گنجور

بخش ۱۱ - در صفت سرای معمور

ای همایون سرای فرخنده
که شد از رونقت طرب زنده
طاق کسری ز دفترت کسریست
هشت جنت ز گلشنت قصریست
خاکت از مشک و سنگت از مرمر
بادت از خلد و آبت از کوثر
کوه پیموده سنگ و بر سخته
بهر فرش تو تخته بر تخته
با زر شمسهٔ تو در یاری
لاجورد سپهر زنگاری
کاشی و آجرت به هر خرده
مال قارون به دم فرو برده
گچ بام تو نه سپهر به دور
از ره کهکشان کشیده به ثور
کرده با شاخ گلبنت ز فلک
شاخ طوبی خطاب « طوبی لک»
نقشبندان کن به کنده گری
بر درت کرده عمر خود سپری
در تک این رواق بالنده
پشت ماهی به گاو نالنده
ماه ازین طارم زمین مرکز
در دم آفتابت آجر پز
صحن معمورت آستان سپهر
سقف مرفوعت آشیانهٔ مهر
چون ز سرخاب روی شاهد شنگ
داده سرخاب را جمال تو رنگ
کار سنگ از تو چون نگار شده
جام با سنگ سازگار شده

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای همایون سرای فرخنده
که شد از رونقت طرب زنده
هوش مصنوعی: ای خانه‌ی خوشبخت و خوشی، که به خاطر رونق و شادابیت، زندگی و شادابی به وجود آمده است.
طاق کسری ز دفترت کسریست
هشت جنت ز گلشنت قصریست
هوش مصنوعی: طاق کسری به معنای شکوه و عظمت است و در اینجا به نوعی به مقام و منزلت انسانی اشاره دارد. هشت بهشت نیز نمادی از نعمت‌ها و زیبایی‌هاست که از گل و سرسبزی به دست آمده‌اند. در مجموع، این عبارت بیانگر این است که بزرگی و زیبایی در دل انسان و در وجود او نهفته است و به او کمک می‌کند تا به اوج عزت و شرف برسد.
خاکت از مشک و سنگت از مرمر
بادت از خلد و آبت از کوثر
هوش مصنوعی: خاک تو بوی خوشی دارد و سنگ‌هایت از مرمر دوست‌داشتنی‌اند، بادت از باغ بهشت می‌آید و آبت از چشمه‌ی کوثر.
کوه پیموده سنگ و بر سخته
بهر فرش تو تخته بر تخته
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به سختی‌ها و چالش‌هایی که برای رسیدن به کسی یا هدفی خاص با آن مواجه شده، اشاره می‌کند. او به معنای واقعی یا مجازی از حالتی چون کوه‌نوردی و عبور از گردنه‌های دشوار صحبت می‌کند و بیان می‌کند که تمامی این سختی‌ها را به خاطر آسودگی و راحتی دیگری (دوست، محبوب یا هدف) endured نموده است. به نوعی، شاعر به فداکاری و تلاش بی‌پایانش اشاره می‌کند.
با زر شمسهٔ تو در یاری
لاجورد سپهر زنگاری
هوش مصنوعی: درخشش چشمانت مانند طلای گرانبها، در آسمان ابری و تیره، به نمایندگی از زیبایی و روشنایی است.
کاشی و آجرت به هر خرده
مال قارون به دم فرو برده
هوش مصنوعی: ای کاش که خاک و آجرهایت هم به اندازه‌ی هر ذره‌ای که از مال قارون در دم فرو برده‌ای، ارزشمند باشند.
گچ بام تو نه سپهر به دور
از ره کهکشان کشیده به ثور
هوش مصنوعی: گچ بام تو، نه به آسمان و ستاره‌ها بلکه به دور از مسیر کهکشان، به نشانه‌ای همچون نشانه‌های صورت‌های فلکی، آویخته شده است.
کرده با شاخ گلبنت ز فلک
شاخ طوبی خطاب « طوبی لک»
هوش مصنوعی: بر شاخه گلی که تو داری، تا آسمان شاخی چون شاخ طوبی را خطاب کرده و می‌گوید: "طوبی برای تو باد".
نقشبندان کن به کنده گری
بر درت کرده عمر خود سپری
هوش مصنوعی: نقش‌سازان بر روی در خانه‌ات کار کرده‌اند و دوران زندگی خود را صرف این کرده‌اند که به زیبایی آن بپردازند.
در تک این رواق بالنده
پشت ماهی به گاو نالنده
هوش مصنوعی: در اینجا، تصویری از موجودات و احساسات مختلف به تصویر کشیده شده است. یک فضای باز و زیبا با موجودی در حال پرواز وجود دارد. در کنارش، موجودی دیگر که غمگین و نالان است، به چشم می‌خورد. این تضاد بین زیبایی و غم، احساساتی عمیق را در ذهن تداعی می‌کند.
ماه ازین طارم زمین مرکز
در دم آفتابت آجر پز
هوش مصنوعی: ماه در آسمان همچون مرکز زمین، در نور آفتاب تو، همچون آجرانی که در کوره می‌پزند، درخشان و تابناک است.
صحن معمورت آستان سپهر
سقف مرفوعت آشیانهٔ مهر
هوش مصنوعی: فضای درونی تو مانند خانه‌ای است که در آغوش آسمان قرار دارد و سقف بلندت همچون آشیانه‌ای برای خورشید است.
چون ز سرخاب روی شاهد شنگ
داده سرخاب را جمال تو رنگ
هوش مصنوعی: چون زیبایی تو مانند رنگ سرخاب است، نمایاندن زیبایی تو به اندازه‌ای است که حتی سرخاب نیز از تو تأثیر پذیرفته و رنگ گرفته است.
کار سنگ از تو چون نگار شده
جام با سنگ سازگار شده
هوش مصنوعی: کار سختی که تو انجام می‌دهی، مانند نقش و نگاری است که بر روی سنگ ایجاد شده و هماهنگ با آن است.