گنجور

بخش ۳۷ - اندر زنده بودن عالم و مرده بودن جاهل

بجوی و بنویس، آنگه بخوان و باز بپرس
پسش بیاموز آنگه بدان و بر دل کار
شکار شیر گوزن است و آن یوز آهو
و مرد بخرد را علم و حکمت است شکار
که مرد علم بگور‌اندرون نه مرده بود
و مرد جهل ابر تخت بر بود مردار
و گر جوابش گویند شاد باشم سخت
کسی که باشد برهان نمای و دعوی دار
نگوید آنکه نیاموختست و اصلش نیست
سخن نیارد سخته بوزن و بمعیار
ایا مقدر تقدیر و مبدع الاشیاء
بحق حرمت و آزرم احمد مختار
که مر مرا و مر آن را که علم دین طلبد
زچنگ محنت برهانمان، ایا غفار
و هر که بد کند او با کسی که بد نکند
بلعنتش کن یا رب وزو بر آر دمار

شناختن که جاهلان مردگان‌اند، و هر که از جهل بعلم رسد او بر مثال (مرده‌ئی) باشد که زنده کنندش، و دانستن که نور بحقیقت ایمان است و شبهت و ظلمات بی خلاف جهالت و ضلالتست از سمات متابعان خاندان رسول است علیه‌السلام و علی اهل بیته الطاهرین سلامه و برکاته، و از قول خداست که همی گوید: قوله«اومن کان میتا فاحییناه و جعلنا له نورا یمشی به فی الناس کمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها؟کذلک زین للکافرین ما کانوا یعملون، » همی گوید بر سبیل سؤال که چه گویند که آنکس که مرده بود ما او را زنده کردیم، و مر اورا روشنائی دادیم که بدان وشنائی ‌اندر مردمان همی روند، چون آنکس است که او بمثل‌اندر (تار) یکیهاست کز آن بیرون نیاید؟ چنین آراسته کردند مر کافران راکارهاء ایشان (را)...».

‌اندرین آیت پیداست که مؤمنان زندگانند، و‌اندر میان خلق بنور علم همی روند؛ و جاهلان‌اندر تاریکی نادانان‌اند، که اگر زنده کردن سپس از مرگ مر خلق را از خدای تعالی وعده حقست، و این زنده کردن که‌اندرین آیت است بحکم این آیت محکم حقست و خود حقست، پس آنکس که خدای تعالی این سخن‌اندر زنده کردن او همی گوید مرده نیست بل زنده است، و خلق را همه بدین روی همی زنده باید شدن.

و حشویان امت مر این آیت را این تفسیر کرده‌اند، و مختلف شده‌اند‌اندر آنکس که خدای تعالی بدین آیت مر زنده کردن او را خواستست. گروهی گفتند که بدین مر پیغامبر را صلی‌الله علیه (و آله) و سلم خواستست که مر او را بنور وحی زنده کرد، و بدان مردة کفر و‌اندر ظلمات گردیده، گفتند که مر ابوجهل (را) خواستست.

و غرض ما آنست که بنماییم که زنده کردن خدای مر خلق را سپس از مرگ بدین رویت کز جهل بعلم آردشان. پس این مرد بدین سخن کاندرین بیتها گفته‌ست، و تمثیل دانا بزنده و تشبیه جاهل بمرده کرده است نمودست مر متابعان سبیل خدای را تعالی که از متابعان اهل تایید و تاویلست.

بخش ۳۶ - اندر عزم شاعر بجواب دادن سؤالات خویش: سخن دراز شد، این جایگه فروهشتمبخش ۳۸ - فصل اندر تمامی کتاب: این قصیده آنچه بما رسید هشتادودو بیتست، و‌اندرو نودو یک سؤال است چه فلسفی و چه منطقی و چه طبیعی وچه نحوی و چه دینی و چه تاویلی: هر یکی را جوابی بحق داده شد. و آنچه واجب آمد از بسط معانی و شرح اقاویل بی تفصیل، فراز آورده شد و گزارده آمد هم از طریق حکمت فلسفه و هم از سبیل حکمت دین حق. و بدین شرحهاء مفصل و بیانهاء مؤکد و فصلهاء معتمد و مؤکد مرین قصیده را که بر مثال جسدی مهمل و مبدد و مطروح و مرذول و معزول بود، مطرح کرده شد و پراگندهاء او را تالیف داده آمد. و مختار و مشهورو مذکور گردانیدیمش بر مقتضاء التماس امیر بزرگوار نام‌دار بیدار حقایق جوی دقایق دان معانی طراز سخن شناس علم ورز عدل سیرت احسان‌گستر حکمت پرور هنرور، اعنی امیر بدخشان عین الدوله زین المله فخرالامة شمس الاعالی ابوالمعالی علی بن الاسد بن الحارث مولی امیر المؤمنین، خدای تعالی ولایت دینی و دنیاوی او را بسلامت عاجل و سعادت آجل پیونداد و توفیقش بر احیاء علم و حکمت و اثبات حق و حقیقت و اعزاز جد و بصیرت بیفزایاد! که من بعمر دراز خویش‌اندر فراخ زمین خدای سبحانه جز او کسی ندیدم که با اقبال دنیا بوی، آنکس طلب ذخایرعلمی و دفاین دینی و خزاین صدقی (کند)، و فکر این زایل فانی (نکند)، چه هرکس (از) امثال و اکفاء اویند از امرا و سلاطین بموجب دنیا کار کردست، مگر او کز دینا و اقبال روزگار و مساعدت مساعد فلکی و بباطن ملکی و طاعت رعایا و ملک میراثی و ملک جلالی و انقیاد خیل وحشم و خدم باکتساب نام نیکو و اقتناء محامد بسنده کردست، و اعتماد بر اعتقاد درست خویش دارد‌اندر دین، والتجا بفضل خدای سبحانه کردست‌اندر استبداد، بر دست گرفتن افسار روزگار، و تخلیص مر اهل اظطرار را از نوایب چرخ دوار.

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بجوی و بنویس، آنگه بخوان و باز بپرس
پسش بیاموز آنگه بدان و بر دل کار
هوش مصنوعی: برو تحقیق کن و یادداشت بردار، سپس مطالعه کن و اگر سوالی داشتی بپرس. پس از آن یاد بگیر و درک کن و در دل خود جا بده.
شکار شیر گوزن است و آن یوز آهو
و مرد بخرد را علم و حکمت است شکار
هوش مصنوعی: شیر به دنبال شکار گوزن است و یوز به دنبال آهو. اما انسان عاقل با علم و حکمت خود به دنبال کسب دانش و فهم است.
که مرد علم بگور‌اندرون نه مرده بود
و مرد جهل ابر تخت بر بود مردار
هوش مصنوعی: مردی که علم و دانش دارد، در دلش زنده است، حتی اگر در گور باشد؛ اما شخص جاهل، با وجود اینکه در ظاهری آراسته و با شکوه است، در واقع مرده و بی‌حیات است.
و گر جوابش گویند شاد باشم سخت
کسی که باشد برهان نمای و دعوی دار
هوش مصنوعی: اگر کسی به من بگوید که خوشحال باشم، برایم دشوار خواهد بود زیرا کسی وجود ندارد که بتواند دلیل آن را به خوبی توضیح دهد و مدعی باشد.
نگوید آنکه نیاموختست و اصلش نیست
سخن نیارد سخته بوزن و بمعیار
هوش مصنوعی: آن کسی که آموزش ندیده و از اصول آن آگاهی ندارد، نمی‌تواند سخن درستی بگوید و حرف‌هایش معتبر نخواهد بود.
ایا مقدر تقدیر و مبدع الاشیاء
بحق حرمت و آزرم احمد مختار
هوش مصنوعی: ای آن که تقدیر را معین کردی و آغازگر تمام چیزها هستی، به حق حرمت و شان احمد مختار.
که مر مرا و مر آن را که علم دین طلبد
زچنگ محنت برهانمان، ایا غفار
هوش مصنوعی: ای خدای بخشنده، ما را و آن کسی را که جویای علم دین است، از چنگال مشکلات و رنج‌ها رهایی بخش.
و هر که بد کند او با کسی که بد نکند
بلعنتش کن یا رب وزو بر آر دمار
هوش مصنوعی: هر کسی که به دیگری آسیب برساند، خداوند او را لعنت کند و عاقبتش را بد رقم بزند.
شناختن که جاهلان مردگان‌اند، و هر که از جهل بعلم رسد او بر مثال (مرده‌ئی) باشد که زنده کنندش، و دانستن که نور بحقیقت ایمان است و شبهت و ظلمات بی خلاف جهالت و ضلالتست از سمات متابعان خاندان رسول است علیه‌السلام و علی اهل بیته الطاهرین سلامه و برکاته، و از قول خداست که همی گوید: قوله«اومن کان میتا فاحییناه و جعلنا له نورا یمشی به فی الناس کمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها؟کذلک زین للکافرین ما کانوا یعملون، » همی گوید بر سبیل سؤال که چه گویند که آنکس که مرده بود ما او را زنده کردیم، و مر اورا روشنائی دادیم که بدان وشنائی ‌اندر مردمان همی روند، چون آنکس است که او بمثل‌اندر (تار) یکیهاست کز آن بیرون نیاید؟ چنین آراسته کردند مر کافران راکارهاء ایشان (را)...».
هوش مصنوعی: شناختن این نکته که افرادی که جاهل هستند، مانند مردگان هستند، و هر کسی که از جهل به علم برسد، به نوعی مانند مرده‌ای است که زنده شده است. این موضوع نشان می‌دهد که نور در حقیقت ایمان است و شبهات و تاریکی‌ها چیزی جز جهل و گمراهی نیستند. این از ویژگی‌های پیروان خاندان پیامبر اسلام و اهل بیت پاک اوست. خداوند می‌فرماید که آیا کسی که مرده بود، ما او را زنده کرده و نوری به او داده‌ایم که با آن در میان مردم راه برود، مانند کسی است که در تاریکی‌هاست و نمی‌تواند از آن خارج شود؟ همچنین، این حقیقت را روشن می‌سازد که کارهای کافران را زیبا جلوه داده‌اند.
‌اندرین آیت پیداست که مؤمنان زندگانند، و‌اندر میان خلق بنور علم همی روند؛ و جاهلان‌اندر تاریکی نادانان‌اند، که اگر زنده کردن سپس از مرگ مر خلق را از خدای تعالی وعده حقست، و این زنده کردن که‌اندرین آیت است بحکم این آیت محکم حقست و خود حقست، پس آنکس که خدای تعالی این سخن‌اندر زنده کردن او همی گوید مرده نیست بل زنده است، و خلق را همه بدین روی همی زنده باید شدن.
هوش مصنوعی: در این آیه نشان داده شده است که مؤمنان زنده‌اند و با نور دانش در میان مردم حرکت می‌کنند، در حالی که جاهلان در تاریکی نادانی به سر می‌برند. اگر خداوند وعده‌ای برای زنده کردن مردم بعد از مرگ داده باشد، این وعده حقیقت دارد. بنابراین، کسی که خداوند به زنده‌ کردن او اشاره می‌کند، مرده نیست بلکه زنده است. همه مردم باید به همین صورت زنده شوند.
و حشویان امت مر این آیت را این تفسیر کرده‌اند، و مختلف شده‌اند‌اندر آنکس که خدای تعالی بدین آیت مر زنده کردن او را خواستست. گروهی گفتند که بدین مر پیغامبر را صلی‌الله علیه (و آله) و سلم خواستست که مر او را بنور وحی زنده کرد، و بدان مردة کفر و‌اندر ظلمات گردیده، گفتند که مر ابوجهل (را) خواستست.
هوش مصنوعی: جمعی از مفسران در تفسیر این آیه اختلاف نظر دارند و درباره این که خداوند در این آیه به چه کسی اشاره کرده، نظرات مختلفی ارائه داده‌اند. برخی معتقدند که این آیه به پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم اشاره دارد و صحبت از زنده شدن او با نور وحی می‌کند. در حالی که برخی دیگر بر این باورند که اشاره به ابوجهل دارد که در کفر و تاریکی قرار داشت.
و غرض ما آنست که بنماییم که زنده کردن خدای مر خلق را سپس از مرگ بدین رویت کز جهل بعلم آردشان. پس این مرد بدین سخن کاندرین بیتها گفته‌ست، و تمثیل دانا بزنده و تشبیه جاهل بمرده کرده است نمودست مر متابعان سبیل خدای را تعالی که از متابعان اهل تایید و تاویلست.
هوش مصنوعی: هدف ما این است که نشان دهیم، زنده کردن خداوند مخلوقات را پس از مرگ به این صورت است که از جهل به شناخت و علم هدایت شوند. بنابراین، این فرد با این سخنانش، زنده را به دانا و نادان را به مرده تشبیه کرده و پیروان خداوند را که از اهل تایید و تأویل هستند، معرفی کرده است.