گنجور

بخش ۱۴۰ - بیان آنک حق تعالی صورت ملوک را سبب مسخر کردن جباران کی مسخر حق نباشند ساخته است چنانک موسی علیه السلام باب صغیر ساخت بر ربض قدس جهت رکوع جباران بنی اسرائیل وقت در آمدن کی ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطة

آنچنانک حق ز گوشت و استخوان
از شهان باب صغیری ساخت هان
اهل دنیا سجدهٔ ایشان کنند
چونک سجدهٔ کبریا را دشمنند
ساخت سرگین‌دانکی محرابشان
نام آن محراب میر و پهلوان
لایق این حضرت پاکی نه‌اید
نیشکر پاکان شما خالی‌نیید
آن سگان را این خسان خاضع شوند
شیر را عارست کو را بگروند
گربه باشد شحنه هر موش‌خو
موش که بود تا ز شیران ترسد او
خوف ایشان از کلاب حق بود
خوفشان کی ز آفتاب حق بود
ربی الاعلاست ورد آن مهان
رب ادنی درخور این ابلهان
موش کی ترسد ز شیران مصاف
بلک آن آهوتگان مشک‌ناف
رو به پیش کاسه‌لیس ای دیگ‌لیس
توش خداوند و ولی نعمت نویس
بس کن ار شرحی بگویم دور دست
خشم گیرد میر و هم داند که هست
حاصل این آمد که بد کن ای کریم
با لئیمان تا نهد گردن لئیم
با لئیم نفس چون احسان کند
چون لئیمان نفس بد کفران کند
زین سبب بد که اهل محنت شاکرند
اهل نعمت طاغیند و ماکرند
هست طاغی بگلر زرین‌قبا
هست شاکر خستهٔ صاحب‌عبا
شکر کی روید ز املاک و نعم
شکر می‌روید ز بلوی و سقم

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آنچنانک حق ز گوشت و استخوان
از شهان باب صغیری ساخت هان
هوش مصنوعی: خداوند به گونه‌ای انسان را خلق کرد که از جسم و جانش به او انگیزه و توانایی رشد و نوخلاقی داده است، تا او به خوبی در مسیر زندگی پیش برود.
اهل دنیا سجدهٔ ایشان کنند
چونک سجدهٔ کبریا را دشمنند
هوش مصنوعی: مردم دنیا به خاطر مقام و عظمت آنان احترام می‌گذارند، چرا که آن‌ها با خداوند و مقام بلند او دشمنی دارند.
ساخت سرگین‌دانکی محرابشان
نام آن محراب میر و پهلوان
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده که مکان عبادت و نیایش آنان به قدری با شکوه و برجسته است که به آن محراب، نامی شایسته مانند میر و پهلوان داده شده است. به عبارتی، این مکان نمادی از عظمت و احترام است.
لایق این حضرت پاکی نه‌اید
نیشکر پاکان شما خالی‌نیید
هوش مصنوعی: شایسته‌ی این مقام و پاکی نیستید و شما از نیشکر و شیرینی افراد پاک و صالح خالی‌اید.
آن سگان را این خسان خاضع شوند
شیر را عارست کو را بگروند
هوش مصنوعی: این شعر به این معناست که بعضی از افراد پست و بی‌ارزش به درگاه کسانی که در مقام بالاتری قرار دارند، خضوع و فروتنی می‌کنند، در حالی که شیر که نماد قدرت و شجاعت است، نیازی به این کار ندارد و برتری خود را حفظ می‌کند.
گربه باشد شحنه هر موش‌خو
موش که بود تا ز شیران ترسد او
هوش مصنوعی: هر موش، با دیدن گربه‌ای که به عنوان نگهبان است، از شیرها هم بیشتر می‌ترسد؛ زیرا گربه برای او خطرناک‌تر از شیر است.
خوف ایشان از کلاب حق بود
خوفشان کی ز آفتاب حق بود
هوش مصنوعی: ترس آنها از حقیقت خداوند بود، نه اینکه ترسشان از نور حق باشد.
ربی الاعلاست ورد آن مهان
رب ادنی درخور این ابلهان
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در نظر برخی، برای مقاماتی که بسیار بالاتر از دیگران هستند، چیزهایی که درخور شخصی که در جایگاه پایین‌تری قرار دارد، می‌شود. به عبارتی، تشخیص درست و نادرست در بین افراد مختلف، به ویژه در مورد آن‌هایی که کمتر از دیگران می‌دانند یا درک نمی‌کنند، می‌تواند مشکل باشد.
موش کی ترسد ز شیران مصاف
بلک آن آهوتگان مشک‌ناف
هوش مصنوعی: موش از شیران جنگ نمی‌ترسد، بلکه از آهوانی که در دشت به سر می‌برند می‌ترسد.
رو به پیش کاسه‌لیس ای دیگ‌لیس
توش خداوند و ولی نعمت نویس
هوش مصنوعی: به جلو برو کاسه‌لیس، زیرا درون تو خداوند و نعمت‌دهنده‌ات وجود دارد.
بس کن ار شرحی بگویم دور دست
خشم گیرد میر و هم داند که هست
هوش مصنوعی: اگر بخواهم زیاد توضیح بدهم، ممکن است باعث خشم میر (پادشاه) شود و او هم این موضوع را می‌داند.
حاصل این آمد که بد کن ای کریم
با لئیمان تا نهد گردن لئیم
هوش مصنوعی: نتیجه این است که با افراد پست و بی‌ارزش باید به شیوه‌ای نیکو رفتار کرد تا آن‌ها زیر بار حقایق بروند و تسلیم شوند.
با لئیم نفس چون احسان کند
چون لئیمان نفس بد کفران کند
هوش مصنوعی: وقتی کسی با نیت بد و selfish به دیگران کمک می‌کند، این کار او در واقع نشان‌دهنده‌ی زشتی نفس اوست. در مقابل، کسانی که نفس خوبی دارند، به خوبی و با نیت خالص عمل می‌کنند و شکرگزار آن خوبی‌ها هستند.
زین سبب بد که اهل محنت شاکرند
اهل نعمت طاغیند و ماکرند
هوش مصنوعی: به همین خاطر افرادی که زندگی سختی را تجربه کرده‌اند، قدردان و شکرگزار هستند، در حالی که افرادی که از نعمت‌ها برخوردارند، نافرمان و فریبکارند.
هست طاغی بگلر زرین‌قبا
هست شاکر خستهٔ صاحب‌عبا
هوش مصنوعی: در اینجا به دو نوع انسان اشاره می‌شود. یکی که به طور طاغی و سرکش زندگی می‌کند و با لباس زربفت خود به خود مباهات می‌کند و دیگری که با اینکه خسته و درمانده است، شکرگزار و سپاس‌گزار خداوند است. اینContrast بین دو رویکرد مختلف در زندگی را نشان می‌دهد.
شکر کی روید ز املاک و نعم
شکر می‌روید ز بلوی و سقم
هوش مصنوعی: شکر و نعمت در زندگی تنها به دارایی‌ها و ثروت‌های مادی وابسته نیستند، بلکه در شرایط سخت و چالش‌ها نیز می‌توانند نمایان شوند.