گنجور

بخش ۸۶ - در سر کلمهٔ شهادت

تا ندانی اله را ز نخست
این گواهی نیاید از تو درست
نیست در هیکل الف بی تی
خوبتر زین دو نفی و اثباتی
گنج توحید را بهینه طلسم
نشناسم جزین دو نامی اسم
خود حروفی بدین صفت باید
که کلید بهشت را شاید
گر به تحقیقشان ندانی ارج
شد دو بدر اندرین دو چارده درج
هر یکی زین چهارده گانه
ده کلیدست و چار دندانه
اندرین اتفاق نیست شکی
که دو قسمند و هر دو قسم یکی
اول و آخر و کلام و سور
نیست از بیست و هشت حرف بدر
این حروفند و بس منازل ماه
بلکه اینند و بس منازل راه
سخنی زین حروف نیست بدر
ای حریف، از حروف ما مگذر
هر چه غیر از خداست اندرده
در دم لای این شهادت نه
توبه در لای این سخن در جست
این سخن را ببین، که کم خرجست
هر چه در وی نشان غیر بود
در طلب کردنش چه خیر بود؟
ترک آن غیر تا نگیری چست
این شهادت نیاید از تو درست
بعد ازین توبه توبه‌ایست درشت
که درو نفس را توانی کشت
وان به کم خوردنست و کم خفتن
دور بودن ز خلق و کم گفتن
در طریقت چهار یار اینست
چارهٔ کار مرد کار اینست
چون درین بوته پاک شد زر او
به دکان آورند جوهر او
مدتی چشم و گوش باز کند
از مراد خود احتراز کند
هر چه داناش گفت بپذیرد
وآنچه کرد او به جان فرا گیرد
تا به گفت و به کرد داننده
شودش کرد و گفت ماننده
قول و فعلش چو مستقیم آید
در مقام ادب مقیم آید
بر نگردد ز کار ده مرده
تا شود کاردان و پرورده
هر چه آید به خفیه در دل پیر
کند آماده زود و گوید: گیر
هیچ محتاج کن مکن نبود
شیخ را حاجت سخن نبود
چون درو گردد این نشان روشن
شودش دل درست و جان روشن
روی و رایش تمام نور شود
لایق خلوت و حضور شود

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

تا ندانی اله را ز نخست
این گواهی نیاید از تو درست
هوش مصنوعی: برای اینکه حقیقت الهی را درک کنی و شهادت درستی بدهی، باید از ابتدا آگاهی و شناخت لازم را داشته باشی.
نیست در هیکل الف بی تی
خوبتر زین دو نفی و اثباتی
هوش مصنوعی: در این دنیا هیچ موجودی بهتر از الف بی تی وجود ندارد که به تأیید و رد مستند اشاره کند.
گنج توحید را بهینه طلسم
نشناسم جزین دو نامی اسم
هوش مصنوعی: من ارزش و عمق توحید را نمی‌شناسم جز با این دو نام خاص.
خود حروفی بدین صفت باید
که کلید بهشت را شاید
هوش مصنوعی: برای ورود به بهشت، باید صفاتی داشته باشیم که مانند حروفی خاص، دروازه‌ای به سوی آن جا را باز کنند.
گر به تحقیقشان ندانی ارج
شد دو بدر اندرین دو چارده درج
هوش مصنوعی: اگر در حقیقت مقام و ارزش آن‌ها را نشناسی، در این دو قسمت از چهارده مقام، به زحمت می‌افتی.
هر یکی زین چهارده گانه
ده کلیدست و چار دندانه
هوش مصنوعی: هر یک از این چهارده نفر مانند یک کلید است که چهار دندانه دارد.
اندرین اتفاق نیست شکی
که دو قسمند و هر دو قسم یکی
هوش مصنوعی: در این موضوع هیچ شکی نیست که دو نوع وجود دارند و هر دو نوع در حقیقت یکی هستند.
اول و آخر و کلام و سور
نیست از بیست و هشت حرف بدر
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره به این است که هر کلمه و جمله‌ای که ساخته می‌شود، از مجموعه‌ای از حروف تشکیل شده است و همه آن‌ها از بیست و هشت حرف الفبا انتخاب می‌شوند. این بیانگر این است که آغاز و پایان و حتی مفاهیم عمیق، در نهایت به همین تعداد حرف محدود برمی‌گردد.
این حروفند و بس منازل ماه
بلکه اینند و بس منازل راه
هوش مصنوعی: این حروف فقط نشانه‌هایی از مراحل و منزلگاه‌های ماه هستند، و در واقع فقط همین‌ها هستند که به ما مسیر را نشان می‌دهند.
سخنی زین حروف نیست بدر
ای حریف، از حروف ما مگذر
هوش مصنوعی: ای دوست، صحبت کردن با این حرف‌ها بی‌فایده است، پس از واژه‌های ما نگذری.
هر چه غیر از خداست اندرده
در دم لای این شهادت نه
هوش مصنوعی: هر چیزی که جز خداست، در این شهادت جایی ندارد و باید از آن دوری کرد.
توبه در لای این سخن در جست
این سخن را ببین، که کم خرجست
هوش مصنوعی: در این جمله به اهمیت توجه به سخن و کلامی که در آن نهفته است اشاره شده است. این کلام به راحتی و با صرف هزینه‌ای کم به دست می‌آید، بنابراین ارزش و عمق آن به سادگی و در دسترس بودنش نسبت داده می‌شود. در واقع، مفهوم عمیق و قابل تأملی در این صحبت وجود دارد که به سادگی می‌توان آن را درک کرد.
هر چه در وی نشان غیر بود
در طلب کردنش چه خیر بود؟
هوش مصنوعی: هر چه در او نشانه‌ای از غیر وجود دارد، برای جستجوی آن چه فایده‌ای خواهد بود؟
ترک آن غیر تا نگیری چست
این شهادت نیاید از تو درست
هوش مصنوعی: اگر از غیر خود دور نشوی و وابسته به آن‌ها نباشی، نمی‌توانی به درستی گواهی بدهی و شهادت واقعی ارائه کنی.
بعد ازین توبه توبه‌ایست درشت
که درو نفس را توانی کشت
هوش مصنوعی: پس از این، توبه‌ای سخت و جدی وجود دارد که می‌توانی در آن نفس اماره را نابود کنی.
وان به کم خوردنست و کم خفتن
دور بودن ز خلق و کم گفتن
هوش مصنوعی: این سخن به این معناست که برای دستیابی به آرامش و کمال در زندگی، باید کمتر بخوریم و کمتر بخوابیم، از جمع و اجتماع دور شویم و در صحبت کردن نیز احتیاط کنیم و کمتر سخن بگوییم.
در طریقت چهار یار اینست
چارهٔ کار مرد کار اینست
هوش مصنوعی: در مسیر سلوک، چهار دوست و یار وجود دارند که راه‌حل و کلید موفقیت یک مرد حقیقی به شمار می‌آیند.
چون درین بوته پاک شد زر او
به دکان آورند جوهر او
هوش مصنوعی: زمانی که طلا در این بوته تصفیه شد و خالص گردید، آن را به مغازه آوردند تا به عنوان جواهر عرضه شود.
مدتی چشم و گوش باز کند
از مراد خود احتراز کند
هوش مصنوعی: مدتی باید با دقت و توجه به اطراف نگاه کرد و از خواسته‌ها و آرزوهای خود فاصله گرفت.
هر چه داناش گفت بپذیرد
وآنچه کرد او به جان فرا گیرد
هوش مصنوعی: هر چه دانشمند بگوید باید قبول کرد و هر کاری که انجام داد، با دل و جان باید تحمل کرد.
تا به گفت و به کرد داننده
شودش کرد و گفت ماننده
هوش مصنوعی: به تدریج و با تجربه، انسان می‌آموزد که چگونه می‌تواند به درستی رفتار کند و سخن بگوید.
قول و فعلش چو مستقیم آید
در مقام ادب مقیم آید
هوش مصنوعی: اگر گفتار و کردار شخص هماهنگ و راستین باشد، او در جایگاه ادب و نزاکت قرار خواهد گرفت.
بر نگردد ز کار ده مرده
تا شود کاردان و پرورده
هوش مصنوعی: هرگز کار کسی که مرده است به حالت اولیه بازنمی‌گردد، تا زمانی که شخصی تربیت شده و باتجربه به میدان نیاید.
هر چه آید به خفیه در دل پیر
کند آماده زود و گوید: گیر
هوش مصنوعی: هر چیز که به طور پنهانی در دل انسان بیفتد، او را سریعاً آماده می‌سازد و به او می‌گوید که این را به دست بیاور.
هیچ محتاج کن مکن نبود
شیخ را حاجت سخن نبود
هوش مصنوعی: هیچ کس را نیازی نیست و شیخ نیز به کلام نیاز ندارد.
چون درو گردد این نشان روشن
شودش دل درست و جان روشن
هوش مصنوعی: وقتی که این نشانه به پایان برسد، دل و جان او روشن و آرام خواهد شد.
روی و رایش تمام نور شود
لایق خلوت و حضور شود
هوش مصنوعی: چهره و جمال او به اندازه‌ای درخشان است که شایسته‌ی تنهایی و حضور در کنار دلبرانه‌ها می‌باشد.