سختی زندان در این شعر هویداست

بسم الله الرحمن الرحیم
قصیده لحن حماسی دارد، و باید آن را قصیدۀ دفاعیۀ شاعر نامید. اختلاف اساسی بر سر «مذهب» است. ناصرخسرو که از سوی مستنصر سمت حجت خراسان یافته و دوست دار خاندان پیامبر (ص) خاصه محب علی (ع) است، مخالفت خصمان را تحمل نمی کند، تا آن جا که گویی آنان را به جنگ تن به تن فرا می خواند. مردم خراسان را که در برابر او ایستاده و دعوت او را نپذیرفته اند، سخت نکوهش می کند. خود را کشتی نوح، و آنان را غرقه شدگانِ طوفان می داند، و سرانجام از مستنصر مدد می جوید تا او را از دستِ لشکر شیطان رهایی دهد.
سخن را با تبعیدگاه یُمگان آغاز می کند، که پانزده سال از عمرش در آن جا گذشته است. چرا به یُمگان افتاده؟ برای این که خرد را بر جانِ خود فرمان روا کرده است، و به همین سبب اهریمن از وی پیروی نمی کند. سپس انزوا، و علتِ دوری از مردم را مطرح می کند و می گوید: با مردمی دیو سیرت، که همیشه به خندیدن و خندانیدن می اندیشند، چه کنم؟ من امروز از خندۀ دیروز خود گریانم. {خنده را رمز عیش و شادی، و آن را برخاسته از بی خردی می داند} به جهان دل نمی بندم، پیش از مرگ کارنامۀ اعمال خود را می نگرم و از گناهان توبه می کنم. در پیِ رهبری که خدا تعیین کرده است، می روم. من شیعۀ علی (ع) هستم. تو نمی توانی فریبم دهی. با دشنه به جنگم می آیی، و از سوهانم غافلی. اگر تو پشت به سلطان خراسان {الب ارسلان سلجوقی} داری، باکی نیست، من نیز از سویِ مستنصر، نایب پیامبر (ص) سمت حجت خراسان و حکومت مذهبی دارم، و بر سر سلطان تو سلطانم. من از پیروی پادشاه ننگ دارم، و غرقۀ عدل و احسانِ مستنصرم...
بمنه و کرمه

بیت 14
ناصرخسرو از بابت قبل از چهل سالگی که دگرگونی روحی برای او پیش آمده افسوس می خورد. می گوید که دیروز (گذشته ها) خاطر آن روزهایی که مورد غفلت واقع شده بود. روزهای غم و ناراحتی بود که برای چه و به چه می خندیدم و خوش بودم. امروز دل من خسته و مجروح است و گریانم. به خاطر ان روزهایی که موردغفلت واقع شده است

عدل و احسان تو طوق است در این گردن
غرقهٔ عدل تو و بندهٔ احسانم
عدل و احسان مستنصر به طوقی تشبیه شده که بر گردن ناصر خسرو است و نیز به دریایی تشبیه شده که شاعر خود را غرق در دریای عدل و احسان مستنصر می داند.

دقت کنید که وزن شعر بر فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع هست
و بحر رمل مثمن مخبون مطموسه