گنجور

بخش ۴۱ - در ترتیب منزل و اساس آن

پادشاهان که گنج پردازند
رسم باشد که شهر و ده سازند
زانکه در کردن عمارت عام
هم مثوبات باشد و هم نام
گر چه بعضی ز مال کاست شود
کار بسیار خلق راست شود
هر کرا رای شهر ساختنست
اولین شرط مال باختنست
وانگهی کردن اختیاری نیک
پس بنا کردن حصاری نیک
گر بود مشرق و شمالش باز
با جنوب گرفته مال مباز
حفر کاریز و جویها مقدور
برف نزدیک و گرمسیر نه دور
نمک و هیزم و گچ و گل سر
بیشه و کوه و راه اشتر و خر
جای نخجیر و رودخانهٔ آب
خیل و صحرا نشینش از هر باب
ور دهی نیز را اساس نهند
عاقلان هم برین قیاس نهند
بر زمینی که آب خیز بود
کوه را حاجت گریز بود
آب شیرین به جوی و خاک درست
جای کشت و برو رعیت چست
شهر نزدیک و شیخ دانشمند
آب گیر و صطرخ باشد و بند
خندق و سور بهر تیرزنان
چشمه نزدیک بهر پیرزنان
بر بلندی و دور از آفت سیل
وز گذار چریک یافته میل
ور کنی خانه‌ای اساس ببین
جایگاهی بلند و رست و امین
راه آب و زمین و بستان نیز
جای برف افگن زمستان نیز
مطرح خاک و محرز غله
کاه و اصطبل، ارت بود گله
همه نزدیک بایدش ناچار
آب و حمام و مسجد و بازار
ور نداری، که خانه سازی، زر
رخت در کوچهٔ کریمان بر

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

پادشاهان که گنج پردازند
رسم باشد که شهر و ده سازند
هوش مصنوعی: پادشاهانی که به ثروت و جواهرات اهمیت می‌دهند، معمولاً به ساختن شهرها و روستاها نیز توجه می‌کنند.
زانکه در کردن عمارت عام
هم مثوبات باشد و هم نام
هوش مصنوعی: چون ساختن بنا عمومی هم ویژگی‌های مثبت دارد و هم اعتبار و شهرت.
گر چه بعضی ز مال کاست شود
کار بسیار خلق راست شود
هوش مصنوعی: اگرچه برخی از مال و ثروت به مقدار کمی کم می‌شود، اما این باعث می‌شود که کارهای زیادی برای مردم به درستی انجام شود.
هر کرا رای شهر ساختنست
اولین شرط مال باختنست
هوش مصنوعی: هر کسی که بخواهد شهری بسازد، نخستین شرط آن این است که مال خود را در این راه سرمایه‌گذاری کند.
وانگهی کردن اختیاری نیک
پس بنا کردن حصاری نیک
هوش مصنوعی: سپس تصمیم به انجام کارهای خوب بگیریم، پس بر پایه آن کارهای خوب، محیطی سالم و امن بسازیم.
گر بود مشرق و شمالش باز
با جنوب گرفته مال مباز
هوش مصنوعی: اگر مشرق و شمالش هم با جنوب درگیر باشد، نباید به مال و ثروت آن بپردازید.
حفر کاریز و جویها مقدور
برف نزدیک و گرمسیر نه دور
هوش مصنوعی: حفر کردن کانال‌ها و جوی‌ها در مناطق برف‌خیز و گرمسیر امکان‌پذیر است، اما در مناطق دورتر این کار دشوارتر می‌شود.
نمک و هیزم و گچ و گل سر
بیشه و کوه و راه اشتر و خر
هوش مصنوعی: این جمله به انواع مختلف مواد و چیزهایی اشاره دارد که در طبیعت و زندگی روزمره یافت می‌شوند. نمک به عنوان چاشنی مهم، هیزم برای آتش، گچ برای ساخت‌وساز، و گل‌های موجود در جنگل‌ها و کوه‌ها به زیبایی طبیعت اشاره دارند. همچنین به مسیرهای طولانی که کاروان‌ها با حیواناتی مثل شتر و الاغ می‌روند، اشاره شده است. این ترکیب نشان‌دهنده تنوع و ثروت نعمت‌های طبیعی است که انسان‌ها از آن‌ها بهره می‌برند.
جای نخجیر و رودخانهٔ آب
خیل و صحرا نشینش از هر باب
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف منطقه‌ای می‌پردازد که برای شکار و زندگی در کنار رودخانه مناسب است. این جا، خانه کسانی است که هم در بیابان زندگی می‌کنند و هم از فراوانی آب و منابع طبیعی برخوردارند. به طور کلی، به زیبایی و تنوع این محیط اشاره دارد که هم برای زندگی و هم برای تفریح مناسب است.
ور دهی نیز را اساس نهند
عاقلان هم برین قیاس نهند
هوش مصنوعی: اگر زندگی به انسان امکاناتی بدهد، عاقل‌ها بر اساس تجربه و فکر خود آن را مدیریت می‌کنند.
بر زمینی که آب خیز بود
کوه را حاجت گریز بود
هوش مصنوعی: در سرزمینی که آب و هوای مناسبی دارد، کوه‌ها نیازی به دوری و گریز ندارند و در واقع، از باران و آب‌های فراوان بهره‌مند می‌شوند.
آب شیرین به جوی و خاک درست
جای کشت و برو رعیت چست
هوش مصنوعی: آب شیرین در جوی جاری است و زمین هم آماده کشت و کار است. حالا، ای کشاورز، تندوشعار و فعال باش!
شهر نزدیک و شیخ دانشمند
آب گیر و صطرخ باشد و بند
هوش مصنوعی: شهر به سرعت در حال نزدیک شدن است و روحانی با دانش، در وضعیتی بحرانی و دچار مشکل قرار دارد.
خندق و سور بهر تیرزنان
چشمه نزدیک بهر پیرزنان
هوش مصنوعی: خندق و سور برای تیراندازان و چشمه نزدیک برای زنان سالخورده است.
بر بلندی و دور از آفت سیل
وز گذار چریک یافته میل
هوش مصنوعی: بر فراز و به دور از خطر طغیان، زندگی آرام و یکنواختی یافته‌ام.
ور کنی خانه‌ای اساس ببین
جایگاهی بلند و رست و امین
هوش مصنوعی: اگر خانه‌ای بسازی، باید جایی را انتخاب کنی که بلند، باعزت و مطمئن باشد.
راه آب و زمین و بستان نیز
جای برف افگن زمستان نیز
هوش مصنوعی: در مسیر آب و زمین و باغ، زمستان نیز می‌تواند برف بیفشاند.
مطرح خاک و محرز غله
کاه و اصطبل، ارت بود گله
هوش مصنوعی: زمین خاکی و علفی در برابر غله‌ ای که در انبارها ذخیره شده، بیانگر وجود و جمعیت حیوانات اهلی است.
همه نزدیک بایدش ناچار
آب و حمام و مسجد و بازار
هوش مصنوعی: همه جا باید مکان‌هایی نظیر آب، حمام، مسجد و بازار نزدیک باشد.
ور نداری، که خانه سازی، زر
رخت در کوچهٔ کریمان بر
هوش مصنوعی: اگر چیزی نداری که برای خود خانه بسازی، لااقل لباس زری و زیبا جای خود را در کوچه‌های نیکوکاران نشان بده.