گنجور

بخش ۹۵ - در زهد

زهدت آن باشد، ای سعادت جوی
کز متاع جهان بتابی روی
روی در فضل بی‌نیاز کنی
پشت بر فضلهٔ مجاز کنی
بر فرازی ز فقر صرف درفش
زان توجه کلاه سازی و کفش
نبود، گر ز زهد گیری رنگ
حاجت اربعین و خلوت تنگ
هر که او زهد را حصار کند
تیر شیطان برو چه کار کند؟
زهد چون قلعه‌ایست پاس ترا
قفس آهنین حواس ترا
قلعه را در مساز بی‌بارو
احتما باید، آنگهی دارو
خلوت از بهر آن پسند آید
که حواس تنت به بند آید
چون شد از زهد گردنت باریک
نیست محتاج خلوت تاریک
خویشتن را ازین و آن باز آر
پس همی گیر چله در بازار
حاضر وقت باش و غایب غیر
تا توانی به استقامت سیر
چون نهادی کلاه خرسندی
بر در بندگی کمر بندی
هر دلی کو به زهد چست آید
به عبادت رسد، درست آید
زهد فرضست و زهد فضل، بدان
ترک دنیا بدین دو زهد توان
زهد فرض از حرام برگشتن
زهد فضل از حلال بگذشتن
چونکه امروز خود حلالی نیست
دومین زهد جز خیالی نیست
زاهدی، جز حلال کم نخوری
به بود کان حلال هم نخوری
هر کرا زهد پرده‌دار شود
محرم وحی کردگار شود
دست عثمان، که تیر شد قلمش
زهد کرد از جهانیان علمش
زاهدی ترک مال و جاه بود
ترگ چون پر شود کلاه بود
گر همی خواهی این کلاه بلند
کمر بندگی و طاعت بند
هر که او راست دید و زرق نکرد
این کله را ز تاج فرق نکرد
تاج را لازمست دری خاص
در این تاج نیست جز اخلاص

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

زهدت آن باشد، ای سعادت جوی
کز متاع جهان بتابی روی
هوش مصنوعی: زهد و پرهیزگاری واقعی تو هنگامی مشخص می‌شود که برای کسب خوشبختی و سعادت، از زیبایی‌ها و نعمت‌های دنیوی که هرگز پایدار نیستند، روی برگردانی.
روی در فضل بی‌نیاز کنی
پشت بر فضلهٔ مجاز کنی
هوش مصنوعی: اگر بخواهی به نعمت و خوبی‌ها دست یابی، باید از چیزهای بی‌ارزش و نادرست فاصله بگیری.
بر فرازی ز فقر صرف درفش
زان توجه کلاه سازی و کفش
هوش مصنوعی: در اوج فقر، تنها به تزیینات و ظواهر پرداخته می‌شود و به ساختن کلاه و کفش توجه می‌شود.
نبود، گر ز زهد گیری رنگ
حاجت اربعین و خلوت تنگ
هوش مصنوعی: اگر از زهد و پرهیزگاری تنها به دنبال برآورده شدن خواسته‌هایت باشی، در حقیقت هیچ چیز به دست نخواهی آورد و در دل خود احساس تنهایی و تنگی خواهی کرد.
هر که او زهد را حصار کند
تیر شیطان برو چه کار کند؟
هوش مصنوعی: هر کسی که زهد و پارسایی را همچون ديواری دور خود قرار دهد، تیر شیطان به او چه آسیبی می‌زند؟
زهد چون قلعه‌ایست پاس ترا
قفس آهنین حواس ترا
هوش مصنوعی: زهد مانند یک قلعه است که تو را از دنیای مادی و حواس پر از زرق و برق محافظت می‌کند. این نوع زندگی می‌تواند تو را از قید و بندهای دنیوی و افکار بیهوده آزاد کند.
قلعه را در مساز بی‌بارو
احتما باید، آنگهی دارو
هوش مصنوعی: برای ساختن قلعه، باید دیوارها را بدون بار و فشار اضافی ایجاد کرد، و سپس به فکر دارو و درمان بود.
خلوت از بهر آن پسند آید
که حواس تنت به بند آید
هوش مصنوعی: تنهایی و خلوت خوب است چون در آن می‌توان حواس و تمرکز را جمع کرد و از پراکندگی دور شد.
چون شد از زهد گردنت باریک
نیست محتاج خلوت تاریک
هوش مصنوعی: وقتی که از زهد و پرهیزکاری فقط به ظواهر آن پرداخته‌ای، و عمق رابطه‌ات با خدا را درک نکرده‌ای، به این معناست که نیازمند تنهایی و ارتباط عمیق‌تر با حقیقت وجودی خود نیستی.
خویشتن را ازین و آن باز آر
پس همی گیر چله در بازار
هوش مصنوعی: خودت را از اینکه تحت تأثیر دیگران باشی دور کن و سپس تمام توجه‌ات را به کار و فعالیت‌های خودت معطوف کن.
حاضر وقت باش و غایب غیر
تا توانی به استقامت سیر
هوش مصنوعی: در هر زمان و مکانی که هستی، حضوری واقعی داشته باش و از دیگران غافل نباش. سعی کن با استقامت و پایداری به مسیر خود ادامه دهی.
چون نهادی کلاه خرسندی
بر در بندگی کمر بندی
هوش مصنوعی: وقتی که خوشحالی و رضایت را به عنوان نشان و علامت خود بر سر می‌گذاری، در واقع خود را در آغوش بندگی قرار داده‌ای و کمر خود را برای خدمت و اطاعت می‌بندی.
هر دلی کو به زهد چست آید
به عبادت رسد، درست آید
هوش مصنوعی: هر دلی که با تلاش و اراده در کار زهد و پرهیزگاری پیش برود، به عبادت و بندگی خداوند موفق خواهد شد و در این راه به درستی و راستی خواهد رسید.
زهد فرضست و زهد فضل، بدان
ترک دنیا بدین دو زهد توان
هوش مصنوعی: ترک دنیا واجب است و زهد به معنای پرهیز از دنیا یک فضیلت به حساب می‌آید؛ بنابراین، برای دستیابی به این دو نوع زهد، باید دنیا را رها کرد.
زهد فرض از حرام برگشتن
زهد فضل از حلال بگذشتن
هوش مصنوعی: زهد به معنای دوری کردن از خواسته‌های نفسانی است؛ بنابراین کسی که از چیزهای حرام می‌گذرد، زهد لازم را از خود نشان داده است. اما زهد برتر، یعنی زهد فضل، به دوری از چیزهای حلال نیز اشاره دارد. این به این معناست که برخی افراد در راه تقوا و فداکاری، حتی از لذت‌ها و جایزه‌های مجاز نیز می‌گذرند.
چونکه امروز خود حلالی نیست
دومین زهد جز خیالی نیست
هوش مصنوعی: امروز هیچ چیز حلال و پاکی وجود ندارد، و تظاهر به زهد و پرهیزکاری بیشتر از یک خیال نیست.
زاهدی، جز حلال کم نخوری
به بود کان حلال هم نخوری
هوش مصنوعی: ای زاهد، اگر می‌خواهی زندگی‌ات بهتر باشد، از چیزهای حلال هم کم نخور، زیرا که حتی اگر از حلال هم استفاده نکنی، بهتر است.
هر کرا زهد پرده‌دار شود
محرم وحی کردگار شود
هوش مصنوعی: هر کسی که به زهد و پرهیزگاری روی آورد، به محضر وحی الهی راه پیدا می‌کند.
دست عثمان، که تیر شد قلمش
زهد کرد از جهانیان علمش
هوش مصنوعی: دست عثمان که مانند تیر می‌ماند، با علم و دانشش از دنیا بی‌نیاز شد و به زهد و پارسایی روی آورد.
زاهدی ترک مال و جاه بود
ترگ چون پر شود کلاه بود
هوش مصنوعی: زاهد کسی است که برای دوری از مال و جاه، پرهیز می‌کند؛ اما هنگامی که کلاهش پر شود، به خودی خود متوجه می‌شود که در واقع نگرانی‌هایش درست نبوده است.
گر همی خواهی این کلاه بلند
کمر بندگی و طاعت بند
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در مقام و مرتبه‌ای بالا قرار بگیری، باید مطیع و خدمتگزار باشی.
هر که او راست دید و زرق نکرد
این کله را ز تاج فرق نکرد
هوش مصنوعی: هر کسی که به حقیقت نگاه کند و به فریب‌ها و ظاهرگرایی‌ها اهمیت ندهد، تفاوتی بین انسان‌های بزرگ و معمولی نخواهد گذاشت.
تاج را لازمست دری خاص
در این تاج نیست جز اخلاص
هوش مصنوعی: برای رسیدن به موفقیت و مقام و منزلت، باید در دل صداقت و خلوص باشد، زیرا بدون این ویژگی، ارزش واقعی ندارد.