نظامیبخش ۶ - نعت اول
شمسهٔ نُه مسند هفت‌اختران
ختم رسل خاتم پیغمبران
احمد مرسل که خرد خاک اوست
هر دو جهان بستهٔ فتراک اوست
تازه‌ترین سنبل صحرای ناز
خاصه‌ترین گوهر دریای راز
سنبل او سنبله روز‌تاب
گوهر او لعل‌گر ِ آفتاب
خندهٔ خوش زان نزدی شکرش
تا نبرَد آب صدف گوهرش
گوهر او چون دل سنگی نخَست
سنگ چرا گوهر او را شکست؟
کرد جدا سنگ ملامت‌گر‌ش
گوهری از رهگذر گوهرش
یافت فراخی گهر از دُرج تنگ
نیست عجب زادن گوهر ز سنگ
آری از آنجا که دل سنگ بود
خشکی سوداش در آهنگ بود
کی شدی این سنگ مفرح گزای
گر نشدی دُر‌شکن و لعل‌سای
سیم دیت بود مگر سنگ را؟
کامد و خست آن دهن تنگ را؟
هر گهری کز دهن سنگ خاست
با لبش از جمله دندان بهاست
گوهر سنگین که زمین کان اوست
کی دیت گوهر دندان اوست؟
فتح بدندان دیتش جان‌کنان
از بن دندان شده دندان‌کنان
چون دهن از سنگ به خونابه شست
نام کرم کرد به‌خود بر درست
از بن دندان سر دندان گرفت
داد به‌شکرانه کم آن گرفت
ز‌آرزوی داشته دندان گذاشت
کز دو جهان هیچ به‌دندان نداشت
در صف‌ِ ناورد‌گه‌ِ لشکرش
دست علم بود و زبان خنجر‌ش
خنجر او ساخته دندان نثار
خوش نبود خنجر دندانه‌دار
این‌همه چه؟ تا کرمش بنگرند
خار نهند از گل او برخورند
باغ پر از گل، سخن خار چیست؟
رشته پر از مهره، دم مار چیست؟
با دُم طاووس کم زاغ گیر
با دم بلبل طرف باغ گیر
طبع نظامی که بدو چون‌گل است
بر گل او نغزْ نوا بلبل است
اطلاعات
وزن: مفتعلن مفتعلن فاعلن (سریع مطوی مکشوف)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
شمسهٔ نُه مسند هفت‌اختران
ختم رسل خاتم پیغمبران
هوش مصنوعی: خورشید نه، بر فراز هفت ستاره، مقام و جایگاه خاتم پیامبران را به نمایش می‌گذارد.
احمد مرسل که خرد خاک اوست
هر دو جهان بستهٔ فتراک اوست
هوش مصنوعی: احمد مرسل که مقامش بزرگ و جایگاهش رفیع است، تمام دنیا در کنترل و تحت تأثیر اوست.
تازه‌ترین سنبل صحرای ناز
خاصه‌ترین گوهر دریای راز
هوش مصنوعی: زیباترین گل دشت عشق، باارزش‌ترین گوهری است که در اعماق اسرار نهفته است.
سنبل او سنبله روز‌تاب
گوهر او لعل‌گر ِ آفتاب
هوش مصنوعی: سنبل او نمادی از زیبایی و درخشش روز است و گوهر او مانند سنگ قیمتی لعل، درخشان و با ارزش است.
خندهٔ خوش زان نزدی شکرش
تا نبرَد آب صدف گوهرش
از آن رو تبسم می‌کرد و خنده نمی‌زد که آبروی صدف و مروارید حفظ شود و دُر و مروارید بی‌ارزش نشود.
گوهر او چون دل سنگی نخَست
سنگ چرا گوهر او را شکست؟
هوش مصنوعی: گوهر او چون دل سنگی است، از این رو چرا سنگ باید گوهر او را بشکند؟
کرد جدا سنگ ملامت‌گر‌ش
گوهری از رهگذر گوهرش
هوش مصنوعی: سنگ ملامت‌گر به عنوان یک مانع، جلوی فرد را نمی‌گیرد و او می‌تواند به راحتی از کنار آن بگذرد و با خود گوهری ارزشمند به همراه داشته باشد. این بدان معناست که افراد باید به خود باوری و ارزش درونی خود توجه کنند و از انتقادات و ملامت‌ها نترسند.
یافت فراخی گهر از دُرج تنگ
نیست عجب زادن گوهر ز سنگ
هوش مصنوعی: گهر یا مروارید به راحتی از یک سنگی که تنگ و کوچک است به دست نمی‌آید. بنابراین، شگفت‌انگیز نیست که جواهرات از دل سنگ‌های سخت به وجود می‌آیند.
آری از آنجا که دل سنگ بود
خشکی سوداش در آهنگ بود
هوش مصنوعی: به خاطر اینکه دل او بسیار سخت و بی‌احساس بود، احساساتش هم مانند آهن خشک و سرد بود.
کی شدی این سنگ مفرح گزای
گر نشدی دُر‌شکن و لعل‌سای
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که آیا تو به چه دلیل به این قدر بی‌احساسی رسیده‌ای؟ اگر نمی‌توانی زیبایی‌ها را بشکافی و به عمق این مسائل پی ببری، پس چه اتفاقی برای تو افتاده است؟
سیم دیت بود مگر سنگ را؟
کامد و خست آن دهن تنگ را؟
هوش مصنوعی: آیا ممکن است که نقره به سنگ تبدیل شود؟ وقتی که وارد شد، آن دهان بسته را خسته می‌کند؟
هر گهری کز دهن سنگ خاست
با لبش از جمله دندان بهاست
هوش مصنوعی: هر سنگی که از دهنش مروارید بیرون بیفتد، با لبش به راحتی نشان از ارزش دندان‌هایش دارد.
گوهر سنگین که زمین کان اوست
کی دیت گوهر دندان اوست؟
سنگین‌ترین گوهر (یا از جنس سنگ) که از گنج‌های زمینی است کی می‌تواند دیه دندان او باشد؟ (اشاره است به شکستن دندان حضرت رسول در یکی از غزوات)
فتح بدندان دیتش جان‌کنان
از بن دندان شده دندان‌کنان
هوش مصنوعی: با دندانش پیروزی به دست می‌آورد و به خاطر آن، جانش را به خطر می‌اندازد. در این وضعیت، دندانش به دندان‌زنی تبدیل شده است.
چون دهن از سنگ به خونابه شست
نام کرم کرد به‌خود بر درست
هوش مصنوعی: این جمله به این معنا است که وقتی انسان دندان‌هایش را از درد و سختی پاک کند و خود را از ناامیدی نجات دهد، به درستی و شایستگی خود پی خواهد برد و به مقام و منزلت واقعی‌اش دست می‌یابد.
از بن دندان سر دندان گرفت
داد به‌شکرانه کم آن گرفت
هوش مصنوعی: از عمق دندان، شکایت و درد به‌خاطر کوچک بودن دندان‌ها به‌زبان می‌آید.
ز‌آرزوی داشته دندان گذاشت
کز دو جهان هیچ به‌دندان نداشت
هوش مصنوعی: از آرزوی چیزهایی که داشتم دندان بر روی هم گذاشتم، زیرا از دو جهان هیچ چیز برایم باقی نمانده بود.
در صف‌ِ ناورد‌گه‌ِ لشکرش
دست علم بود و زبان خنجر‌ش
هوش مصنوعی: در میدان نبرد، پرچمش در دستش بود و شمشیرش آماده به کار.
خنجر او ساخته دندان نثار
خوش نبود خنجر دندانه‌دار
هوش مصنوعی: خنجر او از دندان‌هایش ساخته شده است و این خنجر دندانه‌دار به نظر خوب نمی‌رسد.
این‌همه چه؟ تا کرمش بنگرند
خار نهند از گل او برخورند
هوش مصنوعی: این همه چه اهمیتی دارد؟ فقط برای اینکه رحمت او را ببینند، خارها را از گل او دور می‌کنند.
باغ پر از گل، سخن خار چیست؟
رشته پر از مهره، دم مار چیست؟
هوش مصنوعی: اگر جایی پر از زیبایی و خوشی باشد، دیگر چه دلیلی برای ایجاد غم و ناراحتی وجود دارد؟ وقتی همه چیز خوب و مثبت است، چرا باید به چیزهای منفی و تلخ توجه کرد؟
با دُم طاووس کم زاغ گیر
با دم بلبل طرف باغ گیر
هوش مصنوعی: با پر طاووس در جمع زاغ‌ها نرو، بلکه با پر بلبل به سمت باغ برو.
طبع نظامی که بدو چون‌گل است
بر گل او نغزْ نوا بلبل است
طبع شعر نظامی که همچون گل، زیبا و تازه است بر گُل حضرت رسول اکرم، بلبلی نغز‌نوا و خوش‌آواز است.
حاشیه ها
1394/07/24 11:09
پژمان
در مورد شمسه نه مسند هفت آسمان
1394/07/24 11:09
پژمان
در علم نجوم قدیم کل هستی را نه فلک می دانستند و در ورای آن هفت آسمان وجود داشت و در مرکز این حجم کروی عظیم، فلک شمس وجود دارد و پیامبر در این مجموعه مانند خورشید است و شاعر برای افزایش بار زیبایی معنوی به جای شمس از شمسه استفاده کرده که ظریفدوزی و گلابتون دوزی را به یاد بیاورد. پیامبر چون نقشی زیبا خورشید و مرکز کاینات است.
1398/10/23 15:12
درسا
گوهر سنگین که زمین کان اوست ...: هیچ گوهری انقدر ارزش ندارد که دیه دندان شکسته پیامبر باشد. پیامبر دیه مادی نگرفت، بلکه دیه معنوی گرفت که آن دیه پیروزی و فتح مکه بود.
1398/10/23 15:12
درسا
از بن دندان سر دندان گرفت:
از بن دندان: از صمیم قلب
سر چیزی را گرفتن: از خیر آن گذشتن
1401/01/06 15:04
میراحمد سعیدی
سلام خدمت همه کسی است که تمام این نعت شریف را تفسیر کند.
1401/06/03 02:09
Ayoub Popal
سلام و عرض ادب. معنی و تفسیر این شعر را خیلی ضرورت دارم
1403/05/24 20:07
فرهود
باطراوت‌ترین گل سنبل در صحرای ناز و زیبایی است و خاصه‌ترین و مَحرم‌ترین گوهر و مروارید در دریای اسرار عشق.
1401/06/03 02:09
Ayoub Popal
معنی این شعر را میخواستم. اگر عزیزان لطف کنند.
1403/05/24 20:07
فرهود
سنبُل روی او همچون سنبله، روز‌تاب و درخشان است و گوهر وجود او آفتاب را گوهر کرده است.
مصرع دوم یعنی خورشید و آفتاب که خود به گوهر ساختن‌ِ سنگ معروف است از گوهر وجودش لعل و گوهر شده است.