در هنگام شبگیر که آسمان، کبودی را با زردی طلایی آراسته کرد.

و خورشید طلایی لبخند زد و آفاق را همچون گل سرخ‌، شاد و سرحال کرد.

مجنون همچون برگ خزان در جوی اشک خویش می‌رفت و سرگردان بود

اشکی می‌ریخت که او را هر دم می‌سوخت و همچون باد بسوی بیابان می‌رفت.

وقتی که نیمروز و از داغی خورشید سوزان، سوخت و تشنه گشت.

او که همچون دیو برهنه بود و لباسی نداشت در سایه درختی نشست.

در سایه آن درخت خوش و بلند، و از آبهای اطراف، برکه‌ای درست شده بود.

حوضی خوش‌ریخت و گرد درست شده بود و آبی خوش و پاک داشت همچون آب چشمه بهشت.

در اطراف آن آب‌، سبزه روییده بود؛ هم سبزه‌‌، خوش‌رنگ و تمیز بود و هم آب تمیز و پاک. (روی‌شسته یعنی پاک و تمیز)

وقتی که مجنون تشنه و جگرتافته از آن آب نوشید و همچون سبزه، تازه شد.

از راه رفتن طولانی و دویدن زیاد، استراحتی کرد و از آنکه زیاد گفته بود و هیچ همدمی نیافته بود.

نگاهش را از سبزه‌های حریرمانند به سوی آن درخت زیبا دوخت و به درخت نگاه کرد.

بر شاخه آن درخت زاغی نشسته بود‌؛‌ زاغی زیباچشم با چشم‌هایی درخشان.

سیاه بود همچون زلف بتان زیباروی دلبر، که زلفشان دل را می‌رباید.

مرغی آرام بود و همچون ناقه ساکت نشسته بود و همچون قوم صالح سیاه‌پوش.

بر آن شاخه‌، هوشیار و بینا نشسته بود و همچون سنگ شبه‌ی بود که در میان سنگ‌های زمرد افتاده باشد. (سنگ شَبَه سنگی است بسیار سیاه و براق، مینا در اینجا یعنی سنگ زمرد و منظور سبزی آن درخت است)

مجنون وقتی مسافر و راهگذر را در آنجا نشسته دید و با او احساس همدلی کرد.

به زاغ گفت‌: ای سیاه درست‌کار و پاک! از دست چه‌کسی غمگین و عزادار هستی؟

چرا همچون شب سیاه پوشیده‌ای ای چراغ و نوربخش شب! و روزگار و بخت تو چرا چنین سیاه شده است؟

من بر آتش غم نشسته‌ام تو چرا در جوشی؟ ...

اگر سوخته‌دل و غمگین نیستی و نادان هستی، پس چرا همچون عاشقان سوخته‌ای؟

و اگر عاشق هستی و از عشق سوخته‌ای، چرا از سوختگان عشق کناره می‌گیری؟

شاید هم لباس تو از سوختن در عشق نیست و فقط یک خطبه‌خوان هستی که (به‌سبب ضرورت) لباس سیاه پوشیده‌ای.

غلام و عاشق کدام آواز خوش و نوا و ساز گشته‌ای؟ و بنده کدام زیباروی ترک‌تاز گشته‌ای؟

یا اینکه من شاه هستم و تو همچون چتری سیاه بر سر من ایستاده‌ای؟ اگر اینطور نیست به من بگو چرا سیاه هستی؟

روزی که یار مرا دیدی به او پیام مرا برسان و بگو بی‌تو بی‌خانمان شدم و از دست رفتم.

مرا دریاب که اگر تو در نیابی‌، در این خرابی و ویرانی نابود می‌شوم.

(مجنون در این پیغام به لیلی می‌گوید که) « به من گفتی که دستگیرت هستم » و (خود ادامه می‌دهد که) « ترسم در حسرت آن‌روز بمیرم»

روزی به سراغ من خواهی آمد که من مرده‌ام و عشق و محبت تو را با خود به خاک برده‌ام.

وقتی که دیده نابینا شود آنوقت توتیا چه سود دارد؟

وقتی که گرگ، بره را از میش برباید، فریاد و هیاهوی چوپان چه سود دارد؟

وقتی که سیل، خانه را از بنیاد ویران کند، دیوار پولادی یا دیوار کاهگلی چه فرقی دارند؟

وقتی که درخت و مزرعه، خشک‌ و بی‌ثمر شوند، در آن روز باریدن یا نباریدن ابر چه تفاوت می‌کند؟

این یعنی مجنون (این در اینجا ضمیر است) مجنون به‌سوی زاغ تیر سخن می‌زد و زاغ از این شاخه به شاخه دیگر می‌رفت.

مجنون سخن را طولانی کرده بود و زاغ قصد رفتن.

وقتی که بسیار با آن زاغ سخن گفت، زاغ او را ترک کرد و بر دل مجنون غم و داغی نهاد.

وقتی که شب رسید و همچون زاغ سیاه روی نمود و شب‌پره‌ها به پرواز درآمدند. (شب‌پره یعنی خفاش که با آغاز شب به پرواز در‌می‌آیند)

تو گویی که ستارگان همچون چراغ و شمع بودند از بس که آسمان را روشن کرده بودند و یا همچون چشم زاغ می‌درخشیدند بر سیاهی پرهای زاغ.

مجنون همچون شب غمگین و بی‌شمع، ناامید افتاده بود و چشمانش خیره شده بود.

آن‌شب تا صبحدم همچون شمع سوخت و اشک ریخت.