اوحدیبخش ۷۱ - در راستی
راستی کن، که راستان رستند
در جهان راستان قوی دستند
راستگاران بلندنام شوند
کج‌روان نیم پخته خام شوند
یوسف از راستی رسید به تخت
راستی کن، که راست گردد بخت
گر بدی دامنش گرفت چه باک؟
چکند دست بد به دامن پاک؟
راست گوینده راست بیند خواب
خواب یوسف که کج نشد، دریاب
چون درو بود راست کرداری
خواب او گشت قفل بیداری
چون به نیکی درید پیرهنی
شد مسخر چو مصرش انجمنی
پیرهن کین بود مقاماتش
دیده روشن کند کراماتش
گو بدر بر تن نکو رفتار
پوستین گرگ و پیرهن کفتار
دامنی را که در کشی ز هوا
این اثرها کند، رواست، روا
به گزاف آنچنان عزیز نشد
که گرفتار خفت و خیز نشد
چون خیانت نکرد با دل جفت
راست آمد هر آن حدیث که گفت
پاک دل را زیان به تن نرسد
ور رسد جز به پیرهن نرسد
از دو چاه و دو گرگ دیده شکنج
چه عجب گر رسد به جاه و به گنج؟
گرگ اول چو بیگناه آمد
نام او در کتاب شاه آمد
گرگ آخر چو در فضیحت ماند
ایزد او را به نام خویش بخواند
گر غلامی عزیز گردد و شاه
نه عجب، چون بری بود ز گناه
ور شود شاه خواجهٔ جانی
عجب اینست و نیست ارزانی
قول و فعل تو تا نگردد راست
هر چه خواهی نمود جمله هباست
کور و کر گرنه‌ای ز چاه مترس
راست باش و زمیر و شاه مترس
استوار و شجاع باش و دلیر
در نفاذ امور شرع چو شیر
بندهٔ شرع باش و راتب او
مگذر از شرع و از مراتب او
عقل را شرع در کنشت کند
جبن را شرع خوب و زشت کند
صدق چون راست شد روانت را
بی‌رعونت کند گمانت را
آخرین یار اولیا صدقست
اولین کار انبیا صدقست
هر که زین صدق دم تواند زد
در ولایت قدم تواند زد
تا نگردد درون و بیرون راست
بوی صدق از تو برنخواهد خاست
صدقت از نار خود سقیم کند
صبر در صدق مستقیم کند
صادقان را رجال گفت خدای
خنک آنکو به صدق دارد رای
صدق آیینه ایست حال ترا
روی نفس تو و کمال ترا
تا تو باشی، ز راستی مگذر
مکش از خط راستگاران سر
صدق میزان کرده‌ها باشد
و آنچه در زیر پرده‌ها باشد
گر چو بوبکر صدق کرداری
جز خدا و رسول نگذاری
راستی ورز و رستگاری بین
یار شو خلق را و یاری بین
صادقی، هر چه جز خداست بباز
از بد و نیک با خدا پرداز
ترسکاری، به راست رفتن کوش
ور نداری، تو خود نداری هوش
گر حکیمی دروغ سار مباش
با کژو با دروغ یار مباش
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
راستی کن، که راستان رستند
در جهان راستان قوی دستند
هوش مصنوعی: سعی کن راستگو باشی، زیرا راستگویان در دنیای خود بسیار قدرت دارند و موفق و توانمند هستند.
راستگاران بلندنام شوند
کج‌روان نیم پخته خام شوند
هوش مصنوعی: صادقان و درستکاران در زندگی به مقام و شهرت بالا دست می‌یابند، در حالی که کسانی که به راه‌های نادرست می‌روند، به سرانجامی ناپسند و ناتمام می‌رسند.
یوسف از راستی رسید به تخت
راستی کن، که راست گردد بخت
هوش مصنوعی: یوسف با صداقت و درستی به مقام و قدرت رسید، پس تو هم باید با صداقت زندگی کنی تا شانس و بخت تو هم درست و خوب شود.
گر بدی دامنش گرفت چه باک؟
چکند دست بد به دامن پاک؟
هوش مصنوعی: اگر بدی به کسی آسیب بزند، چه اشکالی دارد؟ در مقابل، چه کسی می‌تواند با دست کثیف به دامن پاک و معصوم لطمه بزند؟
راست گوینده راست بیند خواب
خواب یوسف که کج نشد، دریاب
هوش مصنوعی: کسی که در سخن گفتن راستگو باشد، در خواب‌هایش نیز حقیقت را می‌بیند. مانند خواب یوسف که هرگز به بی‌راهه نرفت. پس باید این را درک کرد و به آن توجه داشت.
چون درو بود راست کرداری
خواب او گشت قفل بیداری
هوش مصنوعی: وقتی که در کار نیکو و درستکاری باشی، خواب تو به آرامی و بی‌نگرانی می‌گذرد و بیداری‌ات پر از دغدغه و نگرانی نخواهد بود.
چون به نیکی درید پیرهنی
شد مسخر چو مصرش انجمنی
هوش مصنوعی: زمانی که به خوبی و نیکی عمل می‌شود، مثل این است که لباسی به شدت زود پاره می‌شود و شخصی را به نوعی در جمع خود جا می‌دهد.
پیرهن کین بود مقاماتش
دیده روشن کند کراماتش
هوش مصنوعی: پیرهن کین دارای مقاماتی است که بینش و روشنایی را به‌همراه می‌آورد و نشانه‌های شگفتی را نمایان می‌سازد.
گو بدر بر تن نکو رفتار
پوستین گرگ و پیرهن کفتار
هوش مصنوعی: بدرستیکه لباس زیبا و مناسبی بپوشی، اما درون و رفتار تو نباید مانند پوستین گرگ و پیراهن کفتار باشد. به این معنا که ظاهر خوب لازم است، اما شخصیت و رفتار نیز باید با آن هماهنگ باشد.
دامنی را که در کشی ز هوا
این اثرها کند، رواست، روا
هوش مصنوعی: وقتی دامن کسی به خاطر عواملی همچون باد یا دیگر موقعیت‌ها چین و چروک می‌خورد، اشکالی ندارد و این موضوع قابل قبول است.
به گزاف آنچنان عزیز نشد
که گرفتار خفت و خیز نشد
هوش مصنوعی: به طور تصادفی آنقدر با ارزش و گرانقدر نشد که دچار ذلت و پایین آمدن نشود.
چون خیانت نکرد با دل جفت
راست آمد هر آن حدیث که گفت
هوش مصنوعی: وقتی دل به کسی وفادار باشد، هر چیزی که بگوید راست و درست خواهد بود.
پاک دل را زیان به تن نرسد
ور رسد جز به پیرهن نرسد
هوش مصنوعی: دل پاک و بی‌آلایش آسیبی به بدن وارد نمی‌کند و اگر هم آسیبی برسد، تنها به لباس او تاثیر خواهد گذاشت.
از دو چاه و دو گرگ دیده شکنج
چه عجب گر رسد به جاه و به گنج؟
هوش مصنوعی: این بیت اشاره دارد به این که اگر کسی با مشکلات و خطرات زیادی روبه‌رو شود، جای تعجب نیست که به موفقیت و ثروت دست یابد. در واقع، وقتی فردی در شرایط سخت و دشوار قرار گیرد و بتواند از پس آنها برآید، طبیعی است که به دستاوردهای بزرگی برسد.
گرگ اول چو بیگناه آمد
نام او در کتاب شاه آمد
هوش مصنوعی: وقتی گرگ اول بیگناه وارد شد، نام او در کتاب شاه ثبت شد.
گرگ آخر چو در فضیحت ماند
ایزد او را به نام خویش بخواند
هوش مصنوعی: اگر گرگ در میان دردسر و فضیحت بماند، خدا او را به نام خودش می‌خواند.
گر غلامی عزیز گردد و شاه
نه عجب، چون بری بود ز گناه
هوش مصنوعی: اگر پیشه‌وری مورد احترام قرار گیرد و شاه مورد توجه نباشد، جای تعجبی نیست، زیرا او از گناه و ناپاکی پاک است.
ور شود شاه خواجهٔ جانی
عجب اینست و نیست ارزانی
هوش مصنوعی: اگر شاه و صاحب‌نفسی پیدا شود، جای تعجب نیست که در چنین اوضاع و احوالی، چیزی با ارزش و گرانبهایی وجود نداشته باشد.
قول و فعل تو تا نگردد راست
هر چه خواهی نمود جمله هباست
هوش مصنوعی: هر چه می‌خواهی انجام دهی، اگر صحبت‌ها و اعمالت همسو و راست نباشد، تمام تلاش‌هایت بی‌فایده است.
کور و کر گرنه‌ای ز چاه مترس
راست باش و زمیر و شاه مترس
هوش مصنوعی: اگر نابینا و ناشنوا باشی، از چاه نترس. راست‌باش و از درون خود و پادشاه نترس.
استوار و شجاع باش و دلیر
در نفاذ امور شرع چو شیر
هوش مصنوعی: در کارهای دینی و مسائل شرعی، باید استوار، شجاع و دلیر مانند یک شیر باشی.
بندهٔ شرع باش و راتب او
مگذر از شرع و از مراتب او
هوش مصنوعی: به قوانین و اصول دین پایبند باش و از آنها دور نشو. از مسیرهایی که او تعیین کرده است، پا فراتر نگذار.
عقل را شرع در کنشت کند
جبن را شرع خوب و زشت کند
هوش مصنوعی: عقل در دین و قوانین شرعی موجب می‌شود که ترس را در انسان ایجاد کند و همچنین معیارهای خوب و بد را مشخص می‌سازد.
صدق چون راست شد روانت را
بی‌رعونت کند گمانت را
هوش مصنوعی: وقتی صداقت و راستگویی در دل و روان تو جای بگیرد، دیگر خیال و گمان‌های بی‌اساس و لغو را از ذهنت دور می‌کند.
آخرین یار اولیا صدقست
اولین کار انبیا صدقست
هوش مصنوعی: آخرین دوست و یار خدایی‌ها صداقت است و نخستین کار پیامبران نیز صداقت بوده است.
هر که زین صدق دم تواند زد
در ولایت قدم تواند زد
هوش مصنوعی: هر کسی که بتواند با صداقت و راستگویی صحبت کند، می‌تواند در مسیر اهداف و پیشرفت‌های خود نیز قدم بردارد.
تا نگردد درون و بیرون راست
بوی صدق از تو برنخواهد خاست
هوش مصنوعی: برای اینکه صداقت و راستگویی از تو به‌طور طبیعی نمایان شود، باید هر دو درون و بیرونت با هم سازگار و درست باشند.
صدقت از نار خود سقیم کند
صبر در صدق مستقیم کند
هوش مصنوعی: اگر خود را صادقانه به آتش نار احتیاج بسپاری، صبر تو را به راستی و صداقت هدایت می‌کند.
صادقان را رجال گفت خدای
خنک آنکو به صدق دارد رای
هوش مصنوعی: خداوند به راستگویان عنوان مردان بزرگی را داده است. چه خوب است انسانی که نظر و عقیده‌اش بر پایه‌ی صداقت باشد.
صدق آیینه ایست حال ترا
روی نفس تو و کمال ترا
هوش مصنوعی: راستگویی همچون آینه‌ای است که حال و وضعیت تو را نمایان می‌سازد و نشان‌دهنده کمال و زیبایی تو است.
تا تو باشی، ز راستی مگذر
مکش از خط راستگاران سر
هوش مصنوعی: تا زمانی که تو هستی، از راه راست منحرف نشو و از مسیر درست دور نشو.
صدق میزان کرده‌ها باشد
و آنچه در زیر پرده‌ها باشد
هوش مصنوعی: راستی و صداقت، معیاری است که بر اساس آن اعمال و کردارهای انسان سنجیده می‌شود، و آنچه که در پس پرده‌ها و رازها نهفته است، نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
گر چو بوبکر صدق کرداری
جز خدا و رسول نگذاری
هوش مصنوعی: اگر مانند ابوبکر راست‌کردار باشی، جز خدا و پیامبر را نخواهی پذیرفت.
راستی ورز و رستگاری بین
یار شو خلق را و یاری بین
هوش مصنوعی: اگر با صداقت برخورد کنی و به حقیقت پایبند باشی، می‌توانی در میان دوستانت ارتباط خوبی برقرار کنی و به یاری آنها بپردازی.
صادقی، هر چه جز خداست بباز
از بد و نیک با خدا پرداز
هوش مصنوعی: ای صادق، هر چه غیر از خداست را رها کن و به خوبی‌ها و بدی‌ها با خداوند بپرداز.
ترسکاری، به راست رفتن کوش
ور نداری، تو خود نداری هوش
هوش مصنوعی: اگر ترسویی، تلاش کن که راست را برگزینی؛ و اگر تلاش نمی‌کنی، نشاندهنده‌ی آن است که خودت فاقد عقل و درایت هستی.
گر حکیمی دروغ سار مباش
با کژو با دروغ یار مباش
هوش مصنوعی: اگر فردی عاقل و دانا می‌شناسی که دروغ می‌گوید، با او دوست نباش و به او اعتماد نکن.
حاشیه ها
1394/05/27 19:07
علی محمدی
فوق العاده ست سخن ایشون... ممنون از وقتی که میگذارید
1397/08/03 21:11
فضلی
سلام ،ممنون از زحماتتون لطفا در مورد اینکه چطور از (راستی کن) به فعلاتن دست پیدا کردید توضیح بدید
ممنون
1398/09/14 17:12
آرمین عبدالحسینی
به گزاف آنچنان عزیز نشد
که گرفتار خفت و خیز نشد
بیت بالا را فعلاتن مفاعلن فعلن بدست می اوریم و چون در عروض سنتی و اختیارات شاعری رکن اول که فاعلاتن باشد را فعلاتن می نویسیم.
1402/01/20 22:04
کسری
با سلام.واقعا زحمت میکشید خداوند بشما سلامتی عنایت کند و خاتمه بخیر باشید انشا.الله