اطلاعات
وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای مدنی بُرقِع و مَکی نقاب
سایه‌نشین چند بوَد آفتاب
هوش مصنوعی: ای کسی که برقع بر چهره و نقاب بر سر داری، در سایه‌نشینی، چه مدت آفتاب را نمی‌بینی؟
گر مهی از مهر تو مویی بیار
ور گلی از باغ تو بویی بیار
هوش مصنوعی: اگر مویی از عشق تو به دست بیاور، یا اگر بویی از گلی در باغت به من برسان.
منتظران را به‌لب آمد نفس
ای ز تو فریاد، به‌فریاد رس
هوش مصنوعی: منتظران در حال انتظار هستند و نفس‌شان به شماره افتاده است. ای کسی که فریاد رسایی، به فریادشان برس.
سوی عجم ران، منشین در عرب
زرده روز اینک و شبدیز شب
روز به اسب زرده تشبیه شده است، اسب‌های زرد و طلایی‌رنگ را زرده می‌نامند.
ملک برآرای و جهان تازه کن
هردو جهان را پُر از آوازه کن
هوش مصنوعی: به پادشاه بگو که دنیا را زیبا و نو کند و هر دو عالم را پر از نام و آوازه‌اش نماید.
سکه تو زن، تا اُمرا کم زنند
خطبه تو کن تا خطبا دم زنند
هوش مصنوعی: اگر در جامعه سخت‌کوشی و تلاش کنی، مقام‌داران و بزرگ‌زادگان نیز به تو توجه بیشتری نشان خواهند داد و برای تو سخنرانی و تبلیغ خواهند کرد.
خاک تو بویی به ولایت سپرد
باد نفاق آمد و آن بوی برد
هوش مصنوعی: زمینی که تو را دربر گرفته، بویی به سرزمین خود داده است، اما باد نفاق آمد و آن بوی خوش را از بین برد.
باز کش این مسند از آسودگان
غسل ده این منبر از آلودگان
هوش مصنوعی: این جمله به نوعی دعوت به پاکسازی و تغییر وضعیت می‌کند. اشاره دارد به این که باید جایگاه و مقام‌های ناپاک و آلوده را از کسانی که در آسودگی زندگی می‌کنند، کنار گذاشت و فضا را برای کسانی که پاک و خالص‌اند، فراهم کرد. به طور کلی، به ضرورت تصفیه و بهبود شرایط اشاره دارد.
خانه غولند بپردازشان
در غله دان عدم اندازشان
هوش مصنوعی: غول‌ها و موجودات بزرگ را به خانه‌اش ببر و خوراکشان را در انباری که خالی از هر چیز است قرار بده.
کم کن اجری که زیادت خورند
خاص کن اقطاع که غارتگرند
هوش مصنوعی: اجاره‌ای که می‌گیری را کم کن، زیرا آن را بیشتر از آنچه که می‌خواهی، می‌خورند. محدوده‌ای را برای خود مشخص کن که در آن افراد سودجو وجود داشته باشند و نباید به آنها اجازه دسترسی داد.
ما همه جسمیم بیا جان تو باش
ما همه موریم سلیمان تو باش
هوش مصنوعی: ما همه تنی هستیم، بیا تو روح این تن باش. ما همگی مانند مور هستیم، تو مانند سلیمان بر ما حکومت کن.
از طرفی رخنه دین می‌کنند
وز دگر اطراف کمین می‌کنند
هوش مصنوعی: برخی به نحوی به دین نفوذ کرده و آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند، در حالی که در طرف دیگر هم به طریقی برای حمله و آسیب به آن آماده می‌شوند.
شحنه تویی، قافله تنها چراست؟
قلب تو داری علَم آنجا چراست؟ْ
قلب یعنی قلب و فرماندهی لشکر
یا علیی در صف میدان فرست
یا عمری در ره شیطان فرست
هوش مصنوعی: ای کاش مرا به میدان جنگ بفرستی تا با شجاعت و ایمان به نبرد بپردازم، یا حداقل فرصتی دهی که عمرم در راه نیکی و دیانت سپری شود و نه در مسیرهای نادرست و شیطانی.
شب به سر ماه یمانی درآر
سر چو مه از برد یمانی برآر
هوش مصنوعی: شب، سر ماه یمانی را بیرون آر و چون مه، سر را از چادر یمانی برآور.
با دو سه در بند کمربند باش
کم زن این کم زده چند باش
هوش مصنوعی: با دو یا چند کمربند محدود باش و زیاد به خودت فشار نیاور، در آرامش بیشتر فکر کن و عمل کن.
پانصد و هفتاد بس ایام خواب
روز بلندست به مجلس شتاب
هوش مصنوعی: پانصد و هفتاد روز خواب، روزهای بلندی را نشان میدهد که باید در مجلس با شتاب و سرعت بیشتری شرکت کنیم.
خیز و بفرمای سرافیل را
باد دمیدن دو سه قندیل را
هوش مصنوعی: بپا خیز و به سرافیل بگو که در چند جا چراغی روشن کند.
خلوتی پرده اسرار شو
ما همه خفتیم تو بیدار شو
هوش مصنوعی: به مکانی خالی و دور از شلوغی برو و رازها را دریاب. ما همه در خواب و غفلت هستیم، تو بیدار و هوشیار باش.
ز آفت این خانهٔ آفت‌پذیر
دست برآور همه را دست گیر
هوش مصنوعی: از آسیب‌های این خانه‌ی آسیب‌پذیر فاصله بگیر و به کمک همه بیا.
هر چه رضای تو به جز راست نیست
با تو کسی را سر واخواست نیست
هوش مصنوعی: هر چه که تو بخواهی، جز حقیقت نیست و کسی جرأت اعتراض به تو را ندارد.
گر نظر از راه عنایت کنی
جمله مهمات کفایت کنی
هوش مصنوعی: اگر با نگاه و محبت خود به ما توجه کنی، تمام نیازها و مشکلات ما برطرف خواهد شد.
دایره بنمای به انگشت دست
تا به تو بخشیده شود هر چه هست
هوش مصنوعی: با اشارهٔ انگشتت دایره‌ای را نشان بده تا هر چیزی که می‌خواهی به تو داده شود.
با تو تصرف که کند وقت کار؟
از پی آمرزش مشتی غبار
هوش مصنوعی: با تو چه کسی در هنگام فعالیت می‌تواند تسلط داشته باشد؟ به دنبال بخشش فقط گروهی از خاک است.
از تو یکی پرده برانداختن
وز دو جهان خرقه درانداختن
هوش مصنوعی: از تو یکی پرده کنار زد و از دو جهان خود را کنار گذاشت.
مغز نظامی که خبر‌جوی تست
زنده‌دل از غالیه بوی تست
هوش مصنوعی: مغز نظامی که اخبار را پیگیری می‌کند، از خوش‌دل بودن تو بوی خوبی می‌برد.
از نفسش بوی وفایی ببخش
ملک فریدون به گدایی ببخش
هوش مصنوعی: از نفس او بوی وفا و صداقت به مشام می‌رسد، همان‌طور که فریدون، پادشاه بزرگ، بخشش و لطف را به دیگران عطا می‌کند.
حاشیه ها
بیت 11 ماه همه جسمیم بیا جان تو باش صحیح آن ما همه جسمیم بیا جان تو باش
می باشد.
---
پاسخ: با تشکر، تصحیح شد.
در بیت هفده پانصدو پنجاه درست است زیرا شعر در سال پانصد و پنجاه هجری سروده شده و اشاره شاعر به زمان ظهور میباشد که تا حیات شاعر 550 سال از آن گذشته است
در بیت هفده پانصد و پنجاه صحیح است زیرا زمان سرودن شعر در سال پانصد و پنجاه هجری بوده و انتضار شاعر را تا آن سال نشان میدهد
1392/04/01 08:07
محمد منفرد
در شعر حاضر از مخزن الأسرار، معروف است که نظامی پس از بیت نخست، این دو بیت را آورده است؛ امّا این دو بیت در نسخ معروف از جمله نسخه‌ی وحید دستگردی، نیست. هر چند بسیار زیبا سروده شده و از ابیات معروف است:
دین تو را در پی آرایش‌اند
در پی آرایش و ویرایش‌اند
بس که ببستند بر او برگ و ساز،
گر تو ببینی نشناسی‌ش باز
باسلام و احترام؛ در این مصراع " گر مهی از مهر تو موئی بیار " در تصحیح استاد ثروتیان به جای موئی، سوئی آورده اند که به نظر سوئی درست تر باشد.
" گر مَهی از مِهر، تو سوئی بیار " باتشکر
1393/03/20 00:06
عنایت الفت
با سپاس، دو مورد نظر صلاحی بشرح زیر دارم:
در بیت ششم مصرع دوّم (خطبه تو کن تا خطبا دم زنند) درستش چنین است (خطبه تو خوان تا خطبا دم زنند)
در بیت بیستم مصرع دوّم (باد دمیدن دو سه قندیل را) چنین است: (تا بدمد این دو سه قندیل را)
به امید توفیق در خدمات فرهنگی
مصرع : «یا علیی در صف میدان فرست» بدینگونه صحیح تر است : «یا که علی در صف میدان فرست»
در مصرع (زنده دل از غالیه بوی تست) باید یک حرف "این" اضافه شود. (زنده دل از غالیه این بوی تست)
1398/06/20 10:09
سید مجتبی
با سلام
به نظر می رسد صدر تا ذیل این سروده فاخر در مدح حضرت بقیه الله عج می باشد.با توجه به محبت جناب نظامی به اهل بیت (ع) این ادعا خالی از قوت نیست.
1398/12/16 18:03
ژینیا نوریان
این شعر مربوط به بند 8 و نعت چهارم است نه سوم.
با سپاس فراوان برای کار بسیار ارزشمندتان
1399/02/30 04:04
کورش حمزه علی
بیت نخست مصرع دوم که ذکر شده سایه نشین چند بود آفتاب، تُویِ چند چاپ از واژه ی پرده نشین استفاده شده.
پرده نشین چند بُوَد آفتاب
اسب زرده ، آن جنس که به‌غایت زرد بوَد نیک بوَد. (از قابوس‌نامه) برای اطلاع بیشتر از نام اسب‌ها می‌توان به قابوس‌نامه و نوروزنامه مراجعه کرد. این دو کتاب در گنجور قابل دسترسی است.
نظامی