اطلاعات
وزن: مفتعلن فاعلات مفتعلن فع (منسرح مثمن مطوی منحور)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
اصحابنا میفرمایند که شخصی که بر قضیه هولناک اقدام نماید و با دیگری به محاربه و مجادله در آید، از دو حال خالی نباشد: یا به خصم غالب شود و بکشد، یا بعکس. اگر خصم را بکشد خون ناحق در گردن گرفته باشد، و تبعت آن لاشک عاجلا و آجلا- بدون ملحق گردد؛ و اگر خصم غالب آید آن کس را راه دوزخ مقرر است. چگونه عاقل به حرکتی که احد طرفین آن بدین نوع باشد اقدام نماید؟
هوش مصنوعی: اصحاب ما میگویند که فردی که در یک وضعیت خطرناک وارد میشود و با دیگری به دعوا و جنگ میپردازد، به دو حالت دچار میشود: یا بر حریف پیروز میشود و او را میکشد، که در این صورت خون ناحق بر گردن او خواهد بود و هر طور که باشد، عواقب آن به او برمیگردد؛ یا اینکه حریف بر او غالب میشود و در این صورت، او را عذاب و مجازات خواهد گرفت. پس چطور ممکن است یک فرد عاقل چنین اقدامی را انجام دهد که هیچ یک از طرفین در آن عاقبت خوبی نداشته باشد؟
کدام دلیل روشنتر از اینکه هر جا عروسیی یا سماعی یا جمعیتی باشد مشتمل بر لوت و حلوا و خلعت و زر، مخنثان و هیزان و چنگیان و مسخرگان را آنجا طلب کنند؛ و هر جا که تیر و نیزه باید خورد، ابلهی را باد دهند که «تو مردی و پهلوانی و لشکرشکنی و گرد دلاوری» و او را برابر تیغها بدارند تا چون آن بدبخت را در مصاف بکشند هیزگان و مخنثان شهر شماتت کنان ...جنبانند و گویند:
هوش مصنوعی: به وضوح میتوان مشاهده کرد که هر زمان که جشنی، موسیقیای، یا دور همیای برگزار میشود، افراد خاصی چون مردان لوتی، نوازندگان و دلقکها را به آنجا میخوانند. و هر زمانی که نیاز به جنگ و نبرد باشد، فردی نادان را تشویق میکنند تا خود را دلیر و جنگجو جلوه دهد و او را در برابر سلاحها قرار میدهند. سپس، وقتی آن فرد بیچاره در میدان جنگ کشته میشود، دیگران او را با تمسخر یاد میکنند و به او طعنه میزنند.
تیره و تبر و نیزه نمییارم خورد
لوت و می و مطربم نکو میسازد
هوش مصنوعی: من به هیچ سلاحی نیاز ندارم و با شراب و موسیقی زندگی زیبا و خوبی برای خودم میسازم.
و چون پهلوانی را در معرکه بکشند هیزگان و مخنثان از دور نظاره کنند و با هم گویند: «ای جان خداوندگار هیز زی و دیر زی» مرد صاحبحزم باید که روز هیجاء قول پهلوانان خراسان را دستور سازد که میفرمایند: «مردان در میدان جهند ما در کهدان جهیم.» لاجرم اکثر گردان و پهلوانان این بیت را نقش نگین خود ساختهاند:
هوش مصنوعی: وقتی که یک قهرمان در جنگ کشته میشود، تماشاچیان خردهگیر و غیرمردان از دور او را نگاه میکنند و با هم میگویند: «ای جانِ خداوندگار، تو همیشه در خوشی و ماندگاری باش.» مرد زیرک باید در روزهای هیجانانگیز، نظرات قهرمانان خراسان را در نظر بگیرد که میگویند: «مردان در میدان به جلو میجهند، اما ما در چالهها عقبنشینی میکنیم.» بنابراین، بسیاری از جنگجویان و قهرمانان این جمله را به عنوان نشانهای بر روی نگینهای خود حک کردهاند.
«گریزِ بهنگام، پیروزی است»
خنک پهلوانی کش این روزی است
هوش مصنوعی: فرار به موقع میتواند منجر به پیروزی شود، خوشا به حال کسی که در این روزگار از خود شجاعت نشان میدهد.
از نوخاستهای اصفهانی روایت کنند که در بیابانی مغولی بدو رسید، بر او حمله کرد. نوخاسته از کمال کیاست تضرعکنان گفت «ای آغا خدای را هم گامم کش» یعنی بگا مرا و مکش مرا. مغولش بر او رحم آورد و بر قول او کار کرد. جوان به یمن این تدبیر از قتل خلاص یافت؛ گویند بعد از آن سی سال دیگر عمر در نیکنامی بسر برد. زهی جوان نیکبخت! گویا این مثل در باب او گفتهاند:
هوش مصنوعی: روایتی هست درباره جوانی اصفهانی که در بیابانی به دست یک مغول افتاد. مغول به او حمله کرد و جوان با هوش و ذکاوتش از او درخواست کرد که به خاطر خدا او را نکشد. او گفت: «ای آقا، خدا را قسم میخورم که مرا نکش»، و مغول تحت تأثیر قرار گرفت و به او رحم کرد. به همین خاطر، جوان از مرگ نجات پیدا کرد و بعد از آن به مدت ۳۰ سال دیگر زندگی کرد و در نیکنامی به سر برد. واقعاً جوان خوشبختی بود! به نظر میرسد این موضوع باعث شده که یک مثل درباره او ایجاد شود.
جوانان دانا و دانش پذیر
سزد گر نشینند بالای پیر
هوش مصنوعی: جوانان باهوش و آموختنی شایسته است که در کنار افراد با تجربه و سالخورده قرار بگیرند.
ای یاران! معاش و سنت این بزرگان غنیمت دانید. مسکین پدران ما که عمری در ضلالت به سر بردند و فهم ایشان بدین معانی منتقل نگشت.
هوش مصنوعی: ای دوستان! زندگی و ویژگیهای این بزرگان را گرانبها بشمارید. پدران ما که عمرشان را در گمراهی سپری کردند و نتوانستند به درک این معانی برسند، متاسفانه در عذاب بودند.