گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۲۰۵

فریاد به لااله الا هو
زین بی‌معنی زمانهٔ بدخو
زین دهر، چو من، تو چون نمی‌ترسی؟
بی‌باک منم، چه ظن بری، یا تو؟
زین قبه که خواهران انباغی
هستند درو چهار هم زانو
زین فاحشه گنده‌پیر زاینده
بنشسته میان نیلگون کندو
زین دیو وفا طمع چه می‌داری؟
هرگز جوید کس از عدو دارو؟
همواره حذر کن ار خرد داری
تو همچو من از طبیب باباهو
در دست زمان سپید شد زاغت
کس زاغ سپید کرد جز جادو؟
جادوی زمانه را یکی پر است
زین سوش سیه، سپید دیگر سو
زین سوی پرش بدان همی گردی
وز حرص رطب همی خوری مازو
هرچند مهار خلق بگرفتند
امروز تگین و ایللک و یپغو
نومید مشو ز رحمت یزدان
سبحانک لا اله الا هو
بر شو ز هنر به عالم علوی
زین عالم پر عوار پر آهو
بنگر که صدف ز قطرهٔ باران
در بحر چگونه می‌کند لولو
از دیو کند فریشته نفسی
که‌ش عقل همی قوی کند بازو
نشنوده‌ستی که خاک زر گردد
از ساخته کدخدا و کدبانو؟
وان خوار و درشت خار بی‌معنی
مشک تبتی همی کندش آهو
نیکی بگزین و بد به نادان ده
روغن به خرد جدا کن از پینو
کز خاک دو تخم می پدید آرد
این خوش خرما و آن ترش لیمو
از مرد کمال جوی و خوی خوش
منگر به جمال و صورت نیکو
کابرو و مژه عزیزتر باشد
هرچند ازو فزون‌تر است گیسو
وز خلق به علم و جاه برتر شو
هرچند بوند با تو هم زانو
کز موی سرت عزیزتر باشد
هرچند ازو فروتر است ابرو
سوی تو نویدگر فرستادند
بردست زمانه ز افرینش دو
یکی سوی دوزخت همی خواند
یکی سوی عز و نعمت مینو
هریک به رهیت می‌کشد لیکن
بر شخص پدید ناورد نیرو
این با خوی نیک و نعمت و حکمت
اندر راه راست می‌کشد سازو
وان جان تو را همی کند تلقین
با کوشش مور گر بزی‌ی راسو
برگیر ره بهشت و کوشش کن
کاین نیست رهی محال و نامرجو
بنشان زسرت خمار و خود منشین
حیران چو به چنگ باز در تیهو
جز پند حکیم و علم کی راند
صفرای جهالت از سرت آلو
بی‌حکمت نیست برتر و بهتر
ترک از حبشی و تازی از هندو

اطلاعات

وزن: مفعول مفاعلن مفاعیلن (هزج مسدس اخرب مقبوض)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

فریاد به لااله الا هو
زین بی‌معنی زمانهٔ بدخو
هوش مصنوعی: داد و فریاد بر سر این که جز او معبودی وجود ندارد، در دنیای بدون معنا و بد ذات این روزها به گوش می‌رسد.
زین دهر، چو من، تو چون نمی‌ترسی؟
بی‌باک منم، چه ظن بری، یا تو؟
هوش مصنوعی: در این زمانه، چرا تو مانند من نمی‌ترسی؟ من بی‌باک هستم، آیا تو هم اینطور فکر می‌کنی یا نظر دیگری داری؟
زین قبه که خواهران انباغی
هستند درو چهار هم زانو
هوش مصنوعی: در این گنبد که خواهران زیبایی به دور هم جمع شده‌اند، چهار نفر از آن‌ها نیز هم‌پای یکدیگر نشسته‌اند.
زین فاحشه گنده‌پیر زاینده
بنشسته میان نیلگون کندو
هوش مصنوعی: زنی بزرگ و پیر، مانند یک فاحشه، در میان کندوی عسل نشسته و فضا را با رنگ نیلگون پر کرده است.
زین دیو وفا طمع چه می‌داری؟
هرگز جوید کس از عدو دارو؟
هوش مصنوعی: از این دیو وفا، چه امیدی داری؟ هیچ‌کس هرگز از دشمنش دارویی نخواهد خواست.
همواره حذر کن ار خرد داری
تو همچو من از طبیب باباهو
هوش مصنوعی: اگر خردمند هستی، مانند من از پزشک باباهو دوری کن و همواره احتیاط کن.
در دست زمان سپید شد زاغت
کس زاغ سپید کرد جز جادو؟
هوش مصنوعی: زمان باعث تغییر و تحول می‌شود و اگر کسی موفق شود که در این تغییرات، دگرگونی را از جنبه‌ای خاص به وجود آورد، نمایانگر قدرت و توانایی آن شخص است.
جادوی زمانه را یکی پر است
زین سوش سیه، سپید دیگر سو
هوش مصنوعی: زمانه مانند جادویی است که در آن یک سوی تاریکی وجود دارد و سوی دیگر روشنی.
زین سوی پرش بدان همی گردی
وز حرص رطب همی خوری مازو
هوش مصنوعی: از این سمت به دور خود می‌چرخید و از شدت طمع، خرما می‌خوری و لذت می‌بری.
هرچند مهار خلق بگرفتند
امروز تگین و ایللک و یپغو
هوش مصنوعی: اگرچه امروز برخی افراد قدرت و کنترل مردم را به دست گرفته‌اند، اما باز هم در دل‌ها و جان‌ها آزادی و شور زندگی موج می‌زند.
نومید مشو ز رحمت یزدان
سبحانک لا اله الا هو
هوش مصنوعی: از رحمت خداوند ناامید نشو، چرا که او تنها خدای یکتا است.
بر شو ز هنر به عالم علوی
زین عالم پر عوار پر آهو
هوش مصنوعی: از هنر و استعداد خود فراتر برو و به عالم بالا و معنوی بپیوند، چرا که این دنیا پر از زرق و برق و فریبندگی است.
بنگر که صدف ز قطرهٔ باران
در بحر چگونه می‌کند لولو
هوش مصنوعی: به این فکر کن که چطور صدف از قطرهٔ باران، به زیبایی و ارزشمندی لولو در دریا تبدیل می‌شود.
از دیو کند فریشته نفسی
که‌ش عقل همی قوی کند بازو
هوش مصنوعی: از موجودات بد و زشتی‌ها دوری کن و از توانایی‌هایی که عقل به تو می‌دهد به خوبی استفاده کن.
نشنوده‌ستی که خاک زر گردد
از ساخته کدخدا و کدبانو؟
هوش مصنوعی: آیا تا به حال نشنیدی که خاک می‌تواند به طلا تبدیل شود، آن‌هم به خاطر زحمات و تلاش‌های یک کشاورز و همسرش؟
وان خوار و درشت خار بی‌معنی
مشک تبتی همی کندش آهو
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف موجوداتی می‌پردازد که ممکن است در ظاهر بی‌اهمیت به نظر برسند، اما می‌توانند تأثیرات عمیق و شگفت‌آوری داشته باشند. مانند خارهای درشت و کوچک که اگرچه ممکن است به نظر بیایند بی‌معنی هستند، اما در حقیقت بخشی از یک زیبایی عمیق‌ترند، مشابه حضور مشک تبتی که به نوعی نماد زیبایی و ارزش است. در نهایت، این متن اشاره به تأثیرات پنهان و معانی عمیق چیزهای ظاهراً کم‌اهمیت دارد.
نیکی بگزین و بد به نادان ده
روغن به خرد جدا کن از پینو
هوش مصنوعی: نیکی را انتخاب کن و بدی را به افرادی که نمی‌دانند بده. خردمند را از نادان تشخیص بده و جدا کن.
کز خاک دو تخم می پدید آرد
این خوش خرما و آن ترش لیمو
هوش مصنوعی: از خاک دو نوع دانه به وجود می‌آید؛ یکی میوه خوشمزه و شیرینی مثل خرما و دیگری میوه‌ای ترش و نامطبوع مانند لیمو.
از مرد کمال جوی و خوی خوش
منگر به جمال و صورت نیکو
هوش مصنوعی: به دنبال کمال و اخلاق خوب از انسان باش، نه فقط به زیبایی ظاهر او توجه کن.
کابرو و مژه عزیزتر باشد
هرچند ازو فزون‌تر است گیسو
هوش مصنوعی: اگرچه موهای بلند زیبایی خاصی دارند، اما ابرو و مژه به مراتب ارزشمندتر و دل‌انگیزتر هستند.
وز خلق به علم و جاه برتر شو
هرچند بوند با تو هم زانو
هوش مصنوعی: از میان مردم با علم و دانش و مقام بالاتر برو، هرچند که دیگران هم‌ردیف تو باشند.
کز موی سرت عزیزتر باشد
هرچند ازو فروتر است ابرو
هوش مصنوعی: هرچند ابروهایت پایین‌تر از موی سرت قرار دارند، اما برای من عزیزتر از آن‌ها هستند.
سوی تو نویدگر فرستادند
بردست زمانه ز افرینش دو
هوش مصنوعی: به تو پیام‌آورانی فرستاده‌اند که از دوران زمانه خبر می‌آورند، دو نفر از آفرینش.
یکی سوی دوزخت همی خواند
یکی سوی عز و نعمت مینو
هوش مصنوعی: یکی به سوی جهنم و عذاب دعوت می‌کند و دیگری به سمت عزت و نعمت‌های بهشتی فرا می‌خواند.
هریک به رهیت می‌کشد لیکن
بر شخص پدید ناورد نیرو
هوش مصنوعی: هر کس به روش خود به هدفی می‌رسد، اما در نهایت، تنها خود فرد است که به توانایی‌هایش پی می‌برد.
این با خوی نیک و نعمت و حکمت
اندر راه راست می‌کشد سازو
هوش مصنوعی: این شخص با صفات خوب و زندگی مرفه و دانایی، در مسیر درست حرکت می‌کند.
وان جان تو را همی کند تلقین
با کوشش مور گر بزی‌ی راسو
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که روح تو به مانند یک جانور کوچک که سخت و با تلاش در حال پرورش و یادگیری است، به تدریج راه و رسم زندگی را می‌آموزد.
برگیر ره بهشت و کوشش کن
کاین نیست رهی محال و نامرجو
هوش مصنوعی: راه بهشت را در پیش بگیر و تلاش کن، چرا که این مسیر، غیرممکن و ناامیدکننده نیست.
بنشان زسرت خمار و خود منشین
حیران چو به چنگ باز در تیهو
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که از فکر و پریشانی دور شو و خود را در وضعیت نابسامانی قرار نده. مانند پرنده‌ای که در دام افتاده، نباید در سردرگمی و حیرت بمانی.
جز پند حکیم و علم کی راند
صفرای جهالت از سرت آلو
هوش مصنوعی: تنها با نصیحت یک حکیم و دانش است که می‌توان افکار نادرست و نادانی را از ذهن پاک کرد.
بی‌حکمت نیست برتر و بهتر
ترک از حبشی و تازی از هندو
هوش مصنوعی: این بیت بیانگر آن است که از نظر حکمت، ترک‌ها و عرب‌ها از هندوها در مقام بالاتری قرار دارند و برتری‌هایی دارند که نمی‌توان نادیده گرفت.