گنجور

بخش ۲۰ - در مضمون این کتاب

نامهٔ اولیاست این نامه
مبر این را به شهر هنگامه
اندرین نامه بدیع سرشت
ره دوزخ پدید و راه بهشت
سخن مبدا و معاش و معاد
اندرین چند بیت کردم یاد
صفت بر و صورت فاجر
حیلت دزد و حالت تاجر
سخنی بی‌تکلفست و صلف
قمری بی‌تبرقعست و کلف
فکر در گفتنش نه پاینده
ز امهات حضور زاینده
نفس را این بشارتی چندند
به مقاصد اشارتی چندند
نام این نامه «جام جم» کردم
وندرو نقش کل رقم کردم
تا چو رغبت کنی جهان دیدن
هر چه خواهی درو توان دیدن
بشناسی درو که شاه کجاست؟
منزل او کدام و راه کجاست؟
دشمن شاهرا شکست از چیست؟
رنج دیوانه، خواب مست از چیست؟
در این خانه را که یافت کلید؟
رخ این خانگی ز پرده که دید؟
چه مسافت ز گنج تا به طلسم؟
وز مسمی چه مایه راه به اسم؟
باز دانی مقید از مطلق
راه باطل جدا کنی از حق
هیچ دیوت ز ره نیندازد
غول رختت به چه نیندازد
دور باشی ز مکرهای خفی
راه یابی به ملت حنفی
بتو گوید که آدمی چه بود؟
مرد چونست، و مردمی چه بود؟
سخره و رام هر دغل نشوی
به ضلال مبین مثل نشوی
مالت از دزد در امان ماند
حالت از علم بی‌گمان ماند
باز فکر تو چشم باز کند
موکب روح ترک تاز کند
گول گشتت نباشد از چپ و راست
بازیابی که منزل تو کجاست؟
دیدهٔ عبرتت گشاده شود
دلت از نقش غیر ساده شود
تو به فتحی چنین شوی واصل
و اوحدی را ثوابها حاصل
گر نشاید که عذر ما خواهی
دولت خواجه از خدا خواهی

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

نامهٔ اولیاست این نامه
مبر این را به شهر هنگامه
هوش مصنوعی: این نامه‌، نامه‌ای مهم و خاص است، آن را در زمان شلوغی و هیاهو به شهر نبر.
اندرین نامه بدیع سرشت
ره دوزخ پدید و راه بهشت
هوش مصنوعی: در این نوشته زیبا، مسیر ورود به دوزخ و همچنین راهی به سوی بهشت مشخص شده است.
سخن مبدا و معاش و معاد
اندرین چند بیت کردم یاد
هوش مصنوعی: در این چند بیت، به موضوعات اصلی زندگی یعنی امر معاش، مبدا و معاد اشاره شده است. من یادآوری‌هایی درباره این مسائل مهم انجام دادم.
صفت بر و صورت فاجر
حیلت دزد و حالت تاجر
هوش مصنوعی: نهاد و چهره زیبا به ظاهری خدعه‌آمیز و رفتار شخصی مانند تاجر اشاره دارد.
سخنی بی‌تکلفست و صلف
قمری بی‌تبرقعست و کلف
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که صحبت با سادگی و بی‌پیشنمایش انجام می‌شود و مانند قمرهایی است که بدون پوشش و زینت خاصی، خود را نشان می‌دهند. به عبارت دیگر، زیبایی و جذابیت در بی‌تکلّفی و طبیعی بودن است.
فکر در گفتنش نه پاینده
ز امهات حضور زاینده
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در بیان افکار و احساسات، زندگی و وجود چیزهایی که از آنها سرچشمه می‌گیرند، به طور واقعی و ماندگار مهم‌تر از صرفاً فکر کردن به گفتن آن‌هاست. به عبارت دیگر، واقعیت و حضور چیزها اهمیت بیشتری دارند تا فقط اندیشیدن به آن‌ها.
نفس را این بشارتی چندند
به مقاصد اشارتی چندند
هوش مصنوعی: نفس انسان را نشانه‌هایی از اهداف و مقاصد مختلف می‌دهد که به او خبر می‌دهد.
نام این نامه «جام جم» کردم
وندرو نقش کل رقم کردم
هوش مصنوعی: این نامه را «جام جم» نامیدم و در آن هر چیزی که به ذهنم می‌رسید را نقش کردم.
تا چو رغبت کنی جهان دیدن
هر چه خواهی درو توان دیدن
هوش مصنوعی: هرگاه که بخواهی و شوق دیدن دنیا را داشته باشی، می‌توانی هر چیزی که بخواهی در آن مشاهده کنی.
بشناسی درو که شاه کجاست؟
منزل او کدام و راه کجاست؟
هوش مصنوعی: بفهمی که پادشاه کجا زندگی می‌کند؟ محل او کجاست و مسیر رسیدن به او چگونه است؟
دشمن شاهرا شکست از چیست؟
رنج دیوانه، خواب مست از چیست؟
هوش مصنوعی: چرا دشمن شاه را شکست می‌دهد؟ رنج دیوانه و خواب مست به چه دلیل است؟
در این خانه را که یافت کلید؟
رخ این خانگی ز پرده که دید؟
هوش مصنوعی: کیست که در این خانه را باز کرده و کلیدش را یافته است؟ و چه کسی چهره این خانه را از پشت پرده دیده است؟
چه مسافت ز گنج تا به طلسم؟
وز مسمی چه مایه راه به اسم؟
هوش مصنوعی: چقدر فاصله است بین گنج و طلسم؟ و چقدر دور است از معنای واقعی به نام.
باز دانی مقید از مطلق
راه باطل جدا کنی از حق
هوش مصنوعی: وقتی متوجه شوی که محدودیت‌ها و قواعد می‌توانند کمک کنند تا حق را از باطل تشخیص دهی، می‌توانی به درستی از اشتباهات و انحرافات دوری کنی.
هیچ دیوت ز ره نیندازد
غول رختت به چه نیندازد
هوش مصنوعی: هیچ دیوی نمی‌تواند به تو آسیب برساند، پس غول وحشتت نیز به چه دلیل باید تو را بترساند؟
دور باشی ز مکرهای خفی
راه یابی به ملت حنفی
هوش مصنوعی: اگر از فریب‌های پنهان دور باشی، می‌توانی به راهی درست و صحیح دست یابی.
بتو گوید که آدمی چه بود؟
مرد چونست، و مردمی چه بود؟
هوش مصنوعی: به تو می‌گوید که انسان چیست؟ مرد چگونه است و انسانیت چیست؟
سخره و رام هر دغل نشوی
به ضلال مبین مثل نشوی
هوش مصنوعی: به هیچ‌وجه نباید فریب کسانی را که نقشه می‌کشند و دروغ می‌گویند، بخوری و خودت را به راهی که آنها می‌خواهند، هدایت کنی. نباید مانند بقیه شوی و به سرنوشت بد دچار شوی.
مالت از دزد در امان ماند
حالت از علم بی‌گمان ماند
هوش مصنوعی: دارایی‌ات از دزد محافظت شده و حال و احوالت به خاطر دانش و علم، قطعا امن و مطمئن است.
باز فکر تو چشم باز کند
موکب روح ترک تاز کند
هوش مصنوعی: فکر تو مثل چشم باز می‌شود و روح را به حرکت در می‌آورد.
گول گشتت نباشد از چپ و راست
بازیابی که منزل تو کجاست؟
هوش مصنوعی: فریب نخور و تحت تأثیر اطراف خود قرار نگیر، چون باید بدانیم که واقعاً جایگاه تو کجاست.
دیدهٔ عبرتت گشاده شود
دلت از نقش غیر ساده شود
هوش مصنوعی: چشمانت باز می‌شود و از دیدهٔ عبرت‌آموز با دل پاکت متوجه زیبایی‌های واقعی می‌شوی.
تو به فتحی چنین شوی واصل
و اوحدی را ثوابها حاصل
هوش مصنوعی: تو به مقام و حالتی نائل می‌شوی که اوحدی به ثواب‌ها و پاداش‌های عظیم دست یافته است.
گر نشاید که عذر ما خواهی
دولت خواجه از خدا خواهی
هوش مصنوعی: اگر نتوانی عذر ما را بپذیری، پس از خداوند خواسته‌های خود را طلب کن.