گنجور

بخش ۵۱ - قصهٔ صوفی کی در میان گلستان سر به زانو مراقب بود یارانش گفتند سر برآور تفرج کن بر گلستان و ریاحین و مرغان و آثار رحمةالله تعالی

صوفیی در باغ از بهر گشاد
صوفیانه روی بر زانو نهاد
پس فرو رفت او به خود اندر نغول
شد ملول از صورت خوابش فضول
که چه خسپی آخر اندر رز نگر
این درختان بین و آثار و خضر
امر حق بشنو که گفته‌ست انظروا
سوی این آثار رحمت آر رو
گفت آثارش دلست ای بوالهوس
آن برون آثار آثارست و بس
باغها و سبزه‌ها در عین جان
بر برون عکسش چو در آب روان
آن خیال باغ باشد اندر آب
که کند از لطف آب آن اضطراب
باغها و میوه‌ها اندر دلست
عکس لطف آن برین آب و گلست
گر نبودی عکس آن سرو سرور
پس نخواندی ایزدش دار الغرور
این غرور آنست یعنی این خیال
هست از عکس دل و جان رجال
جمله مغروران برین عکس آمده
بر گمانی کین بود جنت‌کده
می‌گریزند از اصول باغها
بر خیالی می‌کنند آن لاغها
چونک خواب غفلت آیدشان به سر
راست بینند و چه سودست آن نظر
بس به گورستان غریو افتاد و آه
تا قیامت زین غلط وا حسرتاه
ای خنک آن را که پیش از مرگ مرد
یعنی او از اصل این رز بوی برد

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صوفیی در باغ از بهر گشاد
صوفیانه روی بر زانو نهاد
هوش مصنوعی: یک عارف در باغ به منظور آرامش و راحتی، به طور دلنشینی روی زانوهایش نشسته است.
پس فرو رفت او به خود اندر نغول
شد ملول از صورت خوابش فضول
هوش مصنوعی: او به درون خود فرو رفت و از خوابش که بیهوده و بی‌فایده بود، ناراحت و ملول شد.
که چه خسپی آخر اندر رز نگر
این درختان بین و آثار و خضر
هوش مصنوعی: ببین چقدر میوه درختان زیباست و چگونه نشانه‌هایی از زندگی و سرسبزی در اینجا وجود دارد.
امر حق بشنو که گفته‌ست انظروا
سوی این آثار رحمت آر رو
هوش مصنوعی: بشنوید که حق چه گفته است: به این نشانه‌های رحمت نگاه کنید و به سوی آنها بروید.
گفت آثارش دلست ای بوالهوس
آن برون آثار آثارست و بس
هوش مصنوعی: دل آدمی پر از نشانه‌ها و آثار است، ای شهوتران! اما آنچه که در بیرون می‌بینی فقط نشان‌هایی از آن آثار است و چیزی بیشتر نیست.
باغها و سبزه‌ها در عین جان
بر برون عکسش چو در آب روان
هوش مصنوعی: باغ‌ها و چمن‌زارها با وجود زنده بودنشان، همچون تصویری که در آب زلال منعکس می‌شود، در بیرون جلوه می‌کنند.
آن خیال باغ باشد اندر آب
که کند از لطف آب آن اضطراب
هوش مصنوعی: خیال باغی در آب است که با زیبایی و لطافت آب، باعث ایجاد اضطراب و نگرانی می‌شود.
باغها و میوه‌ها اندر دلست
عکس لطف آن برین آب و گلست
هوش مصنوعی: باغ‌ها و میوه‌ها در دل طبیعت نشسته‌اند و زیبایی و رحمت آن در این آب و خاک نمایان است.
گر نبودی عکس آن سرو سرور
پس نخواندی ایزدش دار الغرور
هوش مصنوعی: اگر آن سرو زیبا و باوقار نبود، دیگر نمی‌توانستی به نام او بگویی که او صاحب جایی است که در آن فریب و غرور وجود دارد.
این غرور آنست یعنی این خیال
هست از عکس دل و جان رجال
هوش مصنوعی: این احساس بزرگ‌منشی و خودبزرگ‌بینی ناشی از تصوری است که از دل و جان مردان به وجود آمده است.
جمله مغروران برین عکس آمده
بر گمانی کین بود جنت‌کده
هوش مصنوعی: تمام مغروران به این خاطر به خود مغروری دچار شده‌اند که فکر می‌کنند این دنیا بهشت است.
می‌گریزند از اصول باغها
بر خیالی می‌کنند آن لاغها
هوش مصنوعی: گل‌های ضعیف و نازک از پایه‌های باغ‌ها فرار می‌کنند و بر اساس خیال و تصور خود زندگی می‌کنند.
چونک خواب غفلت آیدشان به سر
راست بینند و چه سودست آن نظر
هوش مصنوعی: زمانی که انسان‌ها از خواب غفلت بیدار می‌شوند، حقیقت‌ها را به وضوح می‌بینند؛ اما این دیدن چه فایده‌ای دارد اگر در زمان مناسب از آن آگاه نشده باشند؟
بس به گورستان غریو افتاد و آه
تا قیامت زین غلط وا حسرتاه
هوش مصنوعی: در گورستان صدای افسوس و ناله‌ای بلند بلند است که تا پایان دنیا ادامه خواهد داشت و بر اثر این اشتباه حسرت‌آور است.
ای خنک آن را که پیش از مرگ مرد
یعنی او از اصل این رز بوی برد
هوش مصنوعی: خوشا به حال کسی که قبل از مرگ طعمی از زندگی و زیبایی‌های آن را چشید و از اصل این زیبایی‌ها بهره‌مند شد.

حاشیه ها

1392/10/03 03:01
امین کیخا

نغول فارسی است معنی های زیادی دارد ولی اینکه معنی عمیق و گود هم دارد گویا با غور هم پیوسته است .

1392/10/03 04:01
امین کیخا

اصل به عربی یعنی ریشه است باغ را هم با آن آورده ولی لاغ به معنی شوخی معنی شاخه هم می دهد که هنوز در کردی ونه در لری باقی مانده است به این ترتیب شاخه و ریشه و باغ را باهم آورده است .

1394/08/16 23:11
ضیایی

این بیت مولانا
باغها و سبزه ها اندر دل است
عکس آن بیرون بر این آب و گل است
راهنمای خوبی است برای فهم برخی بیت ها در دیوان حافظ، از جمله:
مرا در خانه سروی هست کاندر سایه قدش
فراغ از سرو بستانی و شمشاد چمن دارم
یا
باغ مرا چه حاجت سرو و سنوبر است
شمشاد خانه پرور من از که کمتر است

1397/09/01 15:12

اصل وجود من و درخت انگور
من این افکار، هیجان ها، حس های بدنی، دیدنی ها، شنیدنی ها و... نیستم، زیرا این ها دائماً در حال تغییر ند و با مرگ، خاموش می شوند. ولی آگاهی بیکران که اصل هستی من و این درخت انگور(رز) است، ازلی و ابدی است. نکته جالب اینکه حتی اصل دنیای خارج نظیر بوستان ها و درختان انگور و همه دیدنی ها و شنیدنی ها و بوئیدنی های آن، در فضای بیکران آگاهی است که در عمق جان من حضور دارد! دیدن ، شنیدن، بوئیدن، لمس کردن و چشیدن همه در درون من و در فضای بیکران آگاهی ورای فکر رخ می دهند.
خوشا به حال کسی که غرق شدن در موضوعات آگاهی نظیر دیدنی ها، شنیدنی ها، افکار، هیجان ها و...مانع درک او از مرگ پیش از مرگ (یعنی از یک سو آگاهی نسبت نبودن من کاذب و از سوی دیگر درک آگاهی بیکران ورای فکر در عمق جان) نمی شود.
چنین کسی می فهمد که حتی اصل وجود دنیای بیرون هم، آگاهی بیکران ورای زمان و مکان است، که در عمق جان ما حضور دارد.

1398/07/28 17:09

ادامه دریافتهای دفتر چهارم مثنوی 17 حکایت آن صوفی که در گلستان سر بر زانوی مراقبه داشت
صوفی ای برای در باغی سر بر زانوی مراقبه داشت.
فردی به او گفت چرا خوابیده ای؟
برخیز و درختان و گلها را تماشا کن.صوفی گفت همه زیبایی ها در دل آدمی است و هر چه زیبایی در دنیاست انعکاس دل آدمی می باشد.اما آدمیان ظاهر بین شیفته و عاشق ظاهر ند و تنها در زمانی حقیقت حال مرا می یابند که حجاب از آنها برداشته شود.
گفت آثارش دل است از بوالهوس
آن برون،آثار آثارست و بس1362
صوفی در جواب اعتراض می گوید آنچه می بینی گر چه آثار رحمت خداست اما زیبایی گلها و بهار از زیبایی دل است و اینها آثار آثار خداست.
باغ ها و سبزه ها در عین جان
بر برون،عکسش چو در آب روان1363
باغ ها و میوه ها اندر دل است
عکس لطف آن برین آب و گل است
گر نبودی عکس آن سر و سرور
پس نخواندی ایزدش دارالغرور 1366
اشاره به آیه 158 سوره آل عمران که دنیا خانه فریب است یعنی فقط انعکاس است نه حقیقت.
ای خنک آنرا که پیش از مرگ،مرد
یعنی او از اصل این رز بوی برد
خوشا به سعادت کسی که قبل مرگ به نیستی و فنا رسید و بویی از درخت انگور برد و مست حقیقت شد نه فریفته انعکاس و ظاهر.
کانال و وبلاگ آرامش و پرواز روح
arameshsahafian@

1400/01/15 10:04
روفیا

می گریزند از اصول باغ ها
بر خیالی می کنند آن لاغ ها
لاغ به معنای دروغ و کذب هم استفاده می شود
بیشتر در میان بزرگسالان
مثلا میگویند فلان ماجرا یا ادعا لاغ درآمد

1403/06/23 23:08
اشتیاق

یکی درخت گل اندر فضای خلوت ماست

که سروهای چمن پیش قامتش پستند