ناصرخسروقصیدهٔ شمارهٔ ۷۰
ای هفت مدبر که بر این پرده سرائید
تا چند چو رفتید دگر باره برآئید؟
خوب است به دیدار شما عالم ازیرا
حوران نکو طلعت پیروزه قبائید
سوی حکما قدر شما سخت بزرگ است
زیرا که به حکمت سبب بودش مائید
از ما به شما شادتر از خلق که باشد؟
چون بودش ما را سبب و مایه شمائید
پر نور و صور شد ز شما خاک ازیرا
مایهٔ صور و زایشی و کان ضیائید
مر صورت پر حکمت ما را که پدید است
بر چرخ قلم‌های حکیم‌الحکمائید
عیب است یکی آنکه نگردیم همی ما
باقی چو شما، گرچه شما اصل بقائید
پاینده کجا گردد چیزی که نپاید؟
این حکم شناسید شما گر عقلائید
آینده ز ما هرگز پاینده نگردد
هرگه که شما می‌چو برآئید نپائید
گه‌مان بفزائید و گهی باز بکاهید
بر خویشتن خویش همی کار فزائید
آید به دل من که شما هیچ همانا
زان می نفزائید که تا هیچ نسائید
زیرا که نزاده‌است شما را کس و هموار
بر خاک همی زادهٔ زاینده بزائید
آن را که نزادند مرو را و نزاید
زی مرد خردمند شما راست گوائید
ای شعرفروشان خراسان بشناسید
این ژرف سخن‌های مرا گر شعرائید
بر حکمت میری زچه یابید چو از حرص
فتنهٔ غزل و عاشق مدح امرائید؟
یکتا نشود حکمت مرطبع شما را
تا از طمع مال شما پشت دوتائید
آب ار بشودتان به طمع باک ندارید
مانند ستوران سپس آب و گیائید
دل‌تان خوش گردد به دروغی که بگوئید
ای بیهده‌گویان که شما از فضلائید
گر راست بخواهید چو امروز فقیهان
تزویرگرانند شما اهل ریائید
ای امت بدبخت بر این زرق‌فروشان
جز کز خری و جهل چنین فتنه چرائید؟
خواهم که بدانم که مر این بی‌خردان را
طاعت به‌چه معنی و ز بهر چه نمائید
زین بیش شما را سوی من نیست خطائی
هرچند شما بی خطران اهل خطائید
چون حکم فقیهان نبود جز که به رشوت
بی‌رشوت هریک ز شما خود فقهائید
این ظلم به دستوری از بهر چه باید
چون مال ز یکدیگر بس خود بربائید؟
از حکم الهی به چنین فعل بد ایشان
اندر خور حدند و شما اهل قفائید
ای حیلت‌سازان جهلای علما نام
کز حیله مر ابلیس لعین را وزرائید
چون خصم سر کیسهٔ رشوت بگشاید
در وقت شما بند شریعت بگشائید
هرگز نکنید و ندهید از حسد و مکر
نه آنچه بگوئید و نه هرچ آن بنمائید
اندر طلب حکم و قضا بر در سلطان
مانند عصا مانده شب و روز به پائید
ایزد چو قضای بد بر خلق ببارد
آنگاه شما یکسره درخورد قضائید
با جهل شما در خور نعلید به سر بر
نه درخور نعلی که بپوشید و بیائید
فوج علما فرقت اولاد رسولند
و امروز شما دشمن و ضد علمائید
میراث رسول است به فرزندش ازو علم
زین قول که او گفت شما جمله کجائید؟
فرزند رسول است خداوند حکیمان
امروز شما بی‌خردان و ضعفائید
میمون چو همای است بر افلاک و شما باز
چون جغد به ویرانه در اعدای همائید
پر نور و دل افروز عطائی است ولیکن
ما را، نه شما را، که نه در خورد عطائید
زیرا که روا نیست اگر گویم کایزد
آن داد شما را که مر آن را نه سزائید
گر روی بتابم ز شما شاید زیراک
بی‌روی ستمگاره و با روی و ریائید
فقه است مر آن بیهده را سوی شما نام
کان را همی از جهل شب و روز بخائید
گوئید که بدها همه برخواست خدای است
جز کفر نگوئید چو اعدای خدائید
ابلیس رها یابد از اغلال گر ایدونک
در حشر شما ز آتش سوزنده رهائید
از بهر چه بر من همه همواره به کینید
گر جمله بلائید چرا جمله مرائید؟
گوئید که تو حجت فرزند رسولی
زین درد همه ساله به رنجید و بلائید
فردا به پیمبر به چه شائید که امروز
اینجا به یکی بندهٔ فرزند نشائید
آن را که ببایدش ستودن بنکوهید
وان را که نکوهیدن شاید بستائید
چون حرب شما را به سخن سخت کنم تنگ
هر چند که بسیار ببائید روائید
چون حجت گویم به ترازوی من اندر
گر پنج هزارید پشیزی نگرائید
اطلاعات
وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ای هفت مدبر که بر این پرده سرائید
تا چند چو رفتید دگر باره برآئید؟
هوش مصنوعی: ای هفت فرشته که سرنوشت را اداره می‌کنید، تا کی باید دور باشید؟ آیا دوباره برمی‌گردید؟
خوب است به دیدار شما عالم ازیرا
حوران نکو طلعت پیروزه قبائید
هوش مصنوعی: خوشحال کننده است که به ملاقات شما بیایم، زیرا شما مانند حوریان زیبا و جذاب هستید.
سوی حکما قدر شما سخت بزرگ است
زیرا که به حکمت سبب بودش مائید
هوش مصنوعی: شما ارزش زیادی دارید و دلیل آن این است که به علم و دانش وابسته‌اید.
از ما به شما شادتر از خلق که باشد؟
چون بودش ما را سبب و مایه شمائید
هوش مصنوعی: چگونه ممکن است کسی از ما خوشحال‌تر باشد وقتی که شما دلیل شادی ما هستید؟
پر نور و صور شد ز شما خاک ازیرا
مایهٔ صور و زایشی و کان ضیائید
هوش مصنوعی: نوری که از شما می‌تابد، باعث روشنی و زیبایی خاک شده است. چرا که منبع روشنایی و زندگی از جانب شماست و شما خود نور هستید.
مر صورت پر حکمت ما را که پدید است
بر چرخ قلم‌های حکیم‌الحکمائید
هوش مصنوعی: چهره پر از دانایی ما که بر آسمان موجود است، مانند آثار قلم حکیمانه است.
عیب است یکی آنکه نگردیم همی ما
باقی چو شما، گرچه شما اصل بقائید
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که اشکالی ندارد اگر ما مانند شما پیوسته و باقی نمانیم، زیرا شما اصل و اساس استمرار و بقایید. به عبارت دیگر، تفاوتی در شرایط وجود دارد و به همین دلیل نمی‌توان از دیگران انتظار داشت که همیشه مانند شما بمانند.
پاینده کجا گردد چیزی که نپاید؟
این حکم شناسید شما گر عقلائید
هوش مصنوعی: چگونه چیزی می‌تواند ابدی و ماندگار باشد، وقتی خود آن چیز در حال زوال و ناپایداری است؟ اگر دارای عقل و درک هستید، این نکته را درک کنید.
آینده ز ما هرگز پاینده نگردد
هرگه که شما می‌چو برآئید نپائید
هوش مصنوعی: آینده هیچگاه ثابت و پایدار نخواهد ماند، هرگاه شما از روی زمین بلند شوید و ناپدید شوید.
گه‌مان بفزائید و گهی باز بکاهید
بر خویشتن خویش همی کار فزائید
هوش مصنوعی: گاهی بر خودتان بیفزایید و گاهی نیز از خودتان بکاهید؛ به این ترتیب در کارهای خود پیشرفت را تجربه خواهید کرد.
آید به دل من که شما هیچ همانا
زان می نفزائید که تا هیچ نسائید
هوش مصنوعی: به دل من می‌آید که شما هیچ تاثیری ندارید، زیرا تا وقتی که هیچ نشوید، چیزی به شما افزوده نمی‌شود.
زیرا که نزاده‌است شما را کس و هموار
بر خاک همی زادهٔ زاینده بزائید
هوش مصنوعی: چون کسی شما را به وجود نیاورده است، بنابراین بر روی زمین به شکل طبیعی زاده شده‌اید.
آن را که نزادند مرو را و نزاید
زی مرد خردمند شما راست گوائید
هوش مصنوعی: کسی که در درونش فضائل و مولد کارهای نیک وجود ندارد، هیچگاه نمی‌تواند زاده‌ی فضیلت‌ها و اندیشه‌های درست باشد؛ بنابراین، انسان‌های خردمند و عاقل به راستی می‌گویند.
ای شعرفروشان خراسان بشناسید
این ژرف سخن‌های مرا گر شعرائید
هوش مصنوعی: ای شاعران خراسان، این عمیق‌ترین سخنان من را بشناسید، اگر واقعاً شعرایید.
بر حکمت میری زچه یابید چو از حرص
فتنهٔ غزل و عاشق مدح امرائید؟
هوش مصنوعی: اگر به حکمت و درک عمیق می‌نگری، چه فایده‌ای می‌توانی از آن ببری وقتی که به خاطر طمع و حرص، گرفتار حاشیه‌ها و شیوه‌های عاشقانه و ستایش قدرت‌مندان شده‌ای؟
یکتا نشود حکمت مرطبع شما را
تا از طمع مال شما پشت دوتائید
هوش مصنوعی: تا زمانی که شما به دنبال مال و ثروت باشید، علم و حکمت شما کامل نخواهد شد و نمی‌توانید به حقیقت برسید.
آب ار بشودتان به طمع باک ندارید
مانند ستوران سپس آب و گیائید
هوش مصنوعی: اگر آب به شما برسد و شما به خاطر طمع نگران نباشید، مانند حیوانات در دام می‌مانید و سپس آب و گیاهان را خواهید یافت.
دل‌تان خوش گردد به دروغی که بگوئید
ای بیهده‌گویان که شما از فضلائید
هوش مصنوعی: دل‌های شما به دروغی که می‌گویید خوش می‌شود، ای کسانی که بی‌فایده صحبت می‌کنید، چون شما خود را فردی برجسته می‌دانید.
گر راست بخواهید چو امروز فقیهان
تزویرگرانند شما اهل ریائید
هوش مصنوعی: اگر راست بخواهید، امروز فقیهان فریبکارند و شما هم اهل ریا هستید.
ای امت بدبخت بر این زرق‌فروشان
جز کز خری و جهل چنین فتنه چرائید؟
هوش مصنوعی: ای ملت بی‌خبر، چرا در دام این فریب‌کاران اسیر شده‌اید و از جهل و نادانی خود غافل هستید؟
خواهم که بدانم که مر این بی‌خردان را
طاعت به‌چه معنی و ز بهر چه نمائید
هوش مصنوعی: می‌خواهم بفهمم این بی‌خردان چرا و به چه دلیلی از روی اطاعت عمل می‌کنند.
زین بیش شما را سوی من نیست خطائی
هرچند شما بی خطران اهل خطائید
هوش مصنوعی: شما دیگر در ارتباط با من اشتباهی نخواهید داشت، حتی اگر شما افرادی باشید که معمولاً خطا می‌کنید و از خطرات دور هستید.
چون حکم فقیهان نبود جز که به رشوت
بی‌رشوت هریک ز شما خود فقهائید
هوش مصنوعی: چون حکم علما فقط به خاطر رشوه است، هر کدام از شما خودتان علما هستید.
این ظلم به دستوری از بهر چه باید
چون مال ز یکدیگر بس خود بربائید؟
هوش مصنوعی: این ظلم به چه دلیلی باید صورت گیرد وقتی که هر یک از ما مال یکدیگر را به خود بی‌دلیل می‌رباییم؟
از حکم الهی به چنین فعل بد ایشان
اندر خور حدند و شما اهل قفائید
هوش مصنوعی: این افراد به خاطر اعمال ناپسند خود مستحق تنبیه الهی هستند و شما هم در این زمینه مسئولیت دارید.
ای حیلت‌سازان جهلای علما نام
کز حیله مر ابلیس لعین را وزرائید
هوش مصنوعی: ای فریب‌دهندگان جهل که به علم مشهورید، به یاد داشته باشید که فریب ابلیس ملعون را با زرنگی خود ریشه‌کن کرده‌اید.
چون خصم سر کیسهٔ رشوت بگشاید
در وقت شما بند شریعت بگشائید
هوش مصنوعی: زمانی که دشمن کیسهٔ رشوت را باز کند، شما هم باید در همان زمان بندهای قانون را باز کنید.
هرگز نکنید و ندهید از حسد و مکر
نه آنچه بگوئید و نه هرچ آن بنمائید
هوش مصنوعی: هرگز به خاطر حسد و فریبکاری، نه چیزی بگویید و نه عملی انجام دهید که نشانه‌ای از آن باشد.
اندر طلب حکم و قضا بر در سلطان
مانند عصا مانده شب و روز به پائید
هوش مصنوعی: در جستجوی حکم و تصمیم، مثل عصایی در برابر سلطان مانده‌ام که شب و روز انتظار می‌کشد.
ایزد چو قضای بد بر خلق ببارد
آنگاه شما یکسره درخورد قضائید
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند قضا و قدرت خود را بر بندگانش نازل کند، در آن صورت شما نیز تماماً تحت تأثیر آن قضا قرار خواهید گرفت.
با جهل شما در خور نعلید به سر بر
نه درخور نعلی که بپوشید و بیائید
هوش مصنوعی: با نادانی شما، شایسته نیست که نعلین (چکمه) سر کنید؛ باید به فکر نعلی باشید که برای پوشیدن مناسب باشد و به مسیر بیایید.
فوج علما فرقت اولاد رسولند
و امروز شما دشمن و ضد علمائید
هوش مصنوعی: گروه زیادی از علمای دین، پیروان و فرزندان پیامبر هستند و امروزه شما با آن‌ها دشمنی می‌کنید و مخالف آنان هستید.
میراث رسول است به فرزندش ازو علم
زین قول که او گفت شما جمله کجائید؟
هوش مصنوعی: علمی که به فرزند رسول منتقل شده، از این جمله نشأت می‌گیرد که او پرسید: "شما همه کجایید؟"
فرزند رسول است خداوند حکیمان
امروز شما بی‌خردان و ضعفائید
هوش مصنوعی: فرزند پیامبر، خداوندی حکیم به حساب می‌آید و شما که امروز در میان او هستید، ناتوان و بی‌عقل هستید.
میمون چو همای است بر افلاک و شما باز
چون جغد به ویرانه در اعدای همائید
هوش مصنوعی: میمون به عنوان موجودی هوشمند و کارآمد به قله‌های بلندی دست یافته است، در حالی که شما مانند جغدی هستید که در خرابه‌ها و جاهای متروکه زندگی می‌کند و در شرایط نامساعد و بدون پیشرفت قرار دارید.
پر نور و دل افروز عطائی است ولیکن
ما را، نه شما را، که نه در خورد عطائید
هوش مصنوعی: این جهان پر از نعمت و روشنی است و به کسی اختصاص یافته است که برایش شایسته و برازنده باشد، اما ما از آن بهره‌ای نداریم، چرا که درخور آن لطف و نعمت نیستیم.
زیرا که روا نیست اگر گویم کایزد
آن داد شما را که مر آن را نه سزائید
هوش مصنوعی: زیرا درست نیست بگویم که خداوند آنچه را که شما دارید به شما داده است، چون شما شایسته‌ی آن نیستید.
گر روی بتابم ز شما شاید زیراک
بی‌روی ستمگاره و با روی و ریائید
هوش مصنوعی: اگر من به شما نگاه کنم و به سمت شما بیفتم، شاید به این خاطر باشد که زیبایی شما در برابر ستمگران و ریاکاران بسیار بیشتر است.
فقه است مر آن بیهده را سوی شما نام
کان را همی از جهل شب و روز بخائید
هوش مصنوعی: فقه یعنی دانایی و آگاهی، و در اینجا به بی‌فایده بودن بعضی چیزها اشاره شده که از نادانی و جهل نشأت می‌گیرد و انسان باید از آن دوری کند. در واقع، در این جهان، انسان باید تلاش کند تا از نادانی و جهل بیرون بیاید و به علم و آگاهی دست یابد.
گوئید که بدها همه برخواست خدای است
جز کفر نگوئید چو اعدای خدائید
هوش مصنوعی: بدی‌ها را همه از خدا می‌دانند، جز کفر که نباید گفت چون دشمنان خدا هستند.
ابلیس رها یابد از اغلال گر ایدونک
در حشر شما ز آتش سوزنده رهائید
هوش مصنوعی: اگر در روز قیامت شما از آتش جهنم نجات یابید، ابلیس هم از زنجیرها رها خواهد شد.
از بهر چه بر من همه همواره به کینید
گر جمله بلائید چرا جمله مرائید؟
هوش مصنوعی: چرا همیشه با نفرت به من نگاه می‌کنید؟ اگر همه شما دچار بلا و درد هستید، پس چرا به من نیرنگ می‌زنید؟
گوئید که تو حجت فرزند رسولی
زین درد همه ساله به رنجید و بلائید
هوش مصنوعی: می‌گویند تو نماینده و فرزند پیامبر هستی، اما از این درد و رنجی که هر ساله به تو می‌رسد، چه رنج‌ها و بلاهایی که متحمل می‌شوی.
فردا به پیمبر به چه شائید که امروز
اینجا به یکی بندهٔ فرزند نشائید
هوش مصنوعی: فردا چه بهانه‌ای برای پیامبر خواهیم داشت، در حالی که امروز اینجا به یکی از بندگانش احترام نمی‌گذاریم.
آن را که ببایدش ستودن بنکوهید
وان را که نکوهیدن شاید بستائید
هوش مصنوعی: اگر کسی شایسته ستایش باشد، او را باید ستود و اگر کسی شایسته نکوهش باشد، آنگاه باید او را نکوهش کرد.
چون حرب شما را به سخن سخت کنم تنگ
هر چند که بسیار ببائید روائید
هوش مصنوعی: اگر در بحث و گفت‌وگو با شما سخت بگیرم و فشار بیاورم، هرچند شما به اندازه کافی پرورش یافته‌اید، باز هم ممکن است به بن‌بست برسید.
چون حجت گویم به ترازوی من اندر
گر پنج هزارید پشیزی نگرائید
هوش مصنوعی: وقتی که در مورد حقایق سخن می‌گویم، حتی اگر ارزش شما به اندازه پنج هزار باشد، نمی‌توانید چیزی در مقابل من قرار دهید.
حاشیه ها
1397/11/30 00:01
علی عسکری
درود بر شما.
بیت بیست و ششم (ای حیلت سازان) در چندین جای مختلف بصورت زیر دیدم که به نظرم صحیح می باشد.
ای حیلت سازان علما، نیک پدیداست
کز حیله مر ابلیس لعین را وزرایید.
1403/04/26 11:06
محمد خراسانی
اگر بزرگواری معنی این ابیات رو میدونه برای من هم معنی بکنه ممنون
1404/02/19 22:05
اکرم رادان
منظور بیت 33 و 34 را اگر عزیزی متوجه شده شریک کند. ممنونم!