در بیت اول «فرخ» است که اشتباها «فرح» تایپ شده است

درود بر ادیبان--حتما فرصت پیش نیامده تا مدیریت محترم سری به این شعر بزنند و فرمایش اقای اشتری را در نظر بگیرند

مقراضه به معنی تیر دوشاخه است و مقراض به معنی قیچی. وقتی تیر دوشاخه را مثل برق (تند و سریع) روانه می‌کند، دشمن مثل میخِ وسط قیچی، در آن تیر گرفتار می‌شود.

در گذشته اعتقاد داشتند که زمین بر شاخ گاو قرار گرفته.

گاوریش یعنی بی‌عقل، ابله، مسخره

قرین‌سوز اشاره به بی‌همتایی اش می‌کند که رقیب برایش باقی نمی‌گذارد. خورشید هم با طلوعش همه ستارگان در آسمان محو می‌شوند.

درباره قلم اتابک اعظم صحبت می‌کند. اول آن را به ترکان تشبیه می‌کند (ترکان قلم: اضافه تشبیهی). علاوه بر اشاره به ترک بودن اتابک اشاره اصلی به شهرت ترکان به هجوم و غارت است. بی‌نسخ تاراج: بدون آنکه این قلم تاراج را بنویسد، یعنی فرمان تاراج بدهد. مصرع دوم هنوز در ادامه دو بیت قبل در حال توصیف دو میم موجود در اسم محمد است که اسم کوچک اتابک اعظم است. یکی از این میم‌ها کمر می‌بخشد ـــ کمر معنای خدمت و بندگی و فروتنی می‌دهد، و دیگری تاج: کنایه از سلطنت و شکوه. کمر و تاج به نوعی تضاد و یا دو معنی مقابل هم را که همدیگر را کامل می‌کنند و سبب می‌شوند پادشاهی به خوبی پیش‌ رود، معرفی می‌کند.

پس معنی بیت چنانکه من می‌فهمم اینست که اتابک اعظم چنان مقتدر و مدیر و مدبر است در کار اداره پادشاهی‌اش که با قلمش بدون آنکه فرمان غارت و تاراج بدهد یک سلطنت کامل و مقتدر را تضمین می‌کند.

مهم ست که نقش اتابک اعظم را که از کودکی مربی شاه طغرل سوم سلجوقی بوده و در پوشش مربی و اتابک در واقع اداره اصلی پادشاهی در دست او بوده، را در نظر داشته باشیم. در این بیت اشاره به همین دارد که بدون آنکه تاراجی کرده باشد در آن واحد هم خدمت می‌کند به پادشاه و هم خودش در واقع قدرت و سلطان اصلی‌ست.

با وجود او، فلک چه کاره است که به کسی امر کند که بلند شو/ کسی را بلند کند.

که این اتابک که شکست‌دهنده‌ی افراد‌ی است که استوار و قوی و در جایگاه بلندند (=قایم افکن)، خودش کسی‌ست که وسیله بلندی و استواری بخشیدن به افراد است (قایم‌آویز). آویز نه به معنی آویختن و آویزان شدن بلکه بعنوان پسوند باید در نظر گرفته شود که معنی بهانه و وسیله می‌دهد ـــ برداشت من.

لازم نیست گفته آید که بیت اغراق دارد :-)

تیغ منظور شمشیر. توصیف جنگاوری اتابک است. ضربات شمشیرش چونان قطرات باران پیوسته و سریع فرو می‌آید.
کلید می‌تواند کنایه از فتح باشد: فتح همه سرزمین‌ها را    به نام این شمشیر زده‌اند/ این شمشیر ممکن می‌کند.

کله داشتن: سلطنت کردن. کله بر چرخ دارد: سلطان عالم است، بر تقدیر چیره است. فرق: بلندترین نقطه چیزی، کنایه از رتبه و جایگاه. بلندی؛ فرق بر ماه دارد: جایگاهش چنان بلند (و محترم) است که به ماه می‌رسد.

از چند معنی موجود برای طرفدار به نظر می‌رسد اینجا منظور مرز‌نشین باشد. یعنی کسانی که در اطراف کوه زندگی می‌کنند از سنگ کوه استفاده می‌کنند تا حاسد اتابک را رجم کنند.

سپاه روم را که از ترکان پیش افتاده بودند با تیغ (شمشیر) هندی تسلیم و بنده (هندو)ی خود کرده و شکست داده‌ست.

این معنی خوبیست ممنون. به این ترتیب، طرفداران این بیت با زره‌پوشان بیت قبل هم تناسب و ارتباط معنایی پیدا می‌کند. الان به نظرم رسید که هر دوی اینها اضافه‌ی تشبیهی هستند: دریای مواجی که چون زره‌پوشان یک ارتش است و کوه آهنین چنگی که همچون طرفداران آن ارتش. معنا می‌شود اینکه طبیعت هم با همه ابزارهای خود با زور و قدرت پشت سر اتابک است و محافظتش می‌کند.