گنجور

بخش ۱۱۸ - در بیان طریق تحصیل علم و معرفت و رسیدن به اجتهاد و یقین

هر رهی رفتن ندارد پای مزد
ای بسی ره کاندران غول است و دزد
رهبری باید طلب کردن نخست
رهنمایی چابک و چالاک و چست
کاروانی خواستن دور از نفاق
کاروان سالارش از اهل وفاق
ره سپردن بر درای کاروان
پا نهادن جای یای کاروان
آنکه افتد گر خطایی در سفر
نزد اهل فقر باشد مغتفر
ور کشی بی سعی و جد و اجتهاد
نی سراغ از کاروان و اوستاد
رو نهد در راه و افتد در خطا
آن خطایش مغتفر باشد کجا
هم اگر بینی کسی را در رهی
نبودت از مقصد او آگهی
لیک آن ره را نباشد هیچ سو
مقصد امید و منزل آرزو
هیچ منزل دانی اندر راه نیست
ور بود غیر از هلاک جاه نیست
بر تو باشد جان من ارشاد او
هین فراموشت مبادا یاد او
پس غرض از آنچه گفتم ای رفیق
ز اختلاف مقصد و فرق طریق
در ثواب آنکه افتد در خطا
وز نکردن طعن کس در ابتدا
این بود این داده بر گفتار گوش
کز بقا آغاز بر هرکس مجوش
هر رهی کاید به منزل عاقبت
سوی مقصد باشد آن را خاتمت
کژی و دوری و دشواری آن
نزد آخر بین بود سهل ای فلان
هم خطایی هرکه در ره اوفتاد
بود سعی و بذل و جهد و اجتهاد
نزد ارباب خرد نبود ملوم
می نخوانند اهل عدل آن را ظلوم
هم رهی راکش ندانی تا کجاست
رهروان را کردن ظلمی خطاست
مقصد قوم خدا جوی ای نگار
گرچه باشد متحد ره بی شمار

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هر رهی رفتن ندارد پای مزد
ای بسی ره کاندران غول است و دزد
هوش مصنوعی: هر مسیری در زندگی ارزش طی کردن ندارد، زیرا در بسیاری از این راه‌ها خطراتی مانند موجودات خطرناک و دزدان وجود دارد.
رهبری باید طلب کردن نخست
رهنمایی چابک و چالاک و چست
هوش مصنوعی: برای رهبری باید ابتدا به دنبال راهنمایی سریع و آماده و باهوش بود.
کاروانی خواستن دور از نفاق
کاروان سالارش از اهل وفاق
هوش مصنوعی: یک کاروان خواسته می‌شود که از دوری نفاق به دور باشد، و رهبری آن کاروان باید از افرادی باشد که با یکدیگر همدلی و توافق دارند.
ره سپردن بر درای کاروان
پا نهادن جای یای کاروان
هوش مصنوعی: رفتن به سمت درب کاروان و وارد شدن به آن.
آنکه افتد گر خطایی در سفر
نزد اهل فقر باشد مغتفر
هوش مصنوعی: اگر کسی در سفر اشتباهی مرتکب شود، پیش اهل فقر و تنگدستان مورد بخشش قرار می‌گیرد.
ور کشی بی سعی و جد و اجتهاد
نی سراغ از کاروان و اوستاد
هوش مصنوعی: اگر بدون تلاش و کوشش به دنبال علم و دانش باشی، نه تنها از کاروان علم عقب می‌مانی، بلکه از استادان نیز خبری نخواهی داشت.
رو نهد در راه و افتد در خطا
آن خطایش مغتفر باشد کجا
هوش مصنوعی: اگر کسی در مسیر زندگی گام بردارد و اشتباهی مرتکب شود، آن اشتباه قابل بخشش خواهد بود.
هم اگر بینی کسی را در رهی
نبودت از مقصد او آگهی
هوش مصنوعی: اگر کسی را در راهی ببینی، اما از مقصد او بی‌خبر باشی، نباید به او با بی‌توجهی یا نادیده گرفتنی بنگری.
لیک آن ره را نباشد هیچ سو
مقصد امید و منزل آرزو
هوش مصنوعی: اما در آن مسیر، هیچ جایی وجود ندارد که مقصدی برای امید و مکانی برای آرزوها باشد.
هیچ منزل دانی اندر راه نیست
ور بود غیر از هلاک جاه نیست
هوش مصنوعی: هیچ محلی در این مسیر وجود ندارد و اگر هم باشد، تنها به هلاکت و نابودی می‌انجامد.
بر تو باشد جان من ارشاد او
هین فراموشت مبادا یاد او
هوش مصنوعی: زندگی من به تو وابسته است، پس به یاد او باش و هیچ‌گاه فراموشش نکن.
پس غرض از آنچه گفتم ای رفیق
ز اختلاف مقصد و فرق طریق
هوش مصنوعی: پس هدف از سخنانم، دوست عزیز، این است که به تفاوت مقاصد و راه‌های مختلف اشاره کنم.
در ثواب آنکه افتد در خطا
وز نکردن طعن کس در ابتدا
هوش مصنوعی: اگر کسی در اشتباهی بیفتد، پاداش او بیشتر است از این که کسی را در ابتدا سرزنش کند.
این بود این داده بر گفتار گوش
کز بقا آغاز بر هرکس مجوش
هوش مصنوعی: اینجا اشاره شده که هر کسی باید به سخنان و نظرات دیگران گوش دهد و از آن‌ها درس بگیرد، زیرا این گفتارها و تجربیات به نوعی از بقای افکار و ایده‌ها نشأت می‌گیرد. به عبارتی، با دقت به صحبت‌های دیگران توجه کنیم و از آن‌ها بهره‌برداری کنیم.
هر رهی کاید به منزل عاقبت
سوی مقصد باشد آن را خاتمت
هوش مصنوعی: هر راهی که به سمت مقصد نهایی برود، در نهایت به آن هدف می‌رسد.
کژی و دوری و دشواری آن
نزد آخر بین بود سهل ای فلان
هوش مصنوعی: بعد از پایان کار و در نهایت، مشکلات و دشواری‌ها به نظر آسان می‌آید، ای فلان!
هم خطایی هرکه در ره اوفتاد
بود سعی و بذل و جهد و اجتهاد
هوش مصنوعی: هر کسی که در مسیر او قرار بگیرد و دچار اشتباهی شود، باید تلاش و کوشش و تلاش مستمر داشته باشد.
نزد ارباب خرد نبود ملوم
می نخوانند اهل عدل آن را ظلوم
هوش مصنوعی: در نزد صاحبان عقل و فهم، این کار نکوهش نمی‌شود و اهل عدالت آن را بی‌رحمی نمی‌دانند.
هم رهی راکش ندانی تا کجاست
رهروان را کردن ظلمی خطاست
هوش مصنوعی: اگر نمی‌دانی مسیر را کجا می‌برد، راه را برای رهروان نادرست نکن. این کار ظلم است.
مقصد قوم خدا جوی ای نگار
گرچه باشد متحد ره بی شمار
هوش مصنوعی: ای نگار، هدف مردم خدا را جستجو کن، هرچند که راه‌های زیادی وجود دارد که به یک مقصد مشترک می‌رسد.