اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
دلا از روشنی شمعی برافروز
ز شمع آتش پرستیدن بیاموز
هوش مصنوعی: ای دل، از روشنی شمعی شعله‌ای برافروز و از شمع بیاموز که چگونه باید به آتش عشق ورزید.
بیارا خاطر ار آتش‌پرستی
از آتش‌خانه خاطر نشستی
هوش مصنوعی: اگر خاطرت از عشق و آتش است، پس از آتش‌خانه به یاد آن نشسته‌ای.
منِ خاکی کزین محراب هیچم
چنو صد را به حکمت گوش پیچم
هوش مصنوعی: من انسانی از خاک هستم و وقتی در این محیط قرار می‌گیرم، به شیوه‌ای عمیق و با حکمت‌های درونی به حرف‌ها و گفتگوها گوش می‌دهم، انگار که صدها راز را در خود دارم.
بسی دارم سخن کان دل پذیرد
چه‌گویم چون کسم دامن نگیرد؟!
هوش مصنوعی: من بسیار چیزها دارم که می‌خواهم بگویم و قلب‌ها را جذب کند، اما چگونه می‌توانم بگویم وقتی کسی به من توجه نمی‌کند؟
منم دانسته در پرگار عالم
به تصریف و به نحو اسرار عالم
هوش مصنوعی: من به خوبی می‌دانم که در دایره‌ی زندگی چه چیزهایی به‌دست می‌آید و چطور رازهای دنیا را درک کنم.
همه زیچ فلک جدول به جدول
به اسطرلاب حکمت کرده‌ام حل
هوش مصنوعی: من تمامی معماهای سنگین آسمان را خط به خط با دقت و دانش حل کرده‌ام.
که پرسید از من اسرار فلک را ؟
که معلومش نکردم یک به یک را
هوش مصنوعی: سوالی از من درباره رازهای آسمان شد، اما من نتوانستم همه‌ی آن‌ها را به‌طور کامل برای او توضیح دهم.
ز سر تا پای این دیرینه گلشن
کنم گر گوش داری بر تو روشن
هوش مصنوعی: اگر گوش شنوا داری، می‌خواهم از ابتدا تا انتهای این باغ قدیمی را برایت روشن کنم.
از آن نقطه که خطش مختلف بود
نخستین جنبشی کامد الف بود
هوش مصنوعی: از آن لحظه که خط او متفاوت شد، نخستین حرکتی که به وجود آمد، از نوع الف بود.
بدان خط چون دگر خط بست پرگار
بسیطی زان دوی آمد پدیدار
هوش مصنوعی: بدان که خطی، مانند دیگر خطوط، با استفاده از پرگار ساده‌ای رسم شده است و به همین دلیل، از آن شکل خاصی به وجود آمده است.
سه خط چون کرد بر مرکز محیطی
به جسم آماده شد شکل بسیطی
هوش مصنوعی: سه خط که در مرکز دایره قرار می‌گیرند، باعث می‌شود که جسم آماده‌ای شکل سادگی به خود بگیرد.
خط است آنگه بسیط آنگاه اجسام
که ابعاد ثلاثه‌ش کردهاند نام
منظور از ابعاد ثلاثه به‌عبارت دیگر خط، سطح و حجم است. کردهاند نام: نامیده‌اند. مثال: دل را برای انقلابِ او، قلب نام‌کرده‌اند. (کلیله و دمنه)
توان دانست عالم را به غایت
بدین ترتیب از اول تا نهایت
هوش مصنوعی: می‌توان عالم را به نهایت و تمامیتش شناخت و درک کرد اگر به ترتیب و مراحل آغازین تا پایان توجه کنیم.
چو بر عقل این نمونه گشت ظاهر
به یک تک می‌دود ز اول به آخر
هوش مصنوعی: وقتی حقیقتی روشن و واضح شد، به سرعت و به آسانی از ابتدا تا انتها به آن توجه می‌شود.
خدا‌ی‌ست آنکه حد ظاهر ندارد
وجودش اول و آخر ندارد
هوش مصنوعی: خداوندی است که در قالب و شکل نمی‌گنجد و وجودش نه آغاز دارد و نه پایان.
خدا‌بین شو که پیش اهل بینش
تنُک باشد حجاب آفرینش
هوش مصنوعی: اگر به خداوند و صفات او توجه کنی، متوجه می‌شوی که برای کسانی که بینش و بصیرت دارند، حجاب و پرده‌های ظهور جهان مادی چندان نازک و کم‌عمق است.
بدان خود را که از راه معانی
خدا را دانی ار خود را بدانی
هوش مصنوعی: وقتی خود را بشناسی و درک عمیق‌تری از وجود خود داشته باشی، به درک معانی عمیق‌تری از خداوند نیز دست پیدا خواهی کرد.
بدین نزدیکی‌ات آیینه در پیش
فلک چه‌بوَد؟ بدان دوری میندیش
هوش مصنوعی: به خاطر نزدیک بودنت، آسمان را آینه‌ای در مقابل خود بدان. به دوری و فاصله‌ها فکر نکن.
تو آن نوری که چرخت تشت ِ شمع‌ست
نمودار دو عالم در تو جمع‌ست
هوش مصنوعی: تو مانند نوری هستی که روشنایی‌اش شمع را نمایان می‌کند و در تو همه‌ی جهان‌ها جمع شده‌اند.
نظامی بیش از این راز نهانی
مگو تا از حکایت وا نمانی
هوش مصنوعی: نظامی می‌گوید که بیشتر از این از رازهای پنهان چیزی نگو، زیرا اگر ادامه دهی، شاید به بی‌خبری از داستان دچار شوی.
حاشیه ها
نظامی از نقطه ی ام سخن می گوید (نخستین جنبشی کامد الف بود) و سپس از آفرینش سه عالم (سه خط چون کرد بر مرکز محیطی به جسم آماده شد شکل بسیطی) و در ابیات آخر می گوید که شما خود خدایید و نمودار دو عالم در شماست
بیت 16 مصرع 2: تنک باشد حجاب آفرینش
تنک =نازک
1397/08/04 15:11
bdcentaur
در مورد ابیات 9 تا 12 که معنای غامضی دارد باید گفت علاوه بر استعاراتی که می تواند داشته باشد، و با توجه به تسلط نظامی به علوم مختلف ار جمله هندسه یونانی (اقلیدسی)؛
نظامی در توصیف فضای سه بعدی بر اساس اصول اقلیدس است.
نخست نقطه و سپس خط که فضای یک بعدی را نمایانگر است؛ بعد بدان خط چون دگر خط بست پرگار محیط بسط یافت و فضای دوبعدی بوجود آمد(Y,X) و در بیت بعد سه خط چون بر مرکز (نقطه مرسوم O) آمدند؛ اسلوب فضای سه بعدی شکل گرقته و اجسام سه بعدی ممکن شده و بسط یافتند(( ابعاد ثلثش کرده اندام)). نظامی با توصیف مفهوم مکان و شکل گیری ابعاد سه گانه, در اصل دارد نحوه تجزیه و تجلیل مسائل را می آموزاند. نگرش جز به کل.. اینکه برای دانستن مفاهیم پیجیده ابتدا اجزای ساده را شناخت و با کنار هم گذاردن اینها کل را فهمید. این یک روش مرسوم و منطقی برای درک علوم تجربی است که ریشه در فلسفه یونان (ازاقلیدس گرفته تا ارسطو) دارد.
توان دانست عالم را به غایت
بدین ترتیب از اول تا نهایت
نظامی