مولاناغزل شمارهٔ ۱۶۰۲
می بسازد جان و دل را بس عجایب کان صیام
گر تو خواهی تا عجب گردی عجایب دان صیام
گر تو را سودای معراج است بر چرخ حیات
دانک اسب تازی تو هست در میدان صیام
هیچ طاعت در جهان آن روشنی ندهد تو را
چونک بهر دیده دل کوری ابدان صیام
چونک هست این صوم نقصان حیات هر ستور
خاص شد بهر کمال معنی انسان صیام
چون حیات عاشقان از مطبخ تن تیره بود
پس مهیا کرد بهر مطبخ ایشان صیام
چیست آن اندر جهان مهلکتر و خون ریزتر
بر دل و جان و جا خون خواره شیطان صیام
خدمت خاص نهانی تیزنفع و زودسود
چیست پیش حضرت درگاه این سلطان صیام
ماهی بیچاره را آب آن چنان تازه نکرد
آنچ کرد اندر دل و جان‌های مشتاقان صیام
در تن مرد مجاهد در ره مقصود دل
هست بهتر از حیات صد هزاران جان صیام
گرچه ایمان هست مبنی بر بنای پنج رکن
لیک والله هست از آنها اعظم الارکان صیام
لیک در هر پنج پنهان کرده قدر صوم را
چون شب قدر مبارک هست خود پنهان صیام
سنگ بی‌قیمت که صد خروار از او کس ننگرد
لعل گرداند چو خورشیدش درون کان صیام
شیر چون باشی که تو از روبهی لرزان شوی
چیره گرداند تو را بر بیشه شیران صیام
بس شکم خاری کند آن کو شکم خواری کند
نیست اندر طالع جمع شکم خواران صیام
خاتم ملک سلیمان است یا تاجی که بخت
می نهد بر تارک سرهای مختاران صیام
خنده صایم به است از حال مفطر در سجود
زانک می بنشاندت بر خوان الرحمان صیام
در خورش آن بام تون از تو به آلایش بود
همچو حمامت بشوید از همه خذلان صیام
شهوت خوردن ستاره نحس دان تاریک دل
نور گرداند چو ماهت در همه کیوان صیام
هیچ حیوانی تو دیدی روشن و پرنور علم
تن چو حیوان است مگذار از پی حیوان صیام
شهوت تن را تو همچون نیشکر درهم شکن
تا درون جان ببینی شکر ارزان صیام
قطره‌ای تو سوی بحری کی توانی آمدن
سوی بحرت آورد چون سیل و چون باران صیام
پای خود را از شرف مانند سر گردان به صوم
زانک هست آرامگاه مرد سرگردان صیام
خویشتن را بر زمین زن در گه غوغای نفس
دست و پایی زن که بفروشم چنین ارزان صیام
گرچه نفست رستمی باشد مسلط بر دلت
لرز بر وی افکند چون بر گل لرزان صیام
ظلمتی کز اندرونش آب حیوان می زهد
هست آن ظلمت به نزد عقل هشیاران صیام
گر تو خواهی نور قرآن در درون جان خویش
هست سر نور پاک جمله قرآن صیام
بر سر خوان‌های روحانی که پاکان شسته اند
مر تو را همکاسه گرداند بدان پاکان صیام
روزه چون روزت کند روشن دل و صافی روان
روز عید وصل شه را ساخته قربان صیام
در صیام ار پا نهی شادی کنان نه با گشاد
چون حرام است و نشاید پیش غمناکان صیام
زود باشد کز گریبان بقا سر برزند
هر که در سر افکند ماننده دامان صیام
غزل شمارهٔ ۱۶۰۱: بار دیگر از دل و از عقل و جان برخاستیمغزل شمارهٔ ۱۶۰۳: چونک در باغت به زیر سایه طوبیستم
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
می بسازد جان و دل را بس عجایب کان صیام
گر تو خواهی تا عجب گردی عجایب دان صیام
هوش مصنوعی: شراب می‌تواند جان و دل را به شکل‌های شگفت‌انگیزی بسازد. اگر بخواهی تا از شگفتی‌ها باخبر شوی، بدان که این شگفتی‌ها در صیام (روزۀ روحانی) نهفته است.
گر تو را سودای معراج است بر چرخ حیات
دانک اسب تازی تو هست در میدان صیام
هوش مصنوعی: اگر به دنبال اوج و تعالی هستی، باید بدانی که برای رسیدن به هدف‌هایت، از امکانات و توانایی‌های خود باید بهره‌برداری کنی.
هیچ طاعت در جهان آن روشنی ندهد تو را
چونک بهر دیده دل کوری ابدان صیام
هوش مصنوعی: هیچ عبادتی در دنیا نمی‌تواند به تو نور و روشنی بخشد، زیرا تنها با قلبی بینا می‌توان حقیقت را دید و حتی اگر بدن کور باشد، روح و دل آگاه می‌توانند به درک عمیق‌تری برسند.
چونک هست این صوم نقصان حیات هر ستور
خاص شد بهر کمال معنی انسان صیام
هوش مصنوعی: چون این روزه باعث نقصان زندگی است، هر موجود خاصی به کمال معنا و ویژگی‌های انسانی خود می‌رسد.
چون حیات عاشقان از مطبخ تن تیره بود
پس مهیا کرد بهر مطبخ ایشان صیام
هوش مصنوعی: زیرا زندگی عاشقان تحت تأثیر بدن آلوده و تاریک بود، در نتیجه برای بهبود وضعیت آنها، روزه گرفتن را به عنوان راهی مناسب انتخاب کرد.
چیست آن اندر جهان مهلکتر و خون ریزتر
بر دل و جان و جا خون خواره شیطان صیام
هوش مصنوعی: چه چیزی در این دنیا کشنده‌تر و خطرناک‌تر از شیطان است که به جان و دل انسان‌ها آسیب می‌زند؟ شیطان مانند خون‌خواران به جان مردم حمله می‌کند.
خدمت خاص نهانی تیزنفع و زودسود
چیست پیش حضرت درگاه این سلطان صیام
هوش مصنوعی: خدمت ویژه و پنهانی که سریعاً به نفع و سود انسان می‌رسد، چه ارزشی در برابر دربار این پادشاه دارد؟
ماهی بیچاره را آب آن چنان تازه نکرد
آنچ کرد اندر دل و جان‌های مشتاقان صیام
هوش مصنوعی: ماهی بیچاره از آب آنچنان که باید لذت نبرد، زیرا آنچه در دل و جان عاشقان صیام وجود دارد، تأثیر بیشتری بر روح و احساس آنها داشته است.
در تن مرد مجاهد در ره مقصود دل
هست بهتر از حیات صد هزاران جان صیام
هوش مصنوعی: روح مجاهد در راه هدفش، ارزشش بیشتر از زندگی صد هزار نفر است.
گرچه ایمان هست مبنی بر بنای پنج رکن
لیک والله هست از آنها اعظم الارکان صیام
هوش مصنوعی: هرچند که ایمان به پنج رکن جزو اصول دین است، اما به راستی روزه از همه آنها اهمیت بیشتری دارد.
لیک در هر پنج پنهان کرده قدر صوم را
چون شب قدر مبارک هست خود پنهان صیام
هوش مصنوعی: اما در هر پنجشنبه، ارزش روزه را چون شب قدر که مبارک است، پنهان کرده‌اند.
سنگ بی‌قیمت که صد خروار از او کس ننگرد
لعل گرداند چو خورشیدش درون کان صیام
هوش مصنوعی: یک سنگ بی‌ارزش که هیچ‌کس به آن توجهی نمی‌کند، می‌تواند درون معدن، به الماس تبدیل شود و مانند خورشید درخشان شود.
شیر چون باشی که تو از روبهی لرزان شوی
چیره گرداند تو را بر بیشه شیران صیام
هوش مصنوعی: اگر تو مانند شیر باشی، دیگر نباید از روباهی لرزان بترسی. در این صورت، قدرت و توانمندی تو باعث می‌شود بر دشت شیران حکومت کنی.
بس شکم خاری کند آن کو شکم خواری کند
نیست اندر طالع جمع شکم خواران صیام
هوش مصنوعی: کسی که به شکم‌خواری و زیاده‌روی در خوردن پردازد، درد و رنج بسیاری را به خود خواهد آورد. در سرنوشت افرادی که به این عادت ناپسند دچارند، جایی برای روزه‌داری و پرهیزکاری نیست.
خاتم ملک سلیمان است یا تاجی که بخت
می نهد بر تارک سرهای مختاران صیام
هوش مصنوعی: این جمله به زیبایی و قدرت خاصی اشاره دارد که به برخی چیزها نسبت داده می‌شود. آیا این زیور خاصی که به ملک سلیمان تعلق دارد است یا دستاوردی که به کسانی که شایستگی دارند و به دنبال رستگاری‌اند، داده می‌شود؟ این تصویر نشان‌دهنده مقام و اهمیت در زندگی انسان‌هاست.
خنده صایم به است از حال مفطر در سجود
زانک می بنشاندت بر خوان الرحمان صیام
هوش مصنوعی: بهتر است در حال صبر و خنده به یاد خدا باشید تا در حال افطار، زیرا در حال سجود و عبادت، خداوند شما را مهمان سفره خود می‌کند.
در خورش آن بام تون از تو به آلایش بود
همچو حمامت بشوید از همه خذلان صیام
هوش مصنوعی: در این بیت بیان شده که خورشید بر بام تو می‌تابد و تو را از آلودگی‌ها پاک می‌کند، مانند پرنده‌ای که از هر گونه شکست و ناکامی شسته می‌شود.
شهوت خوردن ستاره نحس دان تاریک دل
نور گرداند چو ماهت در همه کیوان صیام
هوش مصنوعی: میل به لذت‌های آشکار و ناپسند را همچون ستاره‌ای بدشگون در دل تاریک انسان می‌دانند. اما وجود تو، ای ماه، می‌تواند نور و روشنایی را به تمامی آسمان‌ها بیاورد و تاریکی‌ها را از بین ببرد.
هیچ حیوانی تو دیدی روشن و پرنور علم
تن چو حیوان است مگذار از پی حیوان صیام
هوش مصنوعی: هیچ حیوانی را نمی‌بینی که با نور علم روشن باشد. جسم انسان هم مانند حیوان است. پس اجازه نده که به دنبال خواسته‌های حیوانی بروی و از معنویات دور بمانی.
شهوت تن را تو همچون نیشکر درهم شکن
تا درون جان ببینی شکر ارزان صیام
هوش مصنوعی: به جای اینکه به لذت‌های جسمی وابسته شوی، آنها را زیرپا بگذار و با این کار می‌توانی عمق وجودت را درک کنی و به خوشی‌های واقعی دست پیدا کنی.
قطره‌ای تو سوی بحری کی توانی آمدن
سوی بحرت آورد چون سیل و چون باران صیام
هوش مصنوعی: اگر تو قطره‌ای باشی که به سمت دریا می‌کوشی، چگونه می‌توانی به آنجا برسد، مگر اینکه مانند سیل و باران حرکت کنی؟
پای خود را از شرف مانند سر گردان به صوم
زانک هست آرامگاه مرد سرگردان صیام
هوش مصنوعی: پای خود را مانند سرگردان‌ها به زمین فشار نده، زیرا صومعه، مکانی است برای استراحت و آرامش مردانی که در جستجوی حقیقت و معنای زندگی هستند.
خویشتن را بر زمین زن در گه غوغای نفس
دست و پایی زن که بفروشم چنین ارزان صیام
هوش مصنوعی: خودت را در لحظه‌هایی که نفس می‌زند و هیاهو ایجاد می‌کند، به زمین بینداز و تلاشی کن که خود را رها کنی. این کار را انجام بده تا بتوانم چیزی را که کم‌ارزش است، بفروشم.
گرچه نفست رستمی باشد مسلط بر دلت
لرز بر وی افکند چون بر گل لرزان صیام
هوش مصنوعی: هرچند که نفس تو مانند رستم تواناست، اما بر دل تو لرزه می‌اندازد، مانند اینکه بر گل نرمی لرزشی بیفکند.
ظلمتی کز اندرونش آب حیوان می زهد
هست آن ظلمت به نزد عقل هشیاران صیام
هوش مصنوعی: ظلمتی که از دل خود آب حیات می‌زاید، برای عقل‌های هشیار در واقع نوری است که درونش وجود دارد.
گر تو خواهی نور قرآن در درون جان خویش
هست سر نور پاک جمله قرآن صیام
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی نور قرآن را در دل خود احساس کنی، باید بدان که این نور پاک در تمام آیات قرآن نهفته است.
بر سر خوان‌های روحانی که پاکان شسته اند
مر تو را همکاسه گرداند بدان پاکان صیام
هوش مصنوعی: بر سر سفره‌های معنوی که افراد پاک و درستکار آماده کرده‌اند، تو نیز به جمع آنها بپیوند و از صفای جان و خلوص آنها بهره‌مند شو.
روزه چون روزت کند روشن دل و صافی روان
روز عید وصل شه را ساخته قربان صیام
هوش مصنوعی: وقتی روزه‌داری، دل تو روشن و روانت پاک می‌شود، و روز عید دیدار محبوبت به مانند قربانی‌ای است که به خاطر روزه گذاشتن تقدیم می‌شود.
در صیام ار پا نهی شادی کنان نه با گشاد
چون حرام است و نشاید پیش غمناکان صیام
هوش مصنوعی: اگر در روزه‌داری قدم به شادی بگذاری، نه با خوشحالی زیرا که این کار حرام است و جایز نیست پیش افرادی که غمگین هستند.
زود باشد کز گریبان بقا سر برزند
هر که در سر افکند ماننده دامان صیام
هوش مصنوعی: به زودی آن کسی که در دل خود اندیشه‌های بلند و خوب دارد، به موفقیت و جاودانگی خواهد رسید، مانند اینکه در آغوش مادر، حیات جدیدی ظهور کند.
خوانش ها
غزل شمارهٔ ۱۶۰۲ به خوانش عندلیب
حاشیه ها
1387/04/14 10:07
ناشناس
مولوی در این غزل چقدر درباه اهمیت روزه سخن گفته ودر بعضی آثار نوشته اند که در اواخر عمر بواسطه اصرار بر روزه مستحبی بیما رگشت در حالیکه کسانی میگویند مولوی اهل عمل به دین نبوده است ونسبتهای دیگری هم عنوان میکنند دراینجا با بیطرفی باید گفت آثار مولوی بقدری زیاد است که گمان نمیرود هیچ خواننده معمولی همه را خوانده باشدوگمان میرودکسی که مطالعه و آگاهی کافی داشته باشد ممکن نیست نظر منفی نسبت به او پیداکند
1392/02/12 12:05
امین کیخا
فطر یعنی گشودن و ان فارسیست از فتاریدن و فتالیدن مثلا شعر زیر از عماره در فرهنگ اسدی
باد بر امد بشاخ سیب شکفته. بر سر میخواره برگ گل بفتالید