گنجور

بخش ۳ - در مدح شمس الدین علی شاہ نیمروز

بعد توحید و نعت پیغمبر
مدحت شاه شرق اولیتر
شهریار بلند اختر و بخت
نازش و افتخار افسر و تخت
آن که از همت رفیعش هست
آسمان با علوّ قدرش پست
عالم از عدل شاملش آباد
نو سر افگنده ملک را بنیاد
تحت امرش ممالک عالم
فوق بر تخمه بنی آدم
شمس دین شاه نیمروز على
قاتل المشرکین چو شیر مَلی
آن که چون رایش انتظام کند
نور از او آفتاب وام کند
وآن که گرزش به عرصه گاه نبرد
از سر دشمنان برآرد گرد
وآن که کلکش چو در صریر آید
جان نو در جهان پیر آید
وآن که تیرش چو از کمان بجهد
فلک از راه کهکشان بجهد
وآن که لطفش چو دستگیر شود
در مفاصل شریک سیر شود
وآن که گر بر زمانه قهر کند
نوشداروش همچو زهر کند
عالَم عِلم را عَلَم باشد
صاحب السیف والقلم باشد
پیش او سر نهاده بر اطلاق
خسروان ممالک آفاق
لشکرش را نه حد نه اندازه
قاف تا قاف از او پرآوازه
آسمانش به طوع خدمتکار
آفتابش به طبع غاشیه دار
هرچه گویم به جای خود باشد
لیک او ماورای حَد باشد
هرچه آن در مناقبش آید
وز درِ رای ثاقبش آید
او از آن بیش و بیشتر باشد
که در افواه بوالبشر باشد
در همه چیز از همه ممتاز
از همه بی نیاز و با همه ساز
او چو مجموعه هنر باشد
راه او شیوۀ دگر باشد
نتوان گفت از او و از دگری
گو ببین گر ندید کژ نظری
هرچه در حد امتحان آمد
وصف ذاتش ورای آن آمد
بعد از این پس رہ دعا پویم
بلکه تا زنده ام دعا گویم
تاج دین شاه زادۀ عالم
قرة العین خسرو اعظم
بوالمعالی محمد بن على
میوه لطف باغ لم یزلی
باد در عز و نازپرورده
شاه از او او ز شاه برخَورده
حق تعالی ز چشم زخم بدان
داردش در ضمان امن و امان
عمر و اقبال باد چندانش
که نباشد پدید پایانش

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: مصطفی علیزاده و دوستان

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بعد توحید و نعت پیغمبر
مدحت شاه شرق اولیتر
هوش مصنوعی: بعد از اینکه به یکتایی خدا و ویژگی‌های پیامبر اسلام پرداخته شد، مدح و ستایش از شاه شرق از اهمیت بیشتری برخوردار است.
شهریار بلند اختر و بخت
نازش و افتخار افسر و تخت
هوش مصنوعی: شهریار دارای ستاره‌هایی درخشان و شانس و افتخاری که بر تاج و تختش می‌درخشد.
آن که از همت رفیعش هست
آسمان با علوّ قدرش پست
هوش مصنوعی: کسی که به خاطر بلندپروازی و اراده قوی‌اش، آسمان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و مقام والای او، زمین را بی‌ارزش می‌کند.
عالم از عدل شاملش آباد
نو سر افگنده ملک را بنیاد
هوش مصنوعی: جهان با عدالت او رونق گرفته و سرزمین‌ها تحت تاثیر آن بنیادگذاری شده‌اند.
تحت امرش ممالک عالم
فوق بر تخمه بنی آدم
هوش مصنوعی: زیر فرمان او، کشورهای جهان بر نسل انسان حاکم‌اند.
شمس دین شاه نیمروز على
قاتل المشرکین چو شیر مَلی
هوش مصنوعی: شمس الدین، شاه آفتاب نیمروز، علی، که دشمنان را همچون شیر شکار می‌کند.
آن که چون رایش انتظام کند
نور از او آفتاب وام کند
هوش مصنوعی: کسی که با نظم و ترتیب خود، باعث می‌شود نور و روشنی از او ساطع شود، مانند آفتاب است که دیگران را روشن می‌کند.
وآن که گرزش به عرصه گاه نبرد
از سر دشمنان برآرد گرد
هوش مصنوعی: کسی که در میدان نبرد توانایی خود را به نمایش می‌گذارد و از خطرات دشمنان هراسی ندارد، به مقابله با آنها برمی‌خیزد.
وآن که کلکش چو در صریر آید
جان نو در جهان پیر آید
هوش مصنوعی: آن کسی که با نوا و صدایی دل‌انگیز وارد می‌شود، به نوعی تازه‌نفس و جوانی را به دنیای کهنه و قدیمی می‌آورد.
وآن که تیرش چو از کمان بجهد
فلک از راه کهکشان بجهد
هوش مصنوعی: شخصی که تیرش از کمان رها می‌شود، انگار که خود آسمان نیز از مسیر کهکشان منحرف می‌شود.
وآن که لطفش چو دستگیر شود
در مفاصل شریک سیر شود
هوش مصنوعی: آن کسی که مهربانی‌اش به ما کمک کند، در تمام جوانب زندگی‌اش با ما مشترک خواهد بود و در مسیر زندگی ما را همراهی می‌کند.
وآن که گر بر زمانه قهر کند
نوشداروش همچو زهر کند
هوش مصنوعی: کسی که اگر در مقابل زمانه خشمگین شود، داروی خوش‌بویش مانند زهر می‌شود.
عالَم عِلم را عَلَم باشد
صاحب السیف والقلم باشد
هوش مصنوعی: در دنیا، علم و دانش جایگاه ویژه‌ای دارد و کسی که دارای شمشیر و قلم است، به عنوان صاحب این علم شناخته می‌شود.
پیش او سر نهاده بر اطلاق
خسروان ممالک آفاق
هوش مصنوعی: سر خود را به پای او گذاشته و فرمانروایی او را در تمامی دنیا پذیرفته‌ام.
لشکرش را نه حد نه اندازه
قاف تا قاف از او پرآوازه
هوش مصنوعی: ارتش او نه محدود است و نه قابل اندازه‌گیری، از قاف تا قاف در دنیا به شهرت رسیده است.
آسمانش به طوع خدمتکار
آفتابش به طبع غاشیه دار
هوش مصنوعی: آسمان به خوبی و با میل و خواست به خدمت خورشید در آمده و خورشید نیز به طور طبیعی و با زیبایی، آسمان را تحت تأثیر قرار داده است.
هرچه گویم به جای خود باشد
لیک او ماورای حَد باشد
هوش مصنوعی: هرچه بگویم در جای خودش درست است، اما او فراتر از هر حد و مرزی است.
هرچه آن در مناقبش آید
وز درِ رای ثاقبش آید
هوش مصنوعی: هر چه درباره ویژگی‌های نیک او گفته شود و هر چه از بصیرت و فهم عمیقش به دست آید، همه از اوست.
او از آن بیش و بیشتر باشد
که در افواه بوالبشر باشد
هوش مصنوعی: او از آنچه مردم می‌گویند و تصور می‌کنند، بزرگ‌تر و والاتر است.
در همه چیز از همه ممتاز
از همه بی نیاز و با همه ساز
هوش مصنوعی: در هر موضوعی سرآمد است، به هیچ چیز وابسته نیست و با همه نوع افراد و شرایط به خوبی کنار می‌آید.
او چو مجموعه هنر باشد
راه او شیوۀ دگر باشد
هوش مصنوعی: او همچون یک آثار هنری است و راه و روش او متفاوت از دیگران است.
نتوان گفت از او و از دگری
گو ببین گر ندید کژ نظری
هوش مصنوعی: نمی‌توان گفت که او چگونه است و از دیگری نیز نگو. ببین اگر نگاهی نادرست داشته باشی، او را نخواهی دید.
هرچه در حد امتحان آمد
وصف ذاتش ورای آن آمد
هوش مصنوعی: هر چیزی که در حد آزمایش و سنجش بیان شده، تنها بخشی از ویژگی‌های اوست و حقیقت او فراتر از این توصیف‌هاست.
بعد از این پس رہ دعا پویم
بلکه تا زنده ام دعا گویم
هوش مصنوعی: از این به بعد، همیشه در دعا و خواسته‌هایم تلاش می‌کنم و تا زمانی که زنده‌ام، دعا خواهم کرد.
تاج دین شاه زادۀ عالم
قرة العین خسرو اعظم
هوش مصنوعی: تاج دین، فرزند شاه و مظهر زیبایی و عظمت، مقام والایی دارد.
بوالمعالی محمد بن على
میوه لطف باغ لم یزلی
هوش مصنوعی: محمد بن علی، که مقام والایی دارد، مانند میوه‌ای از درختی است که همیشه نعمت‌هایش موجود و پایدار است.
باد در عز و نازپرورده
شاه از او او ز شاه برخَورده
هوش مصنوعی: باد که در حال شکوه و جلال است، از سوی شاه به او می‌وزد و او نیز از این قدرت و عظمت برخوردار شده است.
حق تعالی ز چشم زخم بدان
داردش در ضمان امن و امان
هوش مصنوعی: خداوند به وسعت و لطف خود از چشم زخم حفظش می‌کند و او را در امنیت و آرامش نگه می‌دارد.
عمر و اقبال باد چندانش
که نباشد پدید پایانش
هوش مصنوعی: در زندگی و شانس او، برکت و خوشبختی‌ای باشد که پایان و محدودیتی برای آن نباشد.