حکیم نزاریبخش ۲۰ - می، جوان‌مردِ نامرد
غرض آن که بر هرچه عادت کنی
ضرورت به عادت اعادت کنی
چنان روز مجلس که با عقل و رای
ز مجلس توانی شدن با سرای
چو هم صحبتِ هوش باشی مدام
غلامی کند خود مدامت مدام
همَت می رساند به آرام‌گاه
همت می دراندازد از ره به چاه
چو با می بسازی غلامی کند
به تمییز تو شادکامی کند
و گر زان که با مِی کنی سرکشی
تو خود آخرالامر کیفر کشی
اگر چه جوان‌مردیش رسم و خوست
ولی ناجوان‌مردیی هم دروست
بود راست چون گاو نُه‌دوره می
تو بر هشتمین باش قانع ز وی
چو پیمانه پر گشت دیگر مریز
چو بشکست صف بی‌توقّف گریز
مدو از پی مسهلِ کارگر
مکن قصدِ جان زهرِ قاتل مخور
مشو غرّه اوّل که بنوازدت
که گر پیل مستی بیندازدت
ستیزه مکن باز بر دستِ خویش
سرِ عجز و بی‌چارگی گیر پیش
چو تو جانبِ او نگه داشتی
برون آرد از عینِ جنگ آشتی
اطلاعات
وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: مصطفی علیزاده و دوستان
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
غرض آن که بر هرچه عادت کنی
ضرورت به عادت اعادت کنی
هوش مصنوعی: این بیت می‌گوید که هر چیزی که به آن عادت کنی، به مرور زمان نیاز خواهی داشت دوباره به آن عادت برگردی. به عبارت دیگر، عادت‌ها در زندگی ما نقش مهمی دارند و می‌توانند بر رفتار و تصمیم‌گیری‌های ما تأثیر بگذارند. وقتی به چیزی عادت می‌کنیم، ترک آن یا تغییر آن کار دشواری می‌شود و ممکن است به ما بازگردد.
چنان روز مجلس که با عقل و رای
ز مجلس توانی شدن با سرای
هوش مصنوعی: در مراسمی مانند روز جشن، با هوش و اندیشه، می‌توانی به منزلت و منزلتی والا دست یابی.
چو هم صحبتِ هوش باشی مدام
غلامی کند خود مدامت مدام
هوش مصنوعی: هرگاه در معاشرت با دانایی باشید، خودتان هم به طور مداوم در خدمت و بندگی او خواهید بود.
همَت می رساند به آرام‌گاه
همت می دراندازد از ره به چاه
هوش مصنوعی: با تلاش و اراده می‌توان به اهداف بزرگ دست یافت، ولی اگر این تلاش به درستی صورت نگیرد، ممکن است فرد را به چالش‌ها و مشکلاتی جدی بکشاند.
چو با می بسازی غلامی کند
به تمییز تو شادکامی کند
هوش مصنوعی: وقتی که با شراب انس بگیری، نوکری برایت می‌کند و به زیبایی و خوشی زندگی‌ات کمک می‌کند.
و گر زان که با مِی کنی سرکشی
تو خود آخرالامر کیفر کشی
هوش مصنوعی: اگر تو در میگساری و خوشگذرانی سرکشی کنی، در نهایت خود را عذاب خواهی داد.
اگر چه جوان‌مردیش رسم و خوست
ولی ناجوان‌مردیی هم دروست
هوش مصنوعی: اگرچه مروت و جوانمردی از خصایل توست، اما در درون تو هم نشانه‌هایی از ناجوانمردی وجود دارد.
بود راست چون گاو نُه‌دوره می
تو بر هشتمین باش قانع ز وی
هوش مصنوعی: اگر راست و درست شویم، مانند گاوی که نه دوره می‌چرخد، تو نیز باید بر هشتمین مرحله قانع باشی.
چو پیمانه پر گشت دیگر مریز
چو بشکست صف بی‌توقّف گریز
هوش مصنوعی: وقتی پیمانه پر شد، دیگر نریز؛ چون صف شکسته شود، بی‌درنگ فرار کن.
مدو از پی مسهلِ کارگر
مکن قصدِ جان زهرِ قاتل مخور
هوش مصنوعی: به دنبال کارهای بیهوده و مضر نرو، زیرا خود را در معرض خطر قرار می‌دهی و نباید از چیزهایی که باعث آسیب می‌شوند، استفاده کنی.
مشو غرّه اوّل که بنوازدت
که گر پیل مستی بیندازدت
هوش مصنوعی: به این راحتی فریب حرف‌های اولیه و رفتار محبت‌آمیز کسی را نخور، چون ممکن است در نهایت به تو لطمه بزند، مانند اینکه اگر فیل مستی را ببینی، ممکن است به شدت آسیب ببینی.
ستیزه مکن باز بر دستِ خویش
سرِ عجز و بی‌چارگی گیر پیش
هوش مصنوعی: با خودت درگیری نداشته باش و به ضعف و ناتوانی‌ات توجه کن.
چو تو جانبِ او نگه داشتی
برون آرد از عینِ جنگ آشتی
هوش مصنوعی: وقتی تو به او توجه و محبت نشان می‌دهی، او نیز می‌تواند از حالت جنگ و خصومت به آرامش و صلح برسد.