گنجور

بخش ۶۲ - ایضا قصیده من کلام آقا میرزا اسماعیل، المتخلص به نیر طاب ثراه، در مدح امیرالمؤمنین

دلا تا کی در این عالم غم و جور و محن بینی
بکار خویشتن هردم دو صد عقد و شکن بینی
اگر خواهی که در بزمی درآئی بهر استیناس
بسان شمع مجلس اشگریزی تب بتن بینی
وگر سوی گلستان رو کنی وقتی پی نزهت
همه گل خوار بینی گلستان بیت الحزن بینی
وگر خواهی که از الحان مرغان چمن وقتی
غمی از دل زدائی جمله را زاغ و زغن بینی
وگر خواهی که پروازی کنی زینکلبه احزان
شکسته بال باشی بر دو پای خود رسن بینی
دمی دست از علایق باز دار و رو مجرد شو
غبار از چشم خود برگیر تا راه وطن بینی
غریب و بیکس و نالان چو افتادی زعجز از پا
زعرشت دستگیر آمد چمن اندر چمن بینی
همه خار مغیلان ره عشقش بزیر پا
حریر پرنیان دانی و دیبا و پرن بینی
بلی گوئی بلا خواهی بلا پوئی بلا جوئی
که تا خود را بکوی وی اسیر و ممتحن بینی
خدا خواهی خدا خوانی خدا جوئی خدا گوئی
چو وجه ذوالجلالش را بهر سرّ و عان بینی
همه اشیاء به پیشت هالک آید غیر وجه رب
چو جمله ماسوا را زیر امرش مرتهن بینی
اگر نازی کند از هم بریزد جمله قالبها
نیاز جمله عالم را به پیش ذوالمنن بینی
گدای کوی او را افسر شاهی بسی ذلت
اگرچه در برش روزی دریده پیرهن بینی
چو وجه الله امرالله ظاهر در جهان خواهی
بهر سو رو کنی آنجا جمال بوالحسن بینی
امیرالمؤمنین حیدر علی بن ابیطالب
معین انبیا یکسر بهر عهد و زمن بینی
لله و ولی الله، عین الله و جنب الله
بهر سرّی که در خلقت علی را مؤتمن بینی
علی خواهد خدا خواهد خدا خواهد علی خواهد
خطا گفتم دوی نبود علیرا گر چو من بینی
علی اسم خدا باشد که مکنونست در عالم
علی چون روح عالم را سراپا چون بدن بینی
محرّک نیست غیر از او مسکن نیست غیر از وی
یکیرا زنده میدارد یکیرا در کفن بینی
به امر او ملک در بطن مادر میکشد صورت
برون آرد بدنیا هرچه از زشت و حسن بینی
پیمبر را ندانم منزلت چونست رتبت چند
که حیدر را باو گه عبد خوانی گه ختن بینی
رواج دین پیغمبر زتیغ آبدارش شد
بقای شرع پیغمبر به نسل بوالحسن بینی
بهر عصری امامی ظاهر از اولاد اطهارش
که تا عالم زنور او مطهر از وثن بینی
چو انوار خدا تابید بر اشرار این امت
چنانچه مهر عالمتاب را بر هر لجن بینی
زظلم و کفر آنها پر شد عالم عرصه شد تاریک
چنانچه از لجن ابری بهر دشت و دمن بینی
امام عصر غایب شد زانظار و جهان تاریک
اویس آسا جمالش را بباید از قرن بینی
وجودش لنگر ارض و سما و زیمن احسانش
جهان مرزوق و درگاهش پناه از اهرمن بینی
دم عیسی از او باشد ید موسی از او باشد
زلطف او خلیل اندر گلستان و چمن بینی
چو برحسن خدادادش بخیل دل کنی سیری
هزاران یوسف مصری بچاه اندر ذقن بینی
چو ذاتش وصف بیچونست و اوصافش زحد بیرون
چگویم من اگرچه صدزبان اندر دهن بینی
نیاز از غیر او بکسل توسل کن بدامانش
همه شاهان عالم را گدای اینحسن بینی

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: سید محمدرضا شهیم

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

دلا تا کی در این عالم غم و جور و محن بینی
بکار خویشتن هردم دو صد عقد و شکن بینی
هوش مصنوعی: ای دل، تا چه زمانی در این دنیا غم و سختی و زحمت را مشاهده می‌کنی؟ هر لحظه که می‌گذرد، تو با دردها و مشکلات زیادی مواجه می‌شوی.
اگر خواهی که در بزمی درآئی بهر استیناس
بسان شمع مجلس اشگریزی تب بتن بینی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی در جمعی مهم و باشکوه حاضر شوی، بهتر است مثل شمع مجلس، درخشان و نورانی باشی تا توجه دیگران را جلب کنی.
وگر سوی گلستان رو کنی وقتی پی نزهت
همه گل خوار بینی گلستان بیت الحزن بینی
هوش مصنوعی: اگر به طرف گلستان بروی و به دنبال زیبایی‌ها باشی، همه جا را پر از گل‌های زیبا می‌بینی، اما اگر به عمق احساسات و دردهای قلبی‌ات نگاه کنی، آنجا را پر از غم و اندوه خواهی یافت.
وگر خواهی که از الحان مرغان چمن وقتی
غمی از دل زدائی جمله را زاغ و زغن بینی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی از آواز پرندگان در باغ شنیدن لذت ببری و از غم‌های دل خود را رها کنی، باید به زاغ و زغن هم توجه کنی.
وگر خواهی که پروازی کنی زینکلبه احزان
شکسته بال باشی بر دو پای خود رسن بینی
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به آسمان پرواز کنی، باید با قلبی پر از غم و اندوه، بر روی پای خود استواری کنی و راهت را به وضوح ببینی.
دمی دست از علایق باز دار و رو مجرد شو
غبار از چشم خود برگیر تا راه وطن بینی
هوش مصنوعی: مدتی از علاقه‌ها و وابستگی‌ها فاصله بگیر و خود را از دنیای مادی جدا کن. غبار و کدورت‌ها را از چشمانت پاک کن تا بتوانی راه صحیح و درستی را در زندگی پیدا کنی.
غریب و بیکس و نالان چو افتادی زعجز از پا
زعرشت دستگیر آمد چمن اندر چمن بینی
هوش مصنوعی: اگر در زندگی به سختی و درماندگی دچار شوی و احساس غریبی و تنهایی کنی، بدان که در دل چمن و گل‌ها، یاری و کمکی در انتظار توست.
همه خار مغیلان ره عشقش بزیر پا
حریر پرنیان دانی و دیبا و پرن بینی
هوش مصنوعی: در راه عشق او، همه‌ی خارهای زشت و نا خوشایند زیر پا می‌روند، گویی که پا بر روی ابریشم و پارچه‌های گران‌بهای نرم و دلپذیر گذاشته‌اند.
بلی گوئی بلا خواهی بلا پوئی بلا جوئی
که تا خود را بکوی وی اسیر و ممتحن بینی
هوش مصنوعی: بله، اگر بخواهی بلایی بر خود وارد کنی، در پی آن هم بلایت را خواهی یافت. با این حال، باید خودت را به آن بلایا بسپاری و در این مسیر محکوم و آزمایش‌شده خواهی بود.
خدا خواهی خدا خوانی خدا جوئی خدا گوئی
چو وجه ذوالجلالش را بهر سرّ و عان بینی
هوش مصنوعی: وقتی که به دنبال خدا هستی، او را می‌خوانی و در جستجویش هستی، هرگاه در اسرار و نشانه‌های وجودش تأمل کنی، زیبایی و جلال او را می‌بینی.
همه اشیاء به پیشت هالک آید غیر وجه رب
چو جمله ماسوا را زیر امرش مرتهن بینی
هوش مصنوعی: تمام اشیا و موجودات به سوی تو می‌آیند و تنها وجه خداوند است که از این قاعده مستثنی است. تمام مخلوقات را زیر فرمان تو می‌بینی و به نوعی به تو وابسته‌اند.
اگر نازی کند از هم بریزد جمله قالبها
نیاز جمله عالم را به پیش ذوالمنن بینی
هوش مصنوعی: اگر محبوبی ناز کند، همه چیز به هم می‌ریزد و زیبایی‌های عالم را در حضور کسی که نعمت‌ها را فراهم کرده می‌توان دید.
گدای کوی او را افسر شاهی بسی ذلت
اگرچه در برش روزی دریده پیرهن بینی
هوش مصنوعی: کسی که در آستانه محبوبی زندگی می‌کند، حتی اگر به ظاهر در شرایط سخت و ذلت‌آمیز باشد و لباس پاره‌ای به تن داشته باشد، هنوز هم مقام و مرتبه‌ای بالاتر از پادشاهان دارد.
چو وجه الله امرالله ظاهر در جهان خواهی
بهر سو رو کنی آنجا جمال بوالحسن بینی
هوش مصنوعی: وقتی که حقیقت الهی و اراده خدا در دنیا آشکار شود، هر جا که روی کنی، زیبایی بوالحسن را خواهی دید.
امیرالمؤمنین حیدر علی بن ابیطالب
معین انبیا یکسر بهر عهد و زمن بینی
هوش مصنوعی: امیرالمؤمنین علی، که به عنوان یاری‌دهنده پیامبران شناخته می‌شود، در تمام زمان‌ها و دوره‌ها به چشم می‌آید.
لله و ولی الله، عین الله و جنب الله
بهر سرّی که در خلقت علی را مؤتمن بینی
هوش مصنوعی: این بیت به نوعی بیان کننده این مفهوم است که خداوند و ولی خدا (امام علی) در خلقت و اسرار آن نقش مهمی دارند. به عبارت دیگر، هر نوع راز و حقیقتی که در آفرینش وجود دارد، به نوعی به علی مربوط می‌شود و او در آن مورد مورد اعتماد و امانت‌دار است.
علی خواهد خدا خواهد خدا خواهد علی خواهد
خطا گفتم دوی نبود علیرا گر چو من بینی
هوش مصنوعی: علی و خدا هر دو خواسته‌اند، و اگر من اینطور فکر می‌کنم که علی از خدا جداست، در اشتباهم. اگر کسی مثل من او را ببیند، اشتباه بزرگی کرده است.
علی اسم خدا باشد که مکنونست در عالم
علی چون روح عالم را سراپا چون بدن بینی
هوش مصنوعی: علی نام خداوند است که در عالم وجود پنهان است. همان‌طور که روح، تمام بدن را در بر می‌گیرد و آن را زنده نگه می‌دارد، علی نیز در عالم وجود همچون روحی است که همه چیز را در بر گرفته است.
محرّک نیست غیر از او مسکن نیست غیر از وی
یکیرا زنده میدارد یکیرا در کفن بینی
هوش مصنوعی: هیچ چیز جز او وجود ندارد و غیر از او جایی برای سکون و آرامش نیست. او یک نفر را زنده می‌دارد و دیگری را در کفن وWrapping.
به امر او ملک در بطن مادر میکشد صورت
برون آرد بدنیا هرچه از زشت و حسن بینی
هوش مصنوعی: به فرمان او، در دوران بارداری، موجودات شکل می‌گیرند و به دنیا می‌آیند. هر چه را که از زیبایی و زشتی می‌بینی، به اراده اوست که به وجود می‌آید.
پیمبر را ندانم منزلت چونست رتبت چند
که حیدر را باو گه عبد خوانی گه ختن بینی
هوش مصنوعی: من نمی‌دانم مقام و مرتبه‌ی پیامبر چیست، چرا که گاهی او را به عنوان بنده و گاهی به عنوان همسر حیدر (علی) می‌شناسم.
رواج دین پیغمبر زتیغ آبدارش شد
بقای شرع پیغمبر به نسل بوالحسن بینی
هوش مصنوعی: رواج و گسترش دین پیامبر از قدرت و قاطعیت کلام او سرچشمه می‌گیرد و ادامه و بقای اصول و قوانین این دین را در نسل امام حسن خواهی دید.
بهر عصری امامی ظاهر از اولاد اطهارش
که تا عالم زنور او مطهر از وثن بینی
هوش مصنوعی: در هر زمان، امامی از نسل پاک او ظهور خواهد کرد و در آن زمان، جهان به نور و پاکی او روشن خواهد شد و هیچ باطلی در آن نخواهد بود.
چو انوار خدا تابید بر اشرار این امت
چنانچه مهر عالمتاب را بر هر لجن بینی
هوش مصنوعی: وقتی نور خدا بر بدکاران این ملت بتابد، مانند این است که نور خورشید بر روی گل‌آلودی بیافتد.
زظلم و کفر آنها پر شد عالم عرصه شد تاریک
چنانچه از لجن ابری بهر دشت و دمن بینی
هوش مصنوعی: عالم به خاطر ظلم و کفر آنها پر از سیاهی و تاریکی شده است، به گونه‌ای که مانند ابرهایی از لجن، دشت‌ها و طبیعت را پوشانده است.
امام عصر غایب شد زانظار و جهان تاریک
اویس آسا جمالش را بباید از قرن بینی
هوش مصنوعی: امام عصر از دیدگان پنهان شده و جهان به تاریکی رفته است. باید مانند اویس قرنی، زیبایی او را از روزگاری دور مشاهده کنی.
وجودش لنگر ارض و سما و زیمن احسانش
جهان مرزوق و درگاهش پناه از اهرمن بینی
هوش مصنوعی: وجود او مانند لنگری است که زمین و آسمان را نگه می‌دارد و از لطف او، جهان پر از نعمت است. درگاه او، پناهگاهی است از شر شیطان و نیروهای منفی.
دم عیسی از او باشد ید موسی از او باشد
زلطف او خلیل اندر گلستان و چمن بینی
هوش مصنوعی: زندگی و عطایای بزرگ به واسطهٔ او است؛ قدرت عیسی و ید بیضای موسی نیز از اوست. از لطف و رحمت او، خلیل (ابراهیم) را در باغ و چمن به آرامش دیده می‌شود.
چو برحسن خدادادش بخیل دل کنی سیری
هزاران یوسف مصری بچاه اندر ذقن بینی
هوش مصنوعی: اگر دلت را از زیبایی‌های خدایی او خالی کنی، گویی هزاران یوسف مصری را در چاه می‌بینی که در حسرت و ناامیدی به سر می‌برند.
چو ذاتش وصف بیچونست و اوصافش زحد بیرون
چگویم من اگرچه صدزبان اندر دهن بینی
هوش مصنوعی: خداوند به خودی خود نه توصیفی دارد و نه صفات او قابل شمارش و تعریف است؛ بنابراین من چگونه می‌توانم درباره‌اش بگویم، حتی اگر صد زبان در دهان داشته باشم؟
نیاز از غیر او بکسل توسل کن بدامانش
همه شاهان عالم را گدای اینحسن بینی
هوش مصنوعی: نیاز خود را از دیگران نخواهید و به او پناه ببرید. همه‌ی پادشاهان جهان را می‌توانید بیابید که در برابر این زیبایی مانند گدایان هستند.