مقایسه جهاد اصغر و جهاد اکبر و تاثیر خلوت نشینی
محمدامین مروتی
مولانا در مقایسه جهاد اصغر (غزا) و جهاد اکبر (مبارزه با نفس) می گوید تاثیر نیکوی خلوت نشینی بدان سبب است که در خلوت کسی نیست که خریدار خودنمایی و ریای ما باشد:
نذر کردم که ز خلوت هیچ من
سر برون نارم چو زنده‌ست این بدن
زانک در خلوت هر آنچ تن کند
نه از برای روی مرد و زن کند
جنبش و آرامش اندر خلوتش
جز برای حق نباشد نیتش
جهاد اصغر کار رستم دستان است ولی جهاد اکبر کار حضرت علی(ع):
این جهاد اکبرست آن اصغرست
هر دو کار رستمست و حیدرست
جهاد اکبر کار هر کسی نیست و قلیلی از اهل تصوف این کاره اند و مابقی تنها نقش صوفی را بازی می کنند و صوفیان حقیقی را بد نام می کنند. هستند صوفیانی که از جنبش موشی هوش می بازند و به سوزنی کشته می شوند و هستند صوفیانی که شمشیر، طعمه ایشان است :
کار آن کس نیست کو را عقل و هوش
پَرّد از تن، چون بجنبد دنب موش
صوفیی آن ، صوفیی این، اینت حیف
آن زِ سوزن کشته، این را ؛ طعمه◦ سیف
نقشِ صوفی باشد؛ او را نیست جان
صوفیان، بدنام◦ هم زین صوفیان
مولانا می گوید مرگ نفس از مرگ تن مهمتر است و چه بسا کسانی که به ریا کشته می شوند و اجری ندارند و کسانی که کشته نمی شوند و به خاطر صدقشان اجر می برند.لذا تا نفس رهزن نمیرد، به مرگ صوری نباید دلخوش کرد. زیرا نفس راکب و سوار است و تن مرکب و مرگ راکب یعنی نفس مهمتر است از مرگ مرکب یا تن:
این همه مُردن، نه مرگ صورتست
این بدن مر روح را چون آلتست
ای بسا خامی که ظاهر خونش ریخت
لیک نفسِ زنده آن جانب گریخت
آلتش بشکست و رهزن زنده ماند
نفس زنده‌ست، ارچه مرکب خون فشاند
کافری که در جنگ کشته شود به مقام ابوسعید ابوالخیر -که در جنگ کشته نشد- را نمی گیرد:
گر به هر خون ریزیی گشتی شهید
کافری کشته، بُدی هم بوسعید
کسی که نفسش مرده، وفق حدیث قدسی "نوافل" ، جسمش به آلتی در دست خدا تبدیل شده:
ای بسا نفسِ شهیدِ مُعتمَد
مرده، در دنیا چو زنده می‌رود
روحِ ره‌زن مُرد و تن، که تیغ اوست
هست باقی در کف آن غزوجوست
نفس چون مُبدَل شود این تیغِ تن
باشد اندر دست صُنعِ ذوالمنن

این جهاد اکبرست آن اصغرست

هر دو کار رستمست و حیدرست

صوفیی آن صوفیی این اینت حیف

آن ز سوزن کشته این را طعمه سیف

مصرع اول چجوری خونده میشه و معناش چیه