اطلاعات
وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
خیاط روزگار به بالای هیچ مرد
پیراهنی ندوخت که آن را قبا نکرد
هوش مصنوعی: هیچ کدام از مردان در زندگی خود، پیراهنی ندارند که بتواند به قبا تبدیل شود و به عبارتی، هیچ چیزی به مقام و ارزش والای انسانها نمیرسد.
بنگر هزار گول سلیم اندر این جهان
دامان زر دهند و خرند از بلیس درد
هوش مصنوعی: به دقت نگاه کن، در این دنیا هزاران ترفند و فریب وجود دارد. افرادی که در ظاهر زیبا و جذاب به نظر میرسند، در واقع ممکن است به جای خیر، درد و رنج بیاورند.
گلهای رنگ رنگ که پیش تو نقلهاست
تو می خوری از آن و رخت میکنند زرد
هوش مصنوعی: گلهای زیبا و گوناگون که در کنار تو هستند، تو از آنها میچشیدی و به تدریج رنگشان کمرنگ یا زرد میشود.
ای مرده را کنار گرفته که جان من
آخر کنار مرده کند جان و جسم سرد
هوش مصنوعی: مراقب باشید که مرده را از من دور کنید، چون در نهایت جان من نیز مانند او ترک خواهد کرد و جسمم سرد خواهد شد.
خود با خدای کن که از این نقشهای دیو
خواهی شدن به وقت اجل بیمراد فرد
هوش مصنوعی: با خدای خود ارتباط برقرار کن، زیرا در لحظه مرگ و سرنوشتت، این نقشههای شیطانی دیگر به کار نمیآید و بینتیجه خواهی ماند.
پاها مکش دراز بر این خوش بساط خاک
کاین بستریست عاریه میترس از نورد
هوش مصنوعی: پاهایت را دراز نکن روی این زمین زیبا و نرم، چون اینجا فقط یک بستر موقتی است. از نور و روشنایی بترس.
مفکن گزافه مهره در این طاس روزگار
پرهیز از آن حریف که هست اوستاد نرد
هوش مصنوعی: در این دنیا، احتیاط کن و بیهدف ارزشهایی را در معرض خطر قرار نده، زیرا ممکن است با کسی مواجه شوی که در کار خود بسیار ماهر است.
منگر به گرد تن بنگر در سوار روح
میجو سوار را به نظر در میان گرد
هوش مصنوعی: به شکل ظاهری و سطحی توجه نکن، به عمق وجودی بپرداز. در جستجوی حقیقت و جوهر انسانی باش و سوار بر روح را در دل آن هیاهوی ظاهری پیدا کن.
رخسارها چون گل لابد ز گلشنیست
گلزار اگر نباشد پس از کجاست ورد
هوش مصنوعی: روی صورتها چون گل است و این زیبایی قطعا از باغی به دست آمده است. اگر درختان گل نباشند، پس این زیبایی از کجا آمده است؟
سیب زنخ چو دیدی میدان درخت سیب
بهر نمونه آمد این نیست بهر خورد
هوش مصنوعی: وقتی که سیب زنخ را دیدی، بدان که درخت سیب برای ارائه یک نمونه آمده است. این میوه برای خوردن نیست.
همت بلند دار که با همت خسیس
چاوش پادشاه براند تو را که برد
هوش مصنوعی: عزم و ارادهات را بالا ببَر که اگر همت و ارادهات ضعیف باشد، شخصیتی حقیر میتواند تو را از مقام و منزلتت دور کند.
خاموش کن ز حرف و سخن بیحروف گوی
چون ناطقه ملایکه بر سقف لاجورد
هوش مصنوعی: سکوت خود را از گفتار و کلام بدون حروف برطرف کن، زیرا مانند نطق فرشتگان است که بر سقف آبی آسمان قرار دارد.
حاشیه ها
اشاره به بی ارزش بودن دنیا دارد مولانا بر روزه گرفتن و شب نخوابی تاکید بسیار دارد و این دو روش سلوک را در مبارزه با نفس و شیطان بسیار موثر می داند. در این شعر به گل خوردن اشاره میکند که همان شکم بارگی و دنیا پرستی است در جای دیگر میفرماید طفل جان از شیر شیطان بازکن که بوضوح شاعر این دنیا را قلمرو شیطان دانسته و از مخاطب میخواهد با عبادت و هدایت قران بر تاریکی و نفس غلبه یابد تا شایسته جهان های بالاتر شود.
خاقانی در غزلی به مطلع
هرگز به باغ دهر گیائی وفا نکرد هرگز ز شست چرخ خدنگی خطا نکرد
می گوید :
خیاط روزگار به بالای هیچ کس پیراهنی ندوخت که آخر قبا نکرد
این غزل تصمینی از ابن شعر خاقانی است.
معنی "پیراهنی ندوخت که آن را قبا نکرد" چیست؟
درود
قبا در اینجا به معنی پایمال است