گنجور

بخش ۱۰۹ - در بیان آنک شناسای قدرت حق نپرسد کی بهشت و دوزخ کجاست

هر کجا خواهد خدا دوزخ کند
اوج را بر مرغ دام و فخ کند
هم ز دندانت برآید دردها
تا بگویی دوزخست و اژدها
یا کند آب دهانت را عسل
که بگویی که بهشتست و حلل
از بن دندان برویاند شکر
تا بدانی قوت حکم قدر
پس به دندان بی‌گناهان را مگز
فکر کن از ضربت نامحترز
نیل را بر قبطیان حق خون کند
سبطیان را از بلا محصون کند
تا بدانی پیش حق تمییز هست
در میان هوشیار راه و مست
نیل تمییز از خدا آموختست
که گشاد آن را و این را سخت بست
لطف او عاقل کند مر نیل را
قهر او ابله کند قابیل را
در جمادات از کرم عقل آفرید
عقل از عاقل به قهر خود برید
در جماد از لطف عقلی شد پدید
وز نکال از عاقلان دانش رمید
عقل چون باران به امر آنجا بریخت
عقل این سو خشم حق دید و گریخت
ابر و خورشید و مه و نجم بلند
جمله بر ترتیب آیند و روند
هر یکی ناید مگر در وقت خویش
که نه پس ماند ز هنگام و نه پیش
چون نکردی فهم این را ز انبیا
دانش آوردند در سنگ و عصا
تا جمادات دگر را بی لباس
چون عصا و سنگ داری از قیاس
طاعت سنگ و عصا ظاهر شود
وز جمادات دگر مخبر شود
که ز یزدان آگهیم و طایعیم
ما همه نی اتفاقی ضایعیم
هم‌چو آب نیل دانی وقت غرق
کو میان هر دو امت کرد فرق
چون زمین دانیش دانا وقت خسف
در حق قارون که قهرش کرد و نسف
چون قمر که امر بشنید و شتافت
پس دو نیمه گشت بر چرخ و شکافت
چون درخت و سنگ کاندر هر مقام
مصطفی را کرده ظاهرالسلام

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هر کجا خواهد خدا دوزخ کند
اوج را بر مرغ دام و فخ کند
هوش مصنوعی: هر کجا که خدا بخواهد، آتش دوزخ را بر اوج و القاب نیکو بیفروزد.
هم ز دندانت برآید دردها
تا بگویی دوزخست و اژدها
هوش مصنوعی: از دندان‌هایت دردهایی بر می‌آید که به شدت می‌سوزند و انگار دوزخی و اژدهایی در درون تو وجود دارد.
یا کند آب دهانت را عسل
که بگویی که بهشتست و حلل
هوش مصنوعی: شاید با زبان شیرین و عسل‌گونه‌ات بتوانی چیزی را بگویی که بسیار زیبا و دلنشین است و به زبانی بهشتی به نظر برسد.
از بن دندان برویاند شکر
تا بدانی قوت حکم قدر
هوش مصنوعی: شکر از ریشه دندان‌ها می‌روید تا بدانی که قدرت و توانایی چه قدر ارزش دارد.
پس به دندان بی‌گناهان را مگز
فکر کن از ضربت نامحترز
هوش مصنوعی: پس به یاد داشته باش که بی‌گناهان را به دندان نگیرید و از آسیب‌های ناخواسته دوری کنید.
نیل را بر قبطیان حق خون کند
سبطیان را از بلا محصون کند
هوش مصنوعی: نیل، دریای خروشان و پرخروش، بر مصریان چیره می‌شود و فرزندان یعقوب را از خطر و مصیبت محفوظ می‌دارد.
تا بدانی پیش حق تمییز هست
در میان هوشیار راه و مست
هوش مصنوعی: برای اینکه بدانی، در برابر خداوند تفاوتی وجود دارد بین کسی که هوشیار است و کسی که مست.
نیل تمییز از خدا آموختست
که گشاد آن را و این را سخت بست
هوش مصنوعی: نیل (رود نیل) از خدا آموخته است که چرا بعضی چیزها آسان و بعضی سخت هستند.
لطف او عاقل کند مر نیل را
قهر او ابله کند قابیل را
هوش مصنوعی: لطف و مهربانی خداوند موجب می‌شود که نیل، به درستی و خردمندی رفتار کند، اما قهر و خشم او انسان را به نادانی و بی‌خود شدن می‌کشاند.
در جمادات از کرم عقل آفرید
عقل از عاقل به قهر خود برید
هوش مصنوعی: عقل از جمادات، که به وسیله‌ی کرم (محبت و لطف) شکل گرفته، پا به زندگی می‌گذارد. عقل از عاقل به دلیل قدرت و سلطه‌اش جدا می‌شود.
در جماد از لطف عقلی شد پدید
وز نکال از عاقلان دانش رمید
هوش مصنوعی: در موجودات بی‌جان، به خاطر لطف عقل، پدیده‌ای به وجود آمد و از میان عاقل‌ها، دانش به دست آمد.
عقل چون باران به امر آنجا بریخت
عقل این سو خشم حق دید و گریخت
هوش مصنوعی: عقل مانند بارانی است که به دستور خدا در آن مکان فرو ریخت. وقتی عقل این سوی را دید که خشم خدا در حرکت است، فوراً فرار کرد.
ابر و خورشید و مه و نجم بلند
جمله بر ترتیب آیند و روند
هوش مصنوعی: ابر، خورشید، ماه و ستاره‌های بلند، همگی به ترتیبی مشخص در آسمان به وجود می‌آیند و حرکت می‌کنند.
هر یکی ناید مگر در وقت خویش
که نه پس ماند ز هنگام و نه پیش
هوش مصنوعی: هر کسی در زمان خود به وقوع می‌پیوندد و نه پس از آن تأخیری وجود دارد و نه زودتر از موعد.
چون نکردی فهم این را ز انبیا
دانش آوردند در سنگ و عصا
هوش مصنوعی: چون نتوانستی این موضوع را درک کنی، دانشمندان و پیامبران این آموزه‌ها را با خود از طریق علوم و اشیای ساده مانند سنگ و چوب به ارمغان آوردند.
تا جمادات دگر را بی لباس
چون عصا و سنگ داری از قیاس
هوش مصنوعی: تا وقتی که موجودات غیر زنده (مثل گاهی به تعبیر عصا و سنگ) را بی‌پوشش و فرم نمی‌دانی، چگونه می‌توانی آنها را با هم مقایسه کنی؟
طاعت سنگ و عصا ظاهر شود
وز جمادات دگر مخبر شود
هوش مصنوعی: اگر از سنگ و عصا اطاعت و فرمانبرداری کنید، نشانه‌های شما به موجودات بی‌جان دیگر نیز منتقل خواهد شد.
که ز یزدان آگهیم و طایعیم
ما همه نی اتفاقی ضایعیم
هوش مصنوعی: ما از خداوند آگاهیم و فرمان‌بردار، همه ما بی‌هدف و اتفاقی نیستیم.
هم‌چو آب نیل دانی وقت غرق
کو میان هر دو امت کرد فرق
هوش مصنوعی: اگر بخواهیم این بیت را به زبان ساده بیان کنیم، می‌توان گفت: مانند آب نیل که در زمان غرق شدن، میان دو طرف تفاوت قائل می‌شود.
چون زمین دانیش دانا وقت خسف
در حق قارون که قهرش کرد و نسف
هوش مصنوعی: زمانی که زمین می‌داند و آگاه است، خسف (فرورفتن زمین) در مورد قارون رخ می‌دهد، در حالی که خداوند او را نابود می‌کند و تمام دارایی‌اش را از بین می‌برد.
چون قمر که امر بشنید و شتافت
پس دو نیمه گشت بر چرخ و شکافت
هوش مصنوعی: مانند ماهی که وقتی فرمانی را دریافت کرد، با شتاب حرکت کرد و سپس به دو نیمه تقسیم شد و در آسمان درخشید.
چون درخت و سنگ کاندر هر مقام
مصطفی را کرده ظاهرالسلام
هوش مصنوعی: این بیت به این مفهوم اشاره دارد که در هر جایی، حتی در میان درختان و سنگ‌ها، وجود و مقام حضرت مصطفی (ص) به وضوح نمایان است. این نشان‌دهنده عظمت و همه‌جایی بودن نور و ویژگی‌های ایشان است.

حاشیه ها

1403/08/11 06:11
کوروش

در جماد از لطف عقلی شد پدید

 

وز نکال از عاقلان دانش رمید

 

منظور از نکال چیست ؟

1403/08/12 07:11
کوروش

از وقتی دوربین اختراع شد نه چوب اژدها شد نه ماه نصف شد نه آب دریا برای غرق کردن فرقی بین آدما قائل شد