بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین
این قصیده شامل دو موضوع است: نخست بررسی مردم زمان، خاصه مردم خراسان و یمگان، دوم بحث دینی و دفاع شاعر از مرام مذهبی خود و پاسخ خرده گیری های مخالفان، و ستایش مستنصر، که او را «حجت خراسان» کرده و سبب هدایتش شده است.
در موضوع نخست، از عامۀ نادان انتقاد می کند و به معرفی خردمندان می پردازد، و در ضمن آن پندهایی می دهد، می گوید: مردم زمانه دو گروه اند: هوشیار و مست یا خردمند و بی خرد. چنان که هوشیار از مست بیم دارد، خردمند نیز با آن که با فضل و هوش است، از ترس، یار نادان می شود. نادان مانند سپیدار ظاهری آراسته دارد، بی آن که نفعی برای مردم داشته باشد. سپس به عالم نمایان می تازد و می گوید: اینان که منبر عالمان را گرفته اند، شایستۀ دار هستند. کارگزاران روز بازار شیطان اند. این طبیبان مدعی هیچ دردمندی را نمی توانند بهبود بخشند.
موضوع دوم دربارۀ دین است، می گوید: دین مایۀ فخر داناست، اما این فرومایگان عیبِ دین و ننگ دانش اند. مرا نزد خود راه نمی دهند، زیرا سراسر عیب و نقص اند و می خواهند عیب هاشان پوشیده بماند. سپس نکته ای آرامش بخش را یادآوری می کند: در جهان آزادگانی هم هستند. جهان مرغزاری را می ماند که در آن هر گونه جاندار از درنده و اهلی {کنایه از نادان و دانا} دیده می شود. خردمند در این مرغزار همچون انسان در برابر حیوان {شخص نادان} است. مردم عامه مانند درندگان آزارنده اند، و چون ماهی یکدیگر را می خورند، اما «خاصه» کریم طبع اند و انسانیت را به جان خریدارند. آن گاه دوباره به بیان ارزش دین و مقام دین دار باز می گردد، و ویژگی مهم هوشمندان را دین داری می داند: اهل دین گنج فضل و دانش، و اهل اسرار خدای اند.
سرانجام زبان به شکایت باز می کند که او در یمگان بیمناک، خوار و گناه کار! مانده است، اما دزدان و می خواران ایمن اند. (در بلخ ایمن اند ز هر شری/می خوار و دزد و لوطی و زن باره) یمگانیان لشکر فرشته و مخالفان، سپاهِ دیوند، بی گمان دیو در برابر فرشته یارای مقاومت ندارد. سپس، شاعر، خود را امانتی از سوی مستنصر نزد مردم یمگان می داند و ادعا می کند که یمگان چون غار پیامبر، (ص) و یاران او (ناصرخسرو) اهل آن غارند.
بمنه و کرمه

بسم الله الرحمن الرحیم
گر درست است قول معتزله / این فقیهان به جمله کفارند
معتزله: فرقۀ معتبری در اسلام که واصل بن عطا تاسیس کرد. اینان برای اثبات عقاید و افکار خود از قبیل توحید، نفی جسمیت خدا، عدم امکان رویت خدا (مشاهده)، عدل و اختیار و جز آن از فلسفه بهره می جستند. اصول عقاید معتزله عبارت است از: 1ـ قول به «المنزلة بین المنزلتین» 2ـ قول به توحید 3ـ قول به عدل 4ـ قول به وعد و وعید 5 ـ امر به معروف و نهی از منکر.
در اینجا توجه شاعر ظاهرا به نفی جسمیت و عدم رویت خداست. زیرا فقیهانی که وی از آنان انتقاد می کند کرّامی هستند، و فرقۀ کرامیه به جسمیت و مرئی بودن خدا اعتقاد دارند. می گوید: اگر سخن معتزله درست باشد (نفی جسمیت و عدم رویت خدا) این فقها که خدا را جسم و مرئی می دانند کافرند. و شاید مراد فقهای اشعری مذهب آن روزگار باشد، که بنا به آیۀ «و ما رمیت اذ رمیت و لکن الله رمی» به جبر مطلق معتقد بودند، چنان که در قصیده ای دیگر خطاب به همین فقها می گوید: اگر به جبر معتقد باشیم، باید خدا را ستمکار بدانیم. نتیجه آن که این فقها خدا را ستمکار می دانند و به همین جهت کافرند.