گنجور

شمارهٔ ۳ - فتوت نامه

فتوت خلق و احسان است که هست آن احسن الحسنی
فتوت راه مردان است چه در صورت چه در معنی
فتوت دار آن باشد که او در ظاهر و باطن
بود تسلیم چون سلمان، بود با درد بودردا
فتوت دار آن باشد که او در راه حق دایم
بجوید او خبر ز الله که هست او خالق اشیا
فتوت دار آن باشد که علمش با عمل باشد
که جاهل ره نمی یابد در این معنی بجز دانا
فتوت دار آن باشد که دایم بر زبان او
نباشد غیر ذکر حق که دل را زان بود احیا
فتوت دار آن باشد که در دنیی و در عقبی
بود فارغ ز حال وجد و گوید ربی الاعلا
فتوت دار آن باشد که ذکر خیر او گوید
اگر مردم نهندش پا بدان رخسار او عمدا
فتوت دار آن باشد که او چون خاک ره باشد
ز ترس خالق بیچون که حالش چون بود فردا
فتوت دار آن باشد که خوابش کم بود در شب
به هر کاری که درمانده بود از خلقش استبرا
فتوت دار آن باشد که مؤمن باشد و مسلم
چه از مؤمن چه از کافر چه از گبر و چه از ترسا
فتوت دار آن باشد که گر طفلی برش آید
به شفقت در برش گیرد به سان مادر (و بابا)
فتوت دار آن باشد که رویش با خدا باشد
ره باطل نگیرد او بود دایم به حق بینا
فتوت دار آن باشد که رو از حق نگرداند
به خیر و شر همی گوید که: آمنا و صدقنا
فتوت دار آن باشد که خیر مردمان گوید
اگر زهرش به پیش آید نصیب خود کند آن را
فتوت دار آن باشد که نان و سفره اش باشد
اگر حاصل کند نانی نجوید تره و حلوا
فتوت دار آن باشد که او همچون خلیل الله
کند فرزند را قربان ز بهر ایزد یکتا
فتوت دار آن باشد که در خاطر نیارد او
که من به از کسی باشم ز بهر حشمت دنیا
فتوت دار آن باشد که عزت دارد و حرمت
اگر عالم، اگر جاهل، اگر پیر و اگر برنا
فتوت دار آن باشد که اندر طاعت یزدان
بود در خوف او دایم که می گردد . . .ا
فتوت دار آن باشد که نزد او بود یکسان
اگر خوب و اگر زشت و اگر نیک و اگر زیبا
فتوت دار آن باشد که نفس او بود مرده
نباشد حرص اندروی که او مار است و (اژدها)
فتوت دار آن باشد که علمش با عمل باشد
اگر گوید که من کردم بود در پیش حق پیدا
فتوت دار آن باشد که اندر غیبت مردم
نگرداند زبان خود به هجو و فحش و نازیبا
فتوت دار آن باشد که در حفظ وجود خود
بود ایمن به روز و شب چه در خانه چه در (صحرا)
فتوت دار آن باشد که اندر راه حق دایم
کشد هر لحظه صدباره نبیند در میان خود را
فتوت دار آن باشد که جرم مردمان بخشد
اگر صالح اگر فاسق نبیند او بجز زیبا
فتوت دار آن باشد که محسن باشد و مخلص
خیانت خود از او ناید مگر از دیده اعمی
فتوت دار آن باشد که فارغ باشد او دایم
اگر اندک بود نعمت اگر محنت رسد او را
فتوت دار آن باشد که از بدعت بپرهیزد
رود در سنت احمد از آن جان را به شادی ها
فتوت چیست؟ خوشخویی، فتوت چیست؟ حق جویی
فتوت چیست؟ کم گویی فتوت چیست؟ عنبرسا
فتوت اصل ایمان است، تمامی صورت و جان است
فتوت جان انسان است فتوت همچو خور زیبا
فتوت دار با یار است فتوت دار در کار است
فتوت دار با بار است فتوت لؤلؤی لا لا
فتوت نامه ای سید به نظم اندر چو درها سفت
ز خلقان این سخن ننهفت اگر نادان اگر دانا

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

فتوت خلق و احسان است که هست آن احسن الحسنی
فتوت راه مردان است چه در صورت چه در معنی
هوش مصنوعی: جوانمردی و نیکی، بهترین خصایص انسانی هستند و جوانمردی، مسیر واقعی مردان به شمار می‌رود، چه در ظاهر و چه در باطن.
فتوت دار آن باشد که او در ظاهر و باطن
بود تسلیم چون سلمان، بود با درد بودردا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی به این است که انسان در ظاهر و باطن، همچون سلمان، تسلیم باشد و با وجود درد و رنج، به تحمل ادامه دهد.
فتوت دار آن باشد که او در راه حق دایم
بجوید او خبر ز الله که هست او خالق اشیا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی به این است که فرد همیشه در مسیر حقیقت تلاش کند و از خداوند که خالق همه چیز است، آگاه باشد.
فتوت دار آن باشد که علمش با عمل باشد
که جاهل ره نمی یابد در این معنی بجز دانا
هوش مصنوعی: شجاعت و بزرگی انسان به این است که دانش او با عملش همراه باشد، زیرا تنها دانش‌آموخته‌ها می‌توانند به درک این مسئله برسند و افراد ناآگاه از آن دور هستند.
فتوت دار آن باشد که دایم بر زبان او
نباشد غیر ذکر حق که دل را زان بود احیا
هوش مصنوعی: فتوت یعنی جوانمردی و بزرگواری، به این معناست که کسی همیشه باید نام و یاد خدا را بر زبان داشته باشد و غیر از یاد او چیزی نگوید. این ذکر خداست که دل را زنده و شاداب می‌کند.
فتوت دار آن باشد که در دنیی و در عقبی
بود فارغ ز حال وجد و گوید ربی الاعلا
هوش مصنوعی: شجاعت و مردانگی واقعی وقتی است که انسان در دنیا و آخرت از حالات و مشکلات رهایی یابد و تنها در طلب عالی‌ترین مقام‌ها باشد.
فتوت دار آن باشد که ذکر خیر او گوید
اگر مردم نهندش پا بدان رخسار او عمدا
هوش مصنوعی: شجاعت و بزرگی شخصیت آن است که درباره‌اش خوبی‌ها گفته شود، حتی اگر مردم به عمد به او بی‌احترامی کنند یا به او آسیب برسانند.
فتوت دار آن باشد که او چون خاک ره باشد
ز ترس خالق بیچون که حالش چون بود فردا
هوش مصنوعی: شجاعت واقعی زمانی است که انسان همچون خاک زیر پا باشد و از خالق بزرگ بترسد، زیرا حال و وضعیت او در آینده چگونه خواهد بود.
فتوت دار آن باشد که خوابش کم بود در شب
به هر کاری که درمانده بود از خلقش استبرا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی آن است که در شب، خواب کم‌تری داشته باشد و در هر کاری که از دیگران مایوس شده، خود را تحمل کند.
فتوت دار آن باشد که مؤمن باشد و مسلم
چه از مؤمن چه از کافر چه از گبر و چه از ترسا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی آن است که هر انسانی به ایمان و اسلام پایبند باشد، خواه او مؤمن باشد یا کافر، خواه از پیروان دین زرتشتی باشد یا مسیحی.
فتوت دار آن باشد که گر طفلی برش آید
به شفقت در برش گیرد به سان مادر (و بابا)
هوش مصنوعی: شجاعت و مردانگی واقعی این است که اگر کودکی به تو نزدیک شود، با محبت او را در آغوش بگیری مانند یک مادر یا پدر.
فتوت دار آن باشد که رویش با خدا باشد
ره باطل نگیرد او بود دایم به حق بینا
هوش مصنوعی: فتوت و جوانمردی واقعی به این است که انسان در دلش ارتباطی با خدا برقرار کند و از راه‌های نادرست و باطل دوری کند. او همواره در مسیر حق و حقیقت قرار دارد و به خوبی می‌بیند و درک می‌کند.
فتوت دار آن باشد که رو از حق نگرداند
به خیر و شر همی گوید که: آمنا و صدقنا
هوش مصنوعی: شجاعت واقعی آن است که انسان از حقیقت منحرف نشود و در برابر خوبی و بدی، با صداقت و ایمان خود را حفظ کند.
فتوت دار آن باشد که خیر مردمان گوید
اگر زهرش به پیش آید نصیب خود کند آن را
هوش مصنوعی: شجاعت واقعی به این است که آدمی خیر دیگران را بخواهد و حتی اگر با سختی یا خطر روبرو شود، به خاطر نیکی به دیگران از آن شجاعت باز نایستد.
فتوت دار آن باشد که نان و سفره اش باشد
اگر حاصل کند نانی نجوید تره و حلوا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی این است که کسی در زندگی تلاش کند تا نانی برای خود به دست آورد و نیازی به تهیه غذاهای خاص یا خوشمزه نداشته باشد. در واقع، فرد باید به دست آوردن نان و معیشت خود اهمیت بدهد و در جستجوی لذت‌های اضافی نباشد.
فتوت دار آن باشد که او همچون خلیل الله
کند فرزند را قربان ز بهر ایزد یکتا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی این است که انسان مانند ابراهیم خلیل، برای رضای خداوند، فرزندش را قربانی کند.
فتوت دار آن باشد که در خاطر نیارد او
که من به از کسی باشم ز بهر حشمت دنیا
هوش مصنوعی: زندگی شجاعانه و جوانمردانه زمانی معنا دارد که انسان به یاد نیاورد که او از دیگران به خاطر تجملات دنیوی برتر است.
فتوت دار آن باشد که عزت دارد و حرمت
اگر عالم، اگر جاهل، اگر پیر و اگر برنا
هوش مصنوعی: فتوت به معنای جوانمردی و بزرگی است. این ویژگی به وجود عزت و حرمت در انسان بستگی دارد، چه او عالم باشد و عالم یا بی‌خبر، پیر باشد یا جوان. به عبارتی، جوانمردی و شرافت به مقام و دانش فرد وابسته نیست و باید در تمامی شرایط حفظ شود.
فتوت دار آن باشد که اندر طاعت یزدان
بود در خوف او دایم که می گردد . . .ا
هوش مصنوعی: شجاعت واقعی آن است که همیشه در بندگی خداوند باشید و از او ترس داشته باشید، زیرا او همیشه در حال تغییر و دگرگونی است.
فتوت دار آن باشد که نزد او بود یکسان
اگر خوب و اگر زشت و اگر نیک و اگر زیبا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی به آن معناست که انسان در برابر دیگران، چه خوب و چه بد، چه زیبا و چه زشت، یکسان رفتار کند و به همه احترام بگذارد.
فتوت دار آن باشد که نفس او بود مرده
نباشد حرص اندروی که او مار است و (اژدها)
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی زمانی معنا دارد که انسانی درونش نفس و خواهش‌های دنیوی را مرده کرده باشد و حرص و طمع در دلش وجود نداشته باشد؛ زیرا این حرص همچون ماری خطرناک و ویرانگر است.
فتوت دار آن باشد که علمش با عمل باشد
اگر گوید که من کردم بود در پیش حق پیدا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی زمانی است که دانسته‌های فرد با کارهای او هماهنگ باشد. اگر کسی ادعا کند که کاری انجام داده، باید در برابر خداوند روشن و پیدا باشد.
فتوت دار آن باشد که اندر غیبت مردم
نگرداند زبان خود به هجو و فحش و نازیبا
هوش مصنوعی: نجابت و جوانمردی انسان وظیفه‌اش است که در غیاب دیگران زبانش به کلمات ناپسند و بی‌احترامی آلوده نشود.
فتوت دار آن باشد که در حفظ وجود خود
بود ایمن به روز و شب چه در خانه چه در (صحرا)
هوش مصنوعی: فتوت به معنای جوانمردی و بزرگی است و در اینجا اشاره دارد به اینکه جوانمردی واقعی زمانی است که انسان بتواند در هر شرایطی، چه در روز و چه در شب، چه در خانه و چه در طبیعت، از وجود و شخصیت خود به خوبی محافظت کند و احساس امنیت داشته باشد.
فتوت دار آن باشد که اندر راه حق دایم
کشد هر لحظه صدباره نبیند در میان خود را
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی این است که انسان در مسیر حقیقت همواره تلاش کند و خود را در میانه کار نببیند، بلکه به پیروی از اصول و ارزش‌های حاصل از آن ادامه دهد.
فتوت دار آن باشد که جرم مردمان بخشد
اگر صالح اگر فاسق نبیند او بجز زیبا
هوش مصنوعی: فتوت یعنی جوانمردی و بزرگواری، به این معناست که جوانمرد باید به انسان‌ها نگاه مهربانانه‌ای داشته باشد و اشتباهات و نقاط ضعف آن‌ها را نادیده بگیرد. او هر انسانی را به خاطر زیبایی‌ها و جنبه‌های مثبتش می‌بیند، چه این فرد نیکوکار باشد و چه بدکردار.
فتوت دار آن باشد که محسن باشد و مخلص
خیانت خود از او ناید مگر از دیده اعمی
هوش مصنوعی: فتوت به معنای جوانمردی و بزرگواری آن است که شخصی نیکوکار و خالص باشد و خیانت و ناپاکی از او صادر نشود، مگر اینکه از چشم شخصی نادان و ناپاک دیده شود.
فتوت دار آن باشد که فارغ باشد او دایم
اگر اندک بود نعمت اگر محنت رسد او را
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی واقعی این است که انسان همیشه دل شاد و خالی از نگرانی داشته باشد؛ حتی اگر در زندگی چیزهای کمی داشته باشد یا در مشکلاتی گرفتار شود.
فتوت دار آن باشد که از بدعت بپرهیزد
رود در سنت احمد از آن جان را به شادی ها
هوش مصنوعی: شجاعت واقعی در این است که از نوآوری‌های غیراصولی دوری کنی و در مسیر سنت پیامبر احمد (ص) قدم برداری، تا روح و جانت به خوشی‌ها دست یابد.
فتوت چیست؟ خوشخویی، فتوت چیست؟ حق جویی
فتوت چیست؟ کم گویی فتوت چیست؟ عنبرسا
هوش مصنوعی: فتوت به معنای جوانمردی و رادمردی است. به تعبیر شاعر، جوانمردی یعنی خوش‌رفتاری، یعنی جستجوی حق و حقیقت، و همچنین یعنی کم‌گویی و پرهیز از افراط در حرف زدن. از این رو، جوانمرد واقعی کسی است که به این ویژگی‌ها پایبند باشد.
فتوت اصل ایمان است، تمامی صورت و جان است
فتوت جان انسان است فتوت همچو خور زیبا
هوش مصنوعی: فتوت، که به معنای جوانمردی و بزرگواری است، اساس ایمان و باور انسانی به شمار می‌رود. این ویژگی نه تنها در ظاهر فرد بلکه در روح و جان او نیز نمایان است. جوانمردی به روح انسان زیبایی و روشنی می‌بخشد، همان‌طور که خورشید درخشندگی و زیبایی ویژه‌ای دارد.
فتوت دار با یار است فتوت دار در کار است
فتوت دار با بار است فتوت لؤلؤی لا لا
هوش مصنوعی: شجاعت و جوانمردی به همراه دوستان معنا می‌یابد. جوانمردی در عمل و تلاش است و وقتی با بار و مسئولیت همراه می‌شود، جمال واقعی خود را نشان می‌دهد. جوانمردی همچون مروارید نادر و گرانبهاست.
فتوت نامه ای سید به نظم اندر چو درها سفت
ز خلقان این سخن ننهفت اگر نادان اگر دانا
هوش مصنوعی: سیدی نامه‌ای نوشته است که در آن به خوبی و جوانمردی اشاره می‌کند، و از آنجا که فضیلت‌های انسانی از دید مردم پنهان نمی‌ماند، هرگز از بیان این حقایق دریغ نکرده است. چه انسان‌ها نادان باشند یا دانا، این سخن همیشه باقی است.