گنجور

بخش ۵۵ - در مذمت بخل و بخیلان

خوان اینان که خون دل پالود
ندهد لقمه جز که زهر آلود
زهر بر روی و زهر در کاسه
چون نگیرد خوردنده را تا سه؟
لقمه مستان ز دست لقمه شمار
کز چنان لقمه داشت لقمان عار
کاسهٔ پر پیاز دوغینه
به ز صد منعم دروغینه
دستش ار شربت دگر دهدت
دوغ او داغ بر جگر نهدت
خوردن رزق خویش و منت خلق
زهر خور، نان چه مینهی در حلق؟
آنکه بخشد ازین خسیسان دیگ
روغنی بر کشیده دان از ریگ
تا به باغ تو آفتی نرسد
به کسی از تو رافتی نرسد
خون نظارگی بپالودی
لبش از میوه‌ای نیالودی
با چنین لطف چشم بد ز تو دور
که بهشت آرزوت باشد و حور
بر درختی بدین برومندی
در باغ کرم چه می‌بندی؟
رو غریبانه سایه‌ای بر ساز
یا بیفشان و حلقها ترساز
دو سه سیب ار بما فرو دوسد
به از آن کانچنان همی پوسد
میوه چون هست، مایه‌ای برسان
هم به همسایه سایه‌ای برسان
عنبت سرخ گشت و عنابی
رخ چرا چون بنفشه میتابی؟
خوشه‌ای چونکه در نکردی باز
هم ز بالای در فرو انداز
چون مجال کرامتی باشد
بستن در غرامتی باشد
تا بهارست میوه‌ای میده
هم زکوتی به بیوه‌ای میده
جودکی خواند این صفت را دین؟
بخل را نیز عار باشد ازین

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

خوان اینان که خون دل پالود
ندهد لقمه جز که زهر آلود
هوش مصنوعی: این افراد که دل‌هایشان را با سختی و رنج پاک کرده‌اند، هرگز حاضر نیستند لقمه‌ای به کسی بدهند مگر آنکه آن لقمه هم به نوعی آلوده و تلخ باشد.
زهر بر روی و زهر در کاسه
چون نگیرد خوردنده را تا سه؟
هوش مصنوعی: اگر زهر بر چهره باشد و زهر در ظرف، چگونه می‌تواند کسی که می‌خواهد بخورد، تا سه بار از آن استفاده کند؟
لقمه مستان ز دست لقمه شمار
کز چنان لقمه داشت لقمان عار
هوش مصنوعی: لقمه‌ای که مستان می‌خورند، از دستان کسی است که از آن سهمی دارد، زیرا لقمه‌ای که لقمان (شخصیت حکیم) از آن خجالت می‌کشید، به همین شکل بود.
کاسهٔ پر پیاز دوغینه
به ز صد منعم دروغینه
هوش مصنوعی: یک کاسه پر از پیاز دست‌ساز و بی‌کیفیت بهتر از صد نفر است که دروغ می‌گویند و ادعاهایی نادرست دارند.
دستش ار شربت دگر دهدت
دوغ او داغ بر جگر نهدت
هوش مصنوعی: اگر کسی به تو نوشیدنی دیگری داد، آن چنان داغی بر دل تو می‌نهد که نمی‌توانی تحمل کنی.
خوردن رزق خویش و منت خلق
زهر خور، نان چه مینهی در حلق؟
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که انسان باید به رزق و روزی خود فکر کند و از منت و لطف دیگران دوری کند. اگر کسی در خوشی و رفاه زندگی کند و به خاطر دیگران احساس گناه یا شرم کند، در واقع خود را مثل زهر در زحمت انداخته است. به عبارتی همواره باید به تأمین نیازهای خود توجه داشته باشد و از وابستگی به دیگران بی‌نیاز باشد.
آنکه بخشد ازین خسیسان دیگ
روغنی بر کشیده دان از ریگ
هوش مصنوعی: کسیکه به افراد بی‌فرهنگ و بی‌مقدار توجهی نکرده و از آنها فاصله می‌گیرد، باید بداند که در نهایت به نتیجه‌ای جز گندیده‌گی و نابودی نمی‌رسد.
تا به باغ تو آفتی نرسد
به کسی از تو رافتی نرسد
هوش مصنوعی: تا زمانی که در باغ تو آفتی نباشد، هیچ آسیبی به کسی نمی‌رسد و از تو هم گزندی نخواهد رسید.
خون نظارگی بپالودی
لبش از میوه‌ای نیالودی
هوش مصنوعی: اگر لبش را با لب‌های تو به خون نظاره کند، از میوه‌ای که نچشیده است، بهره‌اش را نخواهد برد.
با چنین لطف چشم بد ز تو دور
که بهشت آرزوت باشد و حور
هوش مصنوعی: چشم‌های تو به قدری زیبا و دل‌نواز است که هر چیز بدی از تو دور می‌شود و آرزوهایت به مانند بهشت و حوری می‌ماند.
بر درختی بدین برومندی
در باغ کرم چه می‌بندی؟
هوش مصنوعی: بر روی درختی با این高さ، در باغ نعمت چه چیزی را می‌بندید؟
رو غریبانه سایه‌ای بر ساز
یا بیفشان و حلقها ترساز
هوش مصنوعی: از دور می‌توانم سایه‌ای بر ساز نواخته شده ببینم، یا اینکه تو در حال رقص و شادی هستی و در عین حال ترس و اضطراب را به دور می‌افکنی.
دو سه سیب ار بما فرو دوسد
به از آن کانچنان همی پوسد
هوش مصنوعی: اگر دو یا سه سیب به ما بدهند، بهتر از آن است که ما شاهد فساد و خراب شدن این سیب‌ها باشیم.
میوه چون هست، مایه‌ای برسان
هم به همسایه سایه‌ای برسان
هوش مصنوعی: هرگاه میوه‌ای داری، بهتر است که مقداری از آن را به همسایه‌ات بدهی و به او کمک کنی. همچنین سعی کن برای همسایه‌ات سایه و آرامشی فراهم کنی.
عنبت سرخ گشت و عنابی
رخ چرا چون بنفشه میتابی؟
هوش مصنوعی: عنبت به رنگ قرمز درآمد و چرا چهره‌ات مانند بنفشه درخشان است؟
خوشه‌ای چونکه در نکردی باز
هم ز بالای در فرو انداز
هوش مصنوعی: هر گاه که در را باز نکردی، باز هم به یاد داشته باش که می‌توانی از بالای در چیزی را بیفکنی.
چون مجال کرامتی باشد
بستن در غرامتی باشد
هوش مصنوعی: زمانی که فرصتی برای ابراز کرامت و بزرگواری فراهم شود، در آن حالت، دست‌زمینه‌ای برای ایجاد مشکلات و سختی‌ها نیز وجود خواهد داشت.
تا بهارست میوه‌ای میده
هم زکوتی به بیوه‌ای میده
هوش مصنوعی: تا وقتی که بهار هست، میوه‌ای وجود دارد که از درختان می‌رسد و حتی به کسی هم که نیازمند است، مثل یک زن بیوه، کمک می‌کند.
جودکی خواند این صفت را دین؟
بخل را نیز عار باشد ازین
هوش مصنوعی: آیا دین را می‌توان با جود و بخشش توصیف کرد؟ در حالی که بخیل نیز باید از این ویژگی شرمنده باشد.