غیر حق نه از دینست
حق «ایاک نستعین» اینست
هوش مصنوعی: درخواست یاری از غیر از خداوند، خلاف دین و عقیده است. این نکته به ما می‌آموزد که تنها به او باید اتکا کنیم.
گر تو این نکته را نمی‌دانی
هر دم «الحمد» را چه میخوانی؟
هوش مصنوعی: اگر تو به این موضوع آگاه نیستی که هر بار به چه چیزی تشکر می‌کنی، پس چرا همیشه «الحمد لله» می‌گویی؟
عاشق دوست یاد نان نکند
کز چنین دوست کس زیان نکند
هوش مصنوعی: عاشق به یاد دوستش نیست که نان بخورد؛ زیرا با چنین دوستی کسی ضرر نمی‌کند.
چون توکل کنی، مگو از غیر
رخ درو کن، بتاب رو از غیر
هوش مصنوعی: وقتی به خدا توکل کنی، نیازی نیست که نگران دیگران باشی. تنها به او اعتماد کن و از غیر او دوری کن.
زمره‌ای از توکلند به رنج
فرقه‌ای از کفایت اندر گنج
هوش مصنوعی: گروهی از انسان‌ها به توکل بر خداوند تکیه دارند، در حالی که گروهی دیگر با اتکا به کفایت و خودکفایی خود به دنبال ثروت و موفقیت‌اند.
هر چه او داد غایت آن باشد
شکر میکن، کفایت آن باشد
هوش مصنوعی: هر چیزی که او به تو عطا کند، نهایت آن است. پس شکرگزار باش و از آنچه داری راضی باش.
از توکل شوی ریاضت بین
وز کفایت شوی ریاض نشین
هوش مصنوعی: اگر بر توکل تکیه کنی، متوجه زحمت و تلاش می‌شوی و اگر به کفایت و بسندگی برسید، به مقام رهایی می‌رسی.
آنکه ز اسباب در غرور افتد
از توکل عظیم دور افتد
هوش مصنوعی: کسی که به چیزهای مادی و اسباب دل خوش کند و در آنها غرق شود، از توکل و اعتماد به خداوند دور خواهد شد.
متوکل سبب یکی بیند
متفرق در آن شکی بیند
هوش مصنوعی: انسان‌های با ایمان، در هر شرایطی می‌توانند در حوادث مختلف یک علت واحد را مشاهده کنند و از دیدگاه عمیق‌تری به مسائل بنگرند. آنها در میان تنوع و پیچیدگی‌ها می‌توانند به یک نقطه مشترک برسند که سبب اصلی کلیه امور را روشن می‌سازد.
ز تفرق مباش سرگردان
به توکل بناز چون مردان
هوش مصنوعی: از پراکندگی و تردید دوری کن و به اعتماد به خدا و رَوش مانند مردان بزرگ افتخار کن.
به اعتابش بساز و شور مکن
سر او پیش غیر عور مکن
هوش مصنوعی: به درگاه او احترام بگذار و چیزی نگو که باعث خشمش شود، و اگر مشکلی داری، آن را با دیگران در میان نگذار.
بکشی سر، پسنده کی باشی؟
نکشی بار، بنده کی باشی؟
هوش مصنوعی: اگر بار را به دوش نکشی و زحمت نکشی، چه سودی دارد که سر خود را بالا ببری یا خود را محترم بدانی؟
خواجگی سر بسر جمال و خوشیست
بندگی ابتهال و بار کشیست
هوش مصنوعی: خود را به زیبایی و شادی سپردن، به معنای خدمت و پذیرش زحمات است.
تو چه دانی که سودت اندر چیست؟
نیکی و نیک بودت اندر چیست؟
هوش مصنوعی: تو چه می‌دانی که چه چیزی برای تو سودمند است؟ نیکی و خوبی تو در چه چیزی نهفته است؟
گر چه دردت ز خشم و کینهٔ اوست
نه دوا نیزت از خزینهٔ اوست؟
هوش مصنوعی: اگرچه درد و رنج تو ناشی از خشم و کینه اوست، ولی درمان تو هم تنها در دارایی اوست.
همه کس ره به کار خویش برد
یار باید که یار خویش برد
هوش مصنوعی: همه افراد باید به کار خود بپردازند و در این مسیر به یاری یکدیگر نیاز دارند.
تکیه بر خنجر و سپاه مکن
جز به ایزد به کس پناه مکن
هوش مصنوعی: به کسی جز خدا اتکا نکن و تکیه‌گاه خود را به武 اقتدار، خنجر و نیروی نظامی مگذار.
یارت او بس، به هر چه درمانی
این سخن بشنو، ار مسلمانی
هوش مصنوعی: دوستت کافی است، برای هر دردی که داری، این کلام را بشنو اگر که مسلمان هستی.
جز توکل مبر به راه دلیل
از هدایت رفیق جوی و خلیل
هوش مصنوعی: به غیر از توکل به خدا، بر کسی اعتماد نکن و همیشه در جستجوی راهنمایی و دوستی باشد.
از طهارت سلاح و مرکب ساز
خود و جوشن ز طاعت و ز نماز
هوش مصنوعی: برای حفاظت و آمادگی، سلاح و اسب خود را از پاکی و تمیزی بساز و زره خود را از طاعت و نماز فراهم کن.
هیکل از عصمت و کمر ز وفا
مشعل و شمع و روشنی ز صفا
هوش مصنوعی: این ابیات به زیبایی و معصومیت شخصیت فردی اشاره دارد که دارای هیکلی زیبا و مقامی والا است. او با وفا و صداقت خود، همچون مشعل و شمعی است که نور و روشنایی می‌بخشد و به دیگران امید می‌دهد. صفای روح او نیز در این نور و روشنی جلوه‌گر است.
دور باشی ز «آیةالکرسی»
پیش خود میدوان، چه میترسی؟
هوش مصنوعی: اگر از «آیةالکرسی» دور باشی، خودت را چه می‌دانی که بترسی؟
میفرست از برای حاجب خاص
نامهٔ صدق و قاصد اخلاص
هوش مصنوعی: کسی نامه‌ای از طرف خود به حاجب خاص می‌فرستد که پر از صداقت و اخلاص است.
اهل این داوری صبورانند
وآن دگر عاجزان و کورانند
هوش مصنوعی: افراد آگاه و باصبر در این مسأله وجود دارند، در حالی که گروه دیگری هستند که ناتوان و ناآگاهند.
سر تسلیمشان فرو رفته
ذوق معنی به جان فرو رفته
هوش مصنوعی: آن‌ها با دل و جان متوجه مفهوم عمیق شده‌اند و تمام وجودشان به تبعیت و تسلیم در برابر آن خزیده است.