بنام او
هین مگو فردا که فرداها گذشت
تا بکلی نگذرد ایام کشت
پند من بشنو که تن بند قویست
کهنه بیرون کن گرت میل نویست
در اینجا مولوی به داستان خاربن و خارکن اشاره میکند که اگر خاربن از سرراه کنده نشود هرروز زشد میکند و خارکن پیر و ضعیف میشود پس فرصت همین حالا را باید غنیمت شمرد فکر فردا ها غافل کننده است
از نظر مولوی این خویهای بد که در انسان است به منزله خاری است که در راه روئیده وهمین حالا باید آنرا دید وآنراکند این خویها صفت کهنگی دارد وفکر انسان را کهنه و عقب مانده نگه میدارد و اگر ازسر بدر شود حالت نو و فکر نو پیدا میشود(کهنه بیرون کن گرت فکر نویست)
آیا ماهیت کهنه ونو در روان انسان چیست؟
کهنه آن حالات و افکاریست که به انسان عارض شده و شرطی و ماندگار گردیده است و هر کسی اگر نو اندیشی نداشته باشد ناچار سرو کارش با همین کهنه هاست کهنه ها بیشتر جنبه جسمانی ومغزی و نو ها جنبه روحانی وفطری دارند
معنی کهنه و نو را با قدیم و جدید نباید اشتباه کردمثلابسیاری از آثار قدیمی اگر وارسی شود نو است وتازگی دارد
مثل همین آثار گرابهای ادبی که از قدیم باقی مانده است اینها هیچوقت کهنه نمیشود فقط برداشت ما ازآنها ممکنست چنین شود
دراینجا این نکته به یاد میآید که اصطلاح "شعر نو" که گاه ایتعمال میشوداصطلاح درستی نیست زیرا در مقابل آن "شعر کهنه" معنی پیدا میکند در صورتی که آثار ادبی ما کهنگی نمیپذیرد ومملو از نویها و تازگی هاست شاید بگوئیم فقط سبک بیان در نظر است نه معانی ولی اصطلاح شعرنو به هرحال شعر کهنه را به یاد میآورد که شایسته نیست و اگر گفته شود شعر به سبک جدید و سبک گذشته بهتر است و اصلا شعر نو میتواند فقط یکی از اقسام شعر تلقی شودکه از قافیه آزاد است یا چیزی بین نظم و نثر به حساب آیدیانام دیگری بر آن گذاشته شود(بدیهیست این سخن منافاتی ندارد با اینکه آثار ارزنده ای به سبک شعرجدید وجود دارد)

خیلی باحاله این شعر.حال کردم.دمت گرم مولانا...بوووس

این بیت نیازمند اصلاح است:
مصطفی فرمود از گفت جحیم
کو بممن لابه‌گر گردد ز بیم
مصرع دوم با اصلاحات به این صورت می‌شود:
مصطفی فرمود از گفت جحیم
کو به مومن لابه‌گر گردد ز بیم

این دو بیت را اصلاح فرمایید:
آتشم من گر ترا شکّست و ظن
آزمون کن دست را بر من بزن
آتشم من گر ترا شد مشتبه
روی خود بر روی من یک‌دم بنه
(مثنوی، دفتر دوّم، نسخۀ نیکلسون، ابیات 1351- 1352)

کژ پیمان به جای بدقول و عهد کژ زیباست

مغژ هم که از غیژیدن است به معنی چهار دست و پا راه رفتن اما واپس مغژ هم استادانه است و به معنی از زیر کار در نرو است

در مورد پر افشانی کردن نیکلسون چنین تفسیر کرده است:پر افشان بکن یعنی عادت های بد خود را از بین ببر .اما به معنی کار قوی کردن هم است کار کم نظیر .و اما شاید پر افشانی معنی پر ریختن هم بدهد یعنی آثار گمراهی را مانند پرهای فرسوده از تن بریز..

دربیت 47 بهشت مصرع اول فردوس است اما بهشت مصرع دوم از مصدر هشتن به معنی ترک کردن است

کهنه بیرون کن منظور ترک گذشته است. ترک هوا منظور ترک امیال و آرزوهایی ست که مربوط به آینده است. ترک این دو تو را به لحظه حال می آورد جایی که نفس از آن بیزار است زیرا که نفس در لحظه حال محو میگردد. همانست که میفرماید "ماضی و مستقبلت پرده خداست".

چشم اسپان جز گیاه و جز چرا
هر کجا خوانی بگوید: نی، چرا؟
پس ادب کن اسپ را از خوی بد
ورنه پیش شاه، باشد اسپ، رد
اسپ بی راکب چه داند رسم راه؟
شاه باید، تا بداند، شاه‌راه
نور حس را نور حق تزیین بود
معنی نور علی نور این بود
افکار اگر تحت اختیار و رام خود متعالی باشند، و مثبت و منطقی شوند، آنگاه خرد و عقل، نمایان خواهد شد و از فکر تحت مدیریت خود متعالی یا همان مشاهده گری بدون غرض (اغراض خشم و حرص)، بهترین ثمرات به بار خواهد نشست. نتیجه همراهی دو گوهر فکر مثبت و آگاهی ورای فکر (خود متعالی) نور علی نور خواهد بود. اما اگر افکار لجام گسیخته و بدون مدیریت خود متعالی باشند، منفی و زائد می شوند و به دلیل گرفتاری در چنبره حرص و خشم و به دلیل محدودیت دیدگاه من کاذب، به ظلمات و بیراهه منتهی خواهند شد. من کاذب از وابستگی به مجموعهء افکار و هیجان های منفی، بر گرفته شده و بدون آن ها، ماهیت مستقل و واقعی ندارد.
منبع: پیوند به وبگاه بیرونی

کو حمیت تا ز تیشه وز کلند این چنین که را بکلی (به کلی )بر کنند

این جهان نیست چون هستان شده.. با این مصرع زندگی کنید.. هرجا بهتون سخت گذشت و آزرده شدید یاد این مصرع بیوفتید.

استاد شهرام ناظری این ابیات:
باز دیوانه شدم من ای طبیب
باز سودایی شدم من ای حبیب
آنچنان دیوانگی بگسست بند
که همه دیوانگان پندم دهند...

رو در آهنگی به نام آواز شوشتری و لیلی و مجنون خونده.

با تشکر از زحمات.
آقای امیرحسین هم بدرستی غلط املایی بیت ذیل را یاداور شده اند. ولی گله مندیم که چرا در متن اصلاح نمی کنید؟!! و لذا غلطِ گیج کننده همچنان سرِ جایِ خود مانده است!!
مصطفی فرمود از گفت جحیم
کو بممن لابه‌گر گردد ز بیم
(کو به مومن، لابه گر گردد ز بیم)

گرچه صد چون من ندارد تاب بحر...
عزیزان اینجا "صد" به چه معناست؟

با درود بر تو هدهد جان
گمان کنم منظور این است که اگرچه صد تا مثل من هم نمیتونن تحمل کنن دریا رو ولی انقدر عاشق دریا هستم که شکیبایی هم ندارم و میخواهم به دریا بروم
مضمونش شباهت زیادی به این بیت از حافظ داره :
خیال حوصله ی بحر میپزد هیهات
چه هاست در سرِ این قطره ی محال اندیش . . .

غژ غژ کردن هنوز در میان مردمان تاجیک و هزاره افغانستان کاربرد دارد و کلمه ای است اصیل و به معنای دست دست کردن و سرو صدابه معنای جنجال کردن است ،یعنی دراین جا وقتی مولانا می گوید مغژ یعنی توبه ات را به تعویق نینداز.

تیر پران بین و ناپیدا کمان
جانها پیدا و پنهان جان جان
"جانها" با وزن شعر هماهنگی ندارد (یک سیلاب کم دارد)! شاید درست تر باشد اگر بگوییم:
جان ما پیدا و پنهان جان جان

این جهان نیست چون هستان‏ شده / و آن جهان هست بس پنهان شده‏

[باران انوار اثیری فیوضات الهی ، زیر بنای ادراک جهان پیرامون]

نور حس را نور حق تزیین بود - معنی‏ نُورٌ عَلی‏ نُورٍ این بود

نور حسی می‏کشد سوی ثری‏ - نور حقش می‏برد سوی علی‏

***

[انسان  نورانی فروزان نامحدود، ارتقاء حس به سطوح بالاتر . حسِ ثری در مقابلِ حس علی.]

3.1:100.3

در مورد جنس آتش جهنم و ماهیتی که دارد بحث های فراوانی ست.برای این مطلب بایستی به عنوان مقدمه عرض کرد که مثنوی و قران قرین یکدیگرند و می توان با توجه به آیات قرانی کلید های تفسیر مثنوی را دریافت و بر عکس.

ابتدا به این ابیات توجه کنیم:

مصطفی فرمود از گفت جحیم

کو به مؤمن لابه‌گر گردد ز بیم

گویدش بگذر ز من ای شاه زود

هین که نورت سوز نارم را ربود

پس هلاک نار، نور مؤمنست

زانک بی ضد دفع ضد لا یمکنست

نار ضد نور باشد روز عدل

کان ز قهر انگیخته شد این ز فضل

از این ها بر می آید که نور ضد نار جهنم است یعنی به عبارتی می توان گفت که آتش جهنم از جنس تاریکی ست و آن تاریکی هم از جنس تاریکی که بر روح و قلب حادث می شود.

آیات قرآن هم بر این مسئله تاکید دارند به عنوان مثال به سوره ی بقره توجه کنیم.

فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ ۖ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ

 بنابراین از آتشی که هیزمش مردم و سنگ هایند، بپرهیزید

 اینجا به صراحت تاکید شده که آتش جهنم از جنس خود آدمی ست

یا سوره طه:

مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَیٰ

و هر کس از یاد من روی گردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور می‌کنیم!»

جالب است که در تاریکی محشور می شود

یا سوره همزه که در مورد آتش جهنم می گوید:

الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ

آتشی که از دلها سرمی‌زند!

با توجه به تمام این ها می توان گفت که نار یا آتش جهنم ضد نور است یعنی از جنس تاریکی ست و عذاب هایی که از آن سخن گفته می شود یعنی عذابی که شخص را با تاریکی عذاب می کنند و آن هم چه نوع تاریکی؟تاریکی از جنس تاریکی روح و قلب.

با درود، فکر کنم در بیت ۶۷، « بَوُد » باید تلفظ شود، نه « بُودْ ».

(( امرَ کلُّهُ لله )) 

مگر نه خالق از ازل فرمود، بی‌چون و چرا
که: «قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ کُلَّهُ لِلَّهِ»، ای دل، باخدا!

به اختیار ما نباشد ذره‌ای در کار خلق،
کلّ هستی زیر فرمان است و در قبض قضا

دل شکسته، آمدم با دست خالی، بی‌نفس
با هزاران اشک و آه از غربتِ این ماجرا

ای خدایم، ای که لطف از توست بی‌منّت و زور،
من ندانم جز تو درمانی برایم در بلا

توکّل بر تو کردم، ای امینِ آسمان،
نه به زر، نه تاج، نه شمشیر و کاخ پادشا

تو بس آرامشی، ای حاکم کلِّ جهان،
که فرو ریزد ز نامت، فتنه و شور و جفا

به دست قدرتت، ای دوست، دل آرام شود،
گر هزاران زخم باشد، می‌شود صبر و شفا

بنده‌ات هستم، چه با فقرم، چه با تنگی و درد،
تا تو باشی، زنده‌ام با عزم و مهر و ارتجا

فریدران، در خویشتن خویش از درد زمان،
لیک آرامش بجوید از تو، ای نورِ هُدی

قصیده : شاعر فریدران - فرید کیومرثیان شیرازی
اول بهار 1404 فارس