برگردان به زبان ساده
چون پیمبر دید آن بیمار را
خوش نوازش کرد یار غار را
هوش مصنوعی: وقتی پیامبر آن بیمار را دید، با محبت و مهربانی به او رسیدگی کرد، مانند دوستی که در غار با او بود.
زنده شد او چون پیمبر را بدید
گوییا آن دم مر او را آفرید
هوش مصنوعی: او هنگامی که پیامبر را دید، گویا در آن لحظه دوباره زنده شد و به وجود آمد.
گفت بیماری مرا این بخت داد
کآمد این سلطان بر من بامداد
هوش مصنوعی: بیماری من به من گفت که این سرنوشت است که صبح امروز این پادشاه به بالین من آمده است.
تا مرا صحت رسید و عافیت
از قدوم این شه بی حاشیت
هوش مصنوعی: وقتی که سلامتی و راحتی به من رسید، همه اینها به خاطر حضور این پادشاه بی‌نظیر بود.
ای خجسته رنج و بیماری و تب
ای مبارک درد و بیداری شب
هوش مصنوعی: ای رنج و بیماری و تب، تو شادی‌آور هستی، و ای درد و بیداری شب، تو برکت‌آور می‌باشی.
نک مرا در پیری از لطف و کرم
حق چنین رنجوریی داد و سقم
هوش مصنوعی: در دوران پیری، از رحمت و بخشش خداوند به من چنین بیمار و رنجور شده است.
درد پشتم داد هم تا من ز خواب
بر جهم هر نیمشب لا بد شتاب
هوش مصنوعی: دردی که در پشت من احساس می‌شود، باعث می‌شود که هر نیمه شب از خواب بیدار شوم و ناچارانه شتابزده عمل کنم.
تا نخسپم جمله شب چون گاومیش
دردها بخشید حق از لطف خویش
هوش مصنوعی: شب را چون گاومیش بیدار می‌گذرانم، زیرا دردها و مشکلاتم از لطف و رحمت حق به من بخشیده شده است.
زین شکست آن رحم شاهان جوش کرد
دوزخ از تهدید من خاموش کرد
هوش مصنوعی: از این شکست، عاطفه و رحم شاهان برانگیخته شد و تهدید من باعث شد که دوزخ از ترس خاموش بماند.
رنج گنج آمد که رحمتها دروست
مغز تازه شد چو بخراشید پوست
هوش مصنوعی: رنج و سختی باعث می‌شود که نعمت‌ها و رحمت‌های بیشتری به دست آید. همانطور که وقتی پوست خراشیده می‌شود، مغز تازه و بهتر عمل می‌کند.
ای برادر موضع تاریک و سرد
صبر کردن بر غم و سستی و درد
هوش مصنوعی: ای برادر، در برابر مشکلات و سختی‌ها باید صبر کرد، حتی اگر شرایط سرد و تاریک باشد و دل را پر از غم، سستی و درد کند.
چشمهٔ حیوان و جام مستی است
کان بلندیها همه در پستی است
هوش مصنوعی: چشمهٔ حیات و منبع شوق و شادی است، در حالی که تمام بلندیها و افتخارات در واقع در پستی و humility نهفته است.
آن بهاران مضمرست اندر خزان
در بهارست آن خزان مگریز از آن
هوش مصنوعی: بهار و زیبایی‌هایش در حقیقت در دل خزان نهفته است؛ پس از اینکه بهار می‌آید، هیچ دلیلی برای فرار از خزان وجود ندارد.
همره غم باش و با وحشت بساز
می‌طلب در مرگ خود عمر دراز
هوش مصنوعی: غم را همراه خود داشته باش و با ترس کنار بیا. در مرگ خود، عمر طولانی را جستجو کن.
آنچ گوید نفس تو کاینجا بدست
مشنوش چون کار او ضد آمدست
هوش مصنوعی: این جمله به این معنی است که ممکن است صدای درون تو (نفس) تو را به انجام کاری وادارد، اما نباید به آن گوش دهی. چرا که گاهی اوقات این صدا به تو چیزهایی می‌گوید که در تضاد با واقعیت و حقیقت هستند. بنابراین، بهتر است که به این وسوسه‌ها توجه نکنید و به خوبی اوضاع را بسنجید.
تو خلافش کن که از پیغامبران
این چنین آمد وصیت در جهان
هوش مصنوعی: اگر با پیغام‌های الهی و توصیه‌های پیامبران مخالفت کنی، جهان به تو پیشنهاد می‌کند که این رفتار درست نیست.
مشورت در کارها واجب شود
تا پشیمانی در آخر کم بود
هوش مصنوعی: برای جلوگیری از پشیمانی در آینده، لازم است قبل از انجام کارها با دیگران مشورت کنیم.
حیله‌ها کردند بسیار انبیا
تا که گردان شد برین سنگ آسیا
هوش مصنوعی: پیامبران تدبیرهای زیادی به کار بستند تا وضعیتی را که بر یک سنگ آسیاب حاکم بود تغییر دهند و شرایط تازه‌ای به وجود آورند.
نفس می‌خواهد که تا ویران کند
خلق را گمراه و سرگردان کند
هوش مصنوعی: نفس انسان می‌خواهد که دیگران را ویران کند و آنها را در سردرگمی و گمراهی نگه دارد.
گفت امت مشورت با کی کنیم
انبیا گفتند با عقل امیم
هوش مصنوعی: گروه از مردم پرسیدند با چه کسی مشورت کنیم؟ پیامبران پاسخ دادند که باید با عقل خود مشورت کنید.
گفت گر کودک در آید یا زنی
کو ندارد عقل و رای روشنی
هوش مصنوعی: اگر کودک یا زنی که عقل و فکر روشنی ندارد وارد شود، حرفی را که می‌زند قابل اعتنا نیست.
گفت با او مشورت کن وانچ گفت
تو خلاف آن کن و در راه افت
هوش مصنوعی: به او بگو که با دیگران مشورت کند، اما اگر نظری داد که با آن موافق نیستی، برعکس آن عمل کن و به راه خودت ادامه بده.
نفس خود را زن شناس از زن بتر
زانک زن جزویست نفست کل شر
هوش مصنوعی: نفس خود را بهتر بشناس و از زن بترس، زیرا زن بخشی از وجود توست و نفس تو تمام شر را به همراه دارد.
مشورت با نفس خود گر می‌کنی
هرچه گوید کن خلاف آن دنی
هوش مصنوعی: اگر با درون خود مشورت می‌کنی، هرچه که آن بگوید، دقیقا برخلاف آن عمل کن.
گر نماز و روزه می‌فرمایدت
نفس مکارست مکری زایدت
هوش مصنوعی: اگر نماز و روزه تو را به انجام کارهای خوب وادار می‌کند، بدان که نفس تو فریبنده است و از این فریب‌ها بروی تو می‌چرخد.
مشورت با نفس خویش اندر فعال
هرچه گوید عکس آن باشد کمال
هوش مصنوعی: هر گاه با خودتان مشورت کنید، هر چیزی که به ذهنتان برسد، معمولاً خلاف آن است که به کمال می‌انجامد.
برنیایی با وی و استیز او
رو بر یاری بگیر آمیز او
هوش مصنوعی: به او نزدیک شو و از ویژگی‌های مثبتش کمک بگیر و آنها را با هم ترکیب کن.
عقل قوت گیرد از عقل دگر
نیشکر کامل شود از نیشکر
هوش مصنوعی: عقل انسان با بهره‌گیری از عقل دیگران تقویت می‌شود و مانند این است که نیشکر با رشد و پرورش کامل‌تر می‌شود.
من ز مکر نفس دیدم چیزها
کو برد از سحر خود تمییزها
هوش مصنوعی: من از فریب نفس خود چیزهایی را دیدم که به‌وسیله‌ی سحر خودم از آنها تمایز قائل شدم.
وعده‌ها بدهد تو را تازه به دست
که هزاران بار آنها را شکست
هوش مصنوعی: به تو وعده‌هایی میدهد که تو را شاد کند، اما باید بدانید که او هزاران بار این وعده‌ها را نقض کرده است.
عمر اگر صد سال خود مهلت دهد
اوت هر روزی بهانهٔ نو نهد
هوش مصنوعی: اگرچه عمر انسان ممکن است به صد سال برسد، اما هر روز او این فرصت را دارد که بهانه‌ای تازه برای زندگی و شروع دوباره پیدا کند.
گرم گوید وعده‌های سرد را
جادوی مردی ببندد مرد را
هوش مصنوعی: اگر مردی با قدرت و توانایی‌هایش بتواند وعده‌های توخالی و بی‌محتوا را جذاب و دلنشین جلوه دهد، می‌تواند مردان دیگر را تحت تأثیر قرار دهد و به سمت خود جذب کند.
ای ضیاء الحق حسام الدین بیا
که نروید بی تو از شوره گیا
هوش مصنوعی: ای نور حق، حسام‌الدین، بیا که بدون تو این بیابان‌های خشک و بی‌حیات نمی‌تواند رشد کند.
از فلک آویخته شد پرده‌ای
از پی نفرین دل آزرده‌ای
هوش مصنوعی: پرده‌ای از آسمان به خاطر نفرین کسی که دلش شکسته و آزرده است، آویزان شده است.
این قضا را هم قضا داند علیج
عقل خلقان در قضا گیجست گیج
هوش مصنوعی: این سرنوشت هم بر اساس سرنوشت دیگری می‌باشد و عقل انسان‌ها در مقابل سرنوشت گیج و سردرگم است.
اژدها گشتست آن مار سیاه
آنک کرمی بود افتاده به راه
هوش مصنوعی: اژدها همان مار سیاه است که در گذشته کرمی بوده و حالا به زمین افتاده است.
اژدها و مار اندر دست تو
شد عصا ای جان موسی مست تو
هوش مصنوعی: ای جان، مثل موسی در دست تو، اژدها و مار به عصا تبدیل شده‌اند.
حکم خذها لا تخف دادت خدا
تا به دستت اژدها گردد عصا
هوش مصنوعی: پیام این بیت به این معناست که دستورات و فرامین الهی را بدون ترس از برخوردهای ناشیانه و مشکلات موجود بپذیر، چرا که با انجام این دستورات، قدرت‌های شگفت‌انگیزی به تو داده می‌شود که قادر خواهی بود بر موانع و چالش‌ها غلبه کنی.
هین ید بیضا نما ای پادشاه
صبح نو بگشا ز شبهای سیاه
هوش مصنوعی: ای پادشاه، با قدرت و توانایی خود، نور و روشنی را به زندگی بیاور و شبهای تاریک و سیاه را کنار بزن.
دوزخی افروخت بر وی دم فسون
ای دم تو از دم دریا فزون
هوش مصنوعی: آتش جهنم بر او شعله‌ور شده، ای دم تو از دم دریا هم قوی‌تر و بیشتر است.
بحر مکارست بنموده کفی
دوزخست از مکر بنموده تفی
هوش مصنوعی: در دل دریا و عمق آن، فریب و نیرنگی نهفته است که به صورت آتشین، مانند زبان آتش جهنم خود را نشان میدهد. این تصویر از دریا به ما می‌آموزد که ظاهری زیبا، ممکن است زیر سطح خود خطرات زیادی را پنهان کرده باشد.
زان نماید مختصر در چشم تو
تا زبون بینیش جنبد خشم تو
هوش مصنوعی: او به خاطر خشم تو، کارهایش را مختصر و خلاصه می‌کند تا نگاه تو را به خود جلب کند.
همچنانک لشکر انبوه بود
مر پیمبر را به چشم اندک نمود
هوش مصنوعی: همانطور که لشکر زیاد و انبوه به نظر می‌رسید، اما برای پیامبر فقط به چشم کم و اندک می‌آمد.
تا بریشان زد پیمبر بی خطر
ور فزون دیدی از آن کردی حذر
هوش مصنوعی: پیامبر برای آنها نقشه‌ای امن و بی‌خطر ترسیم کرد، اما اگر چیزی بیشتر از آنچه که به آن اشاره شده بود دیدی، باید احتیاط کنی و دوری بکنی.
آن عنایت بود و اهل آن بدی
احمدا ورنه تو بد دل می‌شدی
هوش مصنوعی: این رحمت و لطف الهی بود و اگر اهل دل و ایمان نبودند، تو ممکن بود که ناامید و دلسرد شوی.
کم نمود او را و اصحاب ورا
آن جهاد ظاهر و باطن خدا
هوش مصنوعی: او را کم کردند و دوستانش را، و آن جهاد درون و برون خداوند نمایان شد.
تا میسر کرد یسری را برو
تا ز عسری او بگردانید رو
هوش مصنوعی: وقتی که آسانی برای کسی فراهم می‌شود، به او بگو تا از سختی دور شود.
کم نمودن مر ورا پیروز بود
که حقش یار و طریق‌آموز بود
هوش مصنوعی: کاهش دادن او نشانه پیروزی است، چون حق او همواره حامی و راهنمایش بود.
آنک حق پشتش نباشد از ظفر
وای اگر گربه‌ش نماید شیر نر
هوش مصنوعی: اگر پشت حق نباشد و حمایت نداشته باشد، مایه‌ی وحشت است که حتی یک گربه هم می‌تواند به شیر نر تبدیل شود و خطرناک شود.
وای اگر صد را یکی بیند ز دور
تا به چالش اندر آید از غرور
هوش مصنوعی: اگر کسی از دور صد نفر را به‌عنوان یک نفر ببیند، به‌خاطر خودخواهی و تکبرش به چالش و مشکل بزرگی خواهد افتاد.
زان نماید ذوالفقاری حربه‌ای
زان نماید شیر نر چون گربه‌ای
هوش مصنوعی: این بیت به این معنی است که از برخی افراد و یا موقعیت‌ها ممکن است انتظار قدرت و شجاعت داشته باشیم، اما در عمل آنها به شکل غیرمنتظره‌ای ضعیف و بی‌محابا ظاهر می‌شوند. به عبارتی دیگر، افرادی که در ابتدا به نظر قوی و مهیج می‌آیند، ممکن است در شرایط واقعی کمتر از آنچه که تصور می‌شود، توانمند باشند.
تا دلیر اندر فتد احمق به جنگ
واندر آردشان بدین حیلت به چنگ
هوش مصنوعی: تا زمانی که فرد شجاعی در نبرد حاضر شود، احمق‌ها هم به میدان می‌آیند و با فریب و نیرنگ، آنها را به دام می‌اندازند.
تا به پای خویش باشند آمده
آن فلیوان جانب آتشکده
هوش مصنوعی: بیایید تا به پای خود حاضر شویم و به سمت آتشکده برویم.
کاه برگی می‌نماید تا تو زود
پف کنی کو را برانی از وجود
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که چیزهای کوچک و بی‌اهمیت ممکن است به نظر برسند، اما می‌توانند باعث شوند که تو به سرعت واکنش نشان دهی و چیزی را از زندگی‌ات دور کنی. در واقع، آنچه که ظاهراً ناچیز است، می‌تواند تأثیر زیادی بر احساسات و رفتارهای ما بگذارد.
هین که آن که کوهها بر کنده است
زو جهان گریان و او در خنده است
هوش مصنوعی: امروزه کسی که قدرت و توانایی دارد تا کوهها را از جای خود کنده و تغییرات بزرگ در دنیا ایجاد کند، در حالی که دنیا در ناله و اندوه است، او در آرامش و شادی به سر می‌برد.
می‌نماید تا بکعب این آب جو
صد چو عاج ابن عنق شد غرق او
هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد این آب جو به قدری سیال و روان است که به مانند عاجی بزرگ می‌نماید و در عمق آن، چیزی به نام ابن عنق به طور کامل غرق شده است.
می‌نماید موج خونش تل مشک
می‌نماید قعر دریا خاک خشک
هوش مصنوعی: موج خون او مانند عطر مشک به نظر می‌رسد و اعماق دریا شبیه خاک خشک است.
خشک دید آن بحر را فرعون کور
تا درو راند از سر مردی و زور
هوش مصنوعی: فرعون، که چشمی بینا نداشت، دریا را خشک و بی‌وجود دید، و به همین دلیل تصمیم گرفت تا با قدرت و زور خود بر آن تسلط پیدا کند و از آن استفاده کند.
چون در آید در تک دریا بود
دیدهٔ فرعون کی بینا بود
هوش مصنوعی: وقتی که در دشواری‌ها و سختی‌ها قرار می‌گیریم، چشم‌های کسانی که نمی‌خواهند حقیقت را ببینند، به هیچ چیزی توجه نمی‌کند.
دیده بینا از لقای حق شود
حق کجا همراز هر احمق شود
هوش مصنوعی: چشمی که بر حقیقت آگاه است، به وصال خداوند می‌رسد، اما چه بسا احمق‌ها نمی‌توانند با حقیقت ارتباط برقرار کنند.
قند بیند خود شود زهر قتول
راه بیند خود بود آن بانگ غول
هوش مصنوعی: شکر اگر به نظر بیاید، می‌تواند مضر و کشنده باشد؛ و اگر کسی به یک صدا و هیاهو توجه کند، ممکن است با خطر مواجه شود.
ای فلک در فتنهٔ آخر زمان
تیز می‌گردی بده آخر زمان
هوش مصنوعی: ای آسمان، در روزگار ناآرام و پرآشوب آخر زمان، به شدت در حال تغییر و تندفتن هستی. در این حال، برسان که چه زمانی به پایان می‌رسد.
خنجر تیزی تو اندر قصد ما
نیش زهرآلوده‌ای در فصد ما
هوش مصنوعی: خنجر تند و تیز تو به سمت ما نشانه رفته و نیش زهرآلودی است که به سوی ما در نظر گرفته شده است.
ای فلک از رحم حق آموز رحم
بر دل موران مزن چون مار زخم
هوش مصنوعی: ای آسمان، از رحمت خدا بیاموز که بر دل مورچه‌ها رحم کنی و مانند مار زخم نزن.
حق آنک چرخهٔ چرخ تو را
کرد گردان بر فراز این سرا
هوش مصنوعی: حق این است که چرخ زندگی تو را به چرخش درآورده و در بلندیها و فرازها قرار داده است.
که دگرگون گردی و رحمت کنی
پیش از آن که بیخ ما را بر کنی
هوش مصنوعی: قبل از آن که ریشه ما را از خاک بیرون بکنی، بیا تغییر کن و به ما محبت کن.
حق آنک دایگی کردی نخست
تا نهال ما ز آب و خاک رست
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که شما در ابتدا مراقبت و پرورش کردید تا جوانه یا نهال ما از آب و خاک رشد کند. یعنی ابتدا باید از چیزی به خوبی مراقبت کرد تا بعدها به ثمر بنشیند و رشد کند.
حق آن شه که تو را صاف آفرید
کرد چندان مشعله در تو پدید
هوش مصنوعی: حق این است که آن شاه تو را به بهترین شکل آفرید و در وجود تو شعله‌های روشنایی بسیار ایجاد کرد.
آنچنان معمور و باقی داشتت
تا که دهری از ازل پنداشتت
هوش مصنوعی: به گونه‌ای زندگی‌ات را زیبا و ماندگار ساختند که تمام زمان از آغاز، تو را این‌گونه تصور کرد.
شکر دانستیم آغاز تو را
انبیا گفتند آن راز تو را
هوش مصنوعی: ما آغاز تو را چیزی ارزشمند و شیرین دانسته‌ایم، زیرا پیامبران همواره از آن راز و حقیقت تو سخن گفته‌اند.
آدمی داند که خانه حادثست
عنکبوتی نه که در وی عابثست
هوش مصنوعی: انسان میداند که وجودش همانند خانه‌ای است که تنها به وسیله تار عنکبوتی ساخته شده و در این خانه، بیهوده و بی‌هدف زندگی می‌کند.
پشه کی داند که این باغ از کی‌ست
کو بهاران زاد و مرگش در دی‌ست
هوش مصنوعی: پشه‌ای که در این باغ زندگی می‌کند، نمیداند که این باغ متعلق به چه کسی است. او تنها در بهار به دنیا می‌آید و در فصل زمستان می‌میرد، بدون درک از زندگی و مرگ دیگران.
کرم کاندر چوب زاید سست‌حال
کی بداند چوب را وقت نهال
هوش مصنوعی: کرم یا موریانه‌ای که در داخل چوب زندگی می‌کند، نمیداند چوب در چه زمانی به نهال تبدیل می‌شود. این جمله نشان میدهد که موجودی که در وضعیتی خاص غرق شده، نمی‌تواند تصویر کلی و پیشرفت آن وضعیت را ببیند.
ور بداند کرم از ماهیتش
عقل باشد کرم باشد صورتش
هوش مصنوعی: اگر کرم بداند که وجودش چه ماهیتی دارد، در واقع عقلش را به کار برده و در این صورت، شبیه به انسان‌های عاقل خواهد بود.
عقل خود را می‌نماید رنگها
چون پری دورست از آن فرسنگها
هوش مصنوعی: عقل انسان مانند رنگ‌هایی است که به چشم می‌آید، اما این رنگها به دوری از واقعیت هستند و در واقعیت بسیار فاصله دارند.
از ملک بالاست چه جای پری
تو مگس‌پری بپستی می‌پری
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که موجودات بزرگ و ارزشمند، مانند فرشتگان یا موجودات آسمانی، در سطحی بالاتر از موجودات کوچک و کم‌ارزش مانند مگس قرار دارند. بنابراین، پرواز و تمرکز بر روی چیزهای بی‌ارزش تنها باعث می‌شود که از موقعیت‌های بالاتر و زیباتر غافل بمانیم.
گرچه عقلت سوی بالا می‌پرد
مرغ تقلیدت بپستی می‌چرد
هوش مصنوعی: هرچند که فکر و اندیشه‌ات به سمت بالا و آرمان‌ها پرواز می‌کند، اما باز هم آن پرنده تقلید در تو به چرخش و دایره‌وار زندگی روزمره مشغول است.
علم تقلیدی وبال جان ماست
عاریه‌ست و ما نشسته کان ماست
هوش مصنوعی: دانش تقلیدی برای ما دردسر ساز است و مانند چیزی است که به امانت گرفته‌ایم، در حالی که ما در این مسیر آرام گرفته‌ایم.
زین خرد جاهل همی باید شدن
دست در دیوانگی باید زدن
هوش مصنوعی: برای رسیدن به دانایی، باید از جهل دوری کرد و گاهی اوقات لازم است که از حالت عادی خارج شد و به کارهای غیرمعمول و احمقانه دست زد.
هرچه بینی سود خود زان می‌گریز
زهر نوش و آب حیوان را بریز
هوش مصنوعی: هر چیزی که به نفع تو نیست را کنار بگذار، حتی اگر آن چیز به ظاهر شیرین و خوشایند باشد. از هر چیزی که به تو آسیب می‌زند، دوری کن و به دنبال چیزهایی باش که واقعی و سودمند هستند.
هر که بستاید تو را دشنام ده
سود و سرمایه به مفلس وام ده
هوش مصنوعی: هر کسی که تو را ستایش کند، بر او دشنام بفرست و به بیچاره‌ای که چیزی ندارد، وام بده.
ایمنی بگذار و جای خوف باش
بگذر از ناموس و رسوا باش و فاش
هوش مصنوعی: در زندگی، گاهی باید از امنیت و آرامش خود بگذری و به جای آن، با شجاعت و بی‌پروایی به مبارزه با ترس و نگرانی‌ها بپردازی. این یعنی که باید از اصول و مرزهای اجتماعی معمولی عبور کرده و به حقیقت‌هایی که ممکن است موجب رسوایی شود، روی‌آوردی.
آزمودم عقل دور اندیش را
بعد ازین دیوانه سازم خویش را
هوش مصنوعی: به تجربه دریافتم که عقل دوراندیش گاهی دیگر نمی‌تواند کمک کند، بنابراین تصمیم دارم که به کارهای دیوانه‌وار بپردازم.
مولانا