گنجور

بخش ۱۸ - ملول شدن روز و آخرین پاسخ او به شب

روز را دل ز شب ملال گرفت
ترک بیهوده قیل و قال گرفت
بر همین فصل اختصار نمود
دست بردی به اعتبار نمود
داد شب را ز روی طعنه جواب
که: «ز جام غرور مست خراب
کیست روشن کننده ظلمت؟
کیست صیقل دهنده عصمت؟
منم اینک به حجت روشن
گو ببینند یا تویی یا من
کعبه بر سیر من کنند قیاس
به من است احتیاج قبله‌شناس
حکم شش روز کون مشهور است
در کلام مجید مسطور است
روز محشر به شب نه معروف است
که قیامت به روز موصوف است
همه خود روز روز می‌شمرند
طالع سعد و نحس می‌نگرند
مشرق و مغرب و جنوب و شمال
من گشایم به تیغ‌ِ دشمن‌مال
شهره باشد به هر زبان نامم
نه چو تو ظالم و سیه‌کامم
گاه مهرم گه آفتاب سرور
گاه خورشید گاه چشمهٔ نور
منم القصّه نیر اعظم
مردم چشم روشن عالم
همه بگذار‌، از که کم باشم‌؟
شاہ شمس است من لقب تاشم»
این بگفت و در سخن دربست
دفع برخاست چون سخن بنشست

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: مصطفی علیزاده و دوستان

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

روز را دل ز شب ملال گرفت
ترک بیهوده قیل و قال گرفت
هوش مصنوعی: دل در روز از شب ناامیدی و غم رهایی پیدا کرد و از مشاجره‌ها و بحث‌های بی‌فایده فاصله گرفت.
بر همین فصل اختصار نمود
دست بردی به اعتبار نمود
هوش مصنوعی: در این فصل، به اختصار اشاره کردی و به اعتبار خود توجه نشان دادی.
داد شب را ز روی طعنه جواب
که: «ز جام غرور مست خراب
هوش مصنوعی: در شب به‌نام طعنه و شوخی پاسخ داد که: «از جام غرور، مست و خراب شده‌ام.»
کیست روشن کننده ظلمت؟
کیست صیقل دهنده عصمت؟
هوش مصنوعی: چه کسی است که تاریکی را روشن می‌کند؟ چه کسی است که پاکیزگی و عصمت را جلا می‌دهد؟
منم اینک به حجت روشن
گو ببینند یا تویی یا من
هوش مصنوعی: من اکنون با دلیل روشن در میانم، ببینید آیا شما وجود دارید یا من.
کعبه بر سیر من کنند قیاس
به من است احتیاج قبله‌شناس
هوش مصنوعی: در این بیت شاعر به این موضوع اشاره دارد که شناخت و شناسایی خود و هویت فردی برای رسیدن به حقیقت و درک معنوی بسیار مهم‌تر از مکان‌های مقدس و ظاهری است. او با بیان اینکه کعبه، که نماد مقدس است، نمی‌تواند معیار واقعی برای شناخت شخصی باشد، بر اهمیت خودشناسی و درک درونی تأکید می‌کند.
حکم شش روز کون مشهور است
در کلام مجید مسطور است
هوش مصنوعی: حکم اینکه جهان در شش روز خلق شده، در کلام الله واضح و معروف است.
روز محشر به شب نه معروف است
که قیامت به روز موصوف است
هوش مصنوعی: در روز محشر، شب به مشهوریت نمی‌رسد، زیرا قیامت به روز خاصی توصیف شده است.
همه خود روز روز می‌شمرند
طالع سعد و نحس می‌نگرند
هوش مصنوعی: همه روزها را شماره می‌کنند و به سرنوشت خوب و بدشان توجه دارند.
مشرق و مغرب و جنوب و شمال
من گشایم به تیغ‌ِ دشمن‌مال
هوش مصنوعی: هر کجا که دنیای خود را نگاه کنم، چه در شرق و چه در غرب، چه در جنوب و چه در شمال، همه جا را با قدرت دشمنانم فتح می‌کنم.
شهره باشد به هر زبان نامم
نه چو تو ظالم و سیه‌کامم
هوش مصنوعی: من در هر زبانی شناخته شده‌ام، اما تو که ظالم و بدشانس هستی، در هیچ‌کجا نام و نشانی نداری.
گاه مهرم گه آفتاب سرور
گاه خورشید گاه چشمهٔ نور
هوش مصنوعی: گاهی محبت و عشق من مانند آفتاب شادی‌بخش است، و گاهی مانند خورشید درخشان و نورانی می‌تابد.
منم القصّه نیر اعظم
مردم چشم روشن عالم
هوش مصنوعی: من داستانی هستم بزرگ و فراموش‌نشدنی، که در میان مردم و جهانیان، جایگاه ویژه‌ای دارم.
همه بگذار‌، از که کم باشم‌؟
شاہ شمس است من لقب تاشم»
هوش مصنوعی: همه را فراموش کنید، آیا من از کسی کمتر هستم؟ من به نام شاه شمس شناخته می‌شوم.
این بگفت و در سخن دربست
دفع برخاست چون سخن بنشست
هوش مصنوعی: او این را گفت و در حالی که صحبتش تمام شده بود، به سرعت از جا بلند شد و چون دیگر هیچ حرفی باقی نماند، سکوت برقرار شد.