گنجور

غزل شمارهٔ ۲۹۲۲

هم تو شمعی هم تو شاهد هم تو می
هم بهاری در میان ماه دی
هر طرف از عشق تو پَر سوخته
آفتاب و صد هزاران همچو دی
چون همیشه آتشت در نی فتد
رفت شِکَّر زین هوس در جان نی
سر بُریدی صد هزاران را به عشق
زهره نِی جان را که گوید های و هی
عاشقان سازیده‌اند از چشم بد
خانه‌ها زیر زمین چون شهر ری
نیست از دانش بتر اشکنجه‌ای
وای آنک ماند اندر نیک و بی
آن زنانِ مصر اندر بیخودی
زخم‌ها خورده نکرده وای وی
در شب معراج شاه از بیخودی
صدهزاران‌ساله ره را کرده طی
برشکن از باده‌های بیخودان
تخته‌بندی ز استخوان و عرق و پی
شمس تبریزی تو ما را محو کن
ز آنک تو چون آفتابی ما چو فِی

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هم تو شمعی هم تو شاهد هم تو می
هم بهاری در میان ماه دی
هوش مصنوعی: تو مانند شمعی روشن، شاهد زیبایی‌هایی، می‌و نوشیدنی لذیذی هستی و در میان سرما، بهار را به ارمغان می‌آوری.
هر طرف از عشق تو پَر سوخته
آفتاب و صد هزاران همچو دی
هوش مصنوعی: هر جا که سخن از عشق تو باشد، آتش و سیاهی فراوانی را می‌توان مشاهده کرد.
چون همیشه آتشت در نی فتد
رفت شِکَّر زین هوس در جان نی
هوش مصنوعی: وقتی که آتش عشق تو همیشه در نی نمی‌افتد، پس از این هوس، شیرینی آن در جان نی‌ قرار نمی‌گیرد.
سر بُریدی صد هزاران را به عشق
زهره نِی جان را که گوید های و هی
هوش مصنوعی: بسیاری از مردم به خاطر عشق زهره جان خود را فدای او کرده‌اند، ولی جان من نمی‌تواند این را بیان کند و به کمک صدای بلندی از این احساس بگوید.
عاشقان سازیده‌اند از چشم بد
خانه‌ها زیر زمین چون شهر ری
هوش مصنوعی: عاشقان برای خود مکان‌هایی پنهان و دور از چشم بدخواهان ساخته‌اند، مانند خانه‌هایی که در زیر زمین شهر ری وجود دارد.
نیست از دانش بتر اشکنجه‌ای
وای آنک ماند اندر نیک و بی
هوش مصنوعی: دانش، بزرگ‌ترین آزار و عذابی است که وجود دارد و وای بر کسی که در خوبی و بدی گرفتار آن شود.
آن زنانِ مصر اندر بیخودی
زخم‌ها خورده نکرده وای وی
هوش مصنوعی: زنان مصری در حالت سرمستی به شدت آسیب دیده‌اند و شگفت‌زده هستند.
در شب معراج شاه از بیخودی
صدهزاران‌ساله ره را کرده طی
هوش مصنوعی: در شب معراج، پادشاه از حالت بی‌خودی و حیرت، مسیری بسیار طولانی را در یک آن پیمود.
برشکن از باده‌های بیخودان
تخته‌بندی ز استخوان و عرق و پی
هوش مصنوعی: از نوشیدنی‌های مدهوش‌کننده فاصله بگیر و از بندهایی که با استخوان و عرق و گوشت به هم متصل شده‌اند، رها شو.
شمس تبریزی تو ما را محو کن
ز آنک تو چون آفتابی ما چو فِی
هوش مصنوعی: ای شمس تبریزی، ما را به خود مشغول کن، زیرا تو همچون آفتابی درخشان و ما مانند سایه‌ای در کنارت هستیم.

حاشیه ها

1403/08/04 00:11
هادی فرجام

در بیت ۵ اشاره‌ای به آن می‌شود که مردم شهر ری خانه های خود را در زیر زمین می‌ساختند که احتمالا منظور شاعر از ری اینجا روستای تهران است که آن زمان یکی از روستاهای کوچکِ اطراف ری بوده است.

زکریای قزوینی، وضعیت خانه‌های مسکونی مردم تهران را در ۶۵۳ شمسی ( ۱۲۷۵ م) اینگونه آورده است:

روستایی است پرجمعیت و بزرگ، تابع مرکز ری است. باغ و باغاتش زیاد و میوه باغات تهران بین میوه‌ها ممتاز است و بویژه انارش بسیار مشهور است. خانه‌های مسکونی در ده تهران بیشتر خانه‌های زیرزمینی است و به لانه موش کور بسیار شبیه‌اند. هرگاه دشمنی از خارج هجوم آورد، تهرانی ها در این سوراخ موش‌های زیززمینی‌شان می‌خزند و از نظر ناپدید می‌شوند. دشمن روزی، دو روز، سه روز، چند روز که کسی را نمی‌بیند و لانه و سوراخ ها را نمی‌یابد، ناچار عقب می‌نشیند. اهل محل هرگاه دیدند که خطر رفع شده است، از لانه بیرون می‌آیند و آن هنگام است که شیطان از دست آنها نعوذبالله می‌گوید.

1403/09/28 22:11
همایون

بهترین چیزی که از شمس بدست جلال‌دین آمده‌است همانا بیخودی است، سایه با بیخودی آفتاب میشود