عشقِ بی‌چشمداشت (بی‌علت)، مانند درخت ترنج (مرکبات)، میوه‌های شیرین دوستی می‌دهد.اما اگر عشق را با حساب و کتاب (علت) بخواهی، فقط رنج و درد به بار می‌آورد.عشق حقیقی باید خالصانه باشد، نه معامله‌گرانه! مانند سخن مولوی:«عشق مجنون را زلیخا یاد نبود / گر نبودی یوسفش، زندانش آلود».

برای افراد پاک‌نیت (پاکباز)، رسیدن به خواسته‌های شخصی (کام دل) چه ارزشی دارد؟هرگونه منفعت‌طلبی (غرض) در عشق، آن را ناقص می‌کند.عرفا معتقدند عشق باید برای خدا یا به خاطر خود عشق باشد، نه برای منافع مادی. مثلِ گفتار عین‌القضات همدانی: «عشق بی‌غرض، عشق است و باقی تجارت».

در میان دوستان واقعی، مهربان باش اما ادعا نکن (گو مباش).زیرا بزرگان دل (ارباب دل) سنگ‌صبرند و کارهایشان بی‌سروصدا است.مهربانیِ بی‌آزار و بی‌ادعا، نشانهٔ بلندهمتی است. مانند سعدی: «دوستی خاموش به از گفتنِ بی‌حاصل».

ببین چگونه آهنربا (مغناطیس)، کاه را به سوی خود می‌کشد!تو هم اگر کمتر از سنگ (بی‌ارزش) نباشی، کاه (=معشوق) به سوی تو می‌آید.عشق حقیقی جذبه‌ای درونی دارد. اگر صادق باشی، معشوق خودبه‌خود جذب می‌شود. اشاره به حدیث: «اِذا أحبَّ اللهُ عبداً نادی فی السماوات و الأرضِ...».

حتی اگر جوانی ظاهراً کافر باشد، اما پاک‌نیت (پاکباز) باشد،در باطن نور ایمان در او آشکار است.این بیت اشاره به حقیقتِ باطنی دارد. مانند سخن بایزید بسطامی: «صوفی آن نیست که چشمی و دمی، صوفی آن است که سوخته‌ای بی‌دودی».

حتی اگر معشوق سرکش باشد و از دام تو بگریزد،این کمند عشق روزی او را اسیر خواهد کرد.عشق، سرنوشتی گریزناپذیر است! مانند شعر حافظ: «گر بگردی از در حافظ، به تو بازآوردم چو گردون».

اگر به زیبایی‌ها (خوبان) عشق می‌ورزی، به پاکی عشق بورز،زیرا میل ناپاک، مانند تکان‌خوردنِ نقوش دیوار (بی‌ثبات و پوچ) است.زیبایی‌های دنیوی اگر با نیت پاک همراه نباشند، فانی‌اند. یادآور شعر سنایی: «عشق بازیچه‌ایست و جهان عرصهٔ بازی».

تمام ناز و اداهای معشوق، فقط برای عاشقان است!مانند تاجری که جواهر را برای مشتریان خاص به بازار می‌آورد.عاشق و معشوق دو روی یک سکه‌اند. این بیت طنزی ظریف دارد: معشوق هم نیازمند عاشق است! مانند گفتهٔ شبستری: «معشوق کیست؟ عاشق خود را نما».

ای اوحدی! اگر کج‌روی کنی، دشمنان تو را انکار می‌کنند،اما اگر راست و درست رفتار کنی، حتی دشمنانت هم به فضیلت تو اعتراف می‌کنند.تأکید بر اخلاقِ نیکو حتی در برابر دشمنان. مانند گفتار امام علی(ع): «با دشمنان خود آنچنان رفتار کن که اگر دوست شدند، شرمنده نباشی».