گنجور
ملا احمد نراقیملا احمد نراقی

علاج عجب به مال

و اما عُجْب به مال: پس علاج آن این است که آفات مال را به نظر درآورد و تفکر کند که آن در معرض زوال و فنا، و عاری از دوام و بقاست گاهی نهب و غارت می شود، و زمانی به ظلم و ستم می رود، به آتش می سوزد، و به آب غرق می شود، دزد آن را می برد و طرار آن را می رباید، و غیر اینها از آفات سماویه و ارضیه و متذکر شود که در بین یهود و هندو کسانی هستند که مال و ثروتشان أفزونتر از ایشان است و اف بر شرفی که هندو و یهود در آن پیش باشد و تف بر بزرگی ای که دزد آن را در یک لحظه برباید و صاحبش را مفلس و ذلیل بنشاند.

بسی کم است ز گاو و خر، آنکه در عالم
زیادتی بود از دیگران به گاو و خرش

علاوه بر این، ملاحظه کند آیات و اخباری که در مذمت مال و حقارت مالداران رسیده و آنچه در فضیلت فقرا و شرافت فقر وعزت ایشان در روز قیامت و سبقتشان به بهشت وارد شده چگونه عاقل دیندار به مال شاد و فرحناک و خوشحال می گردد، و به آن عجب می کند با وجود اینکه حقوق بسیار از جانب پروردگار به آن تعلق می گیرد و از عهده همه آنها برآمدن در نهایت صعوبت و اشکال، و در حلال آن پستی مرتبه در روز قیامت و طول حساب، و در حرام آن مواخذه و عقاب است بلکه سزاوار مالداران آن است که ساعتی از خوف و اندوه، و از تقصیر مالیه و راه دخل و خرج آن خالی نباشد و حال اینکه قیمت مرد به کمال و هنر است نه به سیم و زر، بزرگی و شرف در بندگی خداوند اکبر است نه به گاو و خر.

قلندران حقیقت به نیم جو نخرند
قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است
علاج عجب به جمال: و اما عُجْب به حسن و جمال: پس علاج آن این است که بدانی که آن به زودی در معرض زوال است و به اندک علتی و مرضی جمال تو زایل، و حسن تو باطل می شود و کدام عاقل به چیزی عجب می کند که تب شبی آن را بگیرد، یا دملی آن را برطرف کند، و یا آبله ای آن را فاسد گرداند.علاج عجب به قدرت: و اما عجب به قوت و قدرت خود: علاجش آن است که به یاد آورد امراض و آلامی را که خدا مسلط بر بدن او گردانیده و نظر کند که شبی تب چگونه قوت او را ضعیف، و بدن او را لاغر و نحیف می گرداند و اگر یک رگ از بدن او به درد آید از هر عاجزی عاجزتر و از هر ذلیلی ذلیل تر می شود و احمق کسی است که به قوت و قدرت خود نازد و حال اینکه اگر مگسی چیزی از او برباید نتواند استرداد کند و اگر مورچه ای به گوش او داخل شود روز و شب فریاد کند و اگر خاری به پای او رود عاجز گردد و اگر غباری به چشمش رسد متأثر شود.

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

و اما عُجْب به مال: پس علاج آن این است که آفات مال را به نظر درآورد و تفکر کند که آن در معرض زوال و فنا، و عاری از دوام و بقاست گاهی نهب و غارت می شود، و زمانی به ظلم و ستم می رود، به آتش می سوزد، و به آب غرق می شود، دزد آن را می برد و طرار آن را می رباید، و غیر اینها از آفات سماویه و ارضیه و متذکر شود که در بین یهود و هندو کسانی هستند که مال و ثروتشان أفزونتر از ایشان است و اف بر شرفی که هندو و یهود در آن پیش باشد و تف بر بزرگی ای که دزد آن را در یک لحظه برباید و صاحبش را مفلس و ذلیل بنشاند.
هوش مصنوعی: عجب از کسی که به مال و ثروت دل می‌بندد! باید به آسیب‌ها و خطرات مال توجه کند و بداند که این ثروت‌ها در معرض زوال و نابودی هستند و هیچ‌گاه پایدار نمی‌مانند. ممکن است به سرقت برود، مورد ظلم قرار گیرد، بسوزد یا در آب غرق شود. دزدان می‌توانند آن را به سادگی ببرند و در هر لحظه ممکن است فرد را بی‌چاره و ذلیل کنند. همچنین به یاد داشته باشد که در میان یهود و هندو افرادی هستند که ثروتشان از او بیشتر است، و ارزش این ثروت‌ها زمانی که ممکن است در یک لحظه از دست بروند، بسیار کم‌رنگ است.
بسی کم است ز گاو و خر، آنکه در عالم
زیادتی بود از دیگران به گاو و خرش
هوش مصنوعی: بسیاری از مردم وجود دارند که از نظر ثروت و دارایی، فرقی با گاو و خر ندارند و در اصل، در دنیا کم‌ارزش‌تر از آن‌ها هستند.
علاوه بر این، ملاحظه کند آیات و اخباری که در مذمت مال و حقارت مالداران رسیده و آنچه در فضیلت فقرا و شرافت فقر وعزت ایشان در روز قیامت و سبقتشان به بهشت وارد شده چگونه عاقل دیندار به مال شاد و فرحناک و خوشحال می گردد، و به آن عجب می کند با وجود اینکه حقوق بسیار از جانب پروردگار به آن تعلق می گیرد و از عهده همه آنها برآمدن در نهایت صعوبت و اشکال، و در حلال آن پستی مرتبه در روز قیامت و طول حساب، و در حرام آن مواخذه و عقاب است بلکه سزاوار مالداران آن است که ساعتی از خوف و اندوه، و از تقصیر مالیه و راه دخل و خرج آن خالی نباشد و حال اینکه قیمت مرد به کمال و هنر است نه به سیم و زر، بزرگی و شرف در بندگی خداوند اکبر است نه به گاو و خر.
هوش مصنوعی: باید توجه کرد به آیات و روایات که در مذمت مال و حقارت مالداران آمده و همچنین به فضیلت فقرا و کرامت فقر و جایگاه آن‌ها در روز قیامت و ورود سریعشان به بهشت. چگونه ممکن است که انسان عاقل و دیندار به مال خود خوشحال و شاد باشد و به آن مغرور شود در حالی که حقوق زیادی از جانب خدا بر عهده اوست و پاسخگویی به همه آن‌ها بسیار دشوار و مشکل است. اگر در مال حلال به مشکلات و سختی‌های زیادی دچار می‌شود و در روز قیامت به دلیل آن حساب طولانی و دشواری دارد، در مورد مال حرام هم که عذاب و مؤاخذه در پی دارد. حقیقت این است که مالداران باید همیشه در حالت ترس و نگرانی از کمبودها و نقص‌های مالی باشند. در پایان، باید گفت که ارزش انسان در کمال و هنر اوست و بزرگی و شرافت به بندگی خداوند بستگی دارد نه به ثروت و دارایی.
قلندران حقیقت به نیم جو نخرند
قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است
هوش مصنوعی: صوفیان واقعی، به ارزش کمی از چیزهای سطحی و ظاهری اهمیت نمی‌دهند. آن کسی که از هنر و دانایی بی‌بهره است، نمی‌تواند ارزش واقعی را درک کند و لذا به لباس‌های فاخر و ظاهری توجه می‌کند.