از حکمتهای سکوت عارفان، پرده داری حقایق غیبی است
محمدامین مروتی
زید در جواب احوالپرسی پیامبر می گوید به چشم خود، قیامت را می بینم که چه کسی رویش سیاه و یا سپید است و چه کس در آتش دوزخ یا نعیمِ جنّت در چه کار است:
یوم تَبیَضُّ و تَسوَدُّ وُجوه
ترک و هندو شهره گردد زان گروه
جمله را چون روز رستاخیز من
فاش می‌بینم عیان از مرد و زن
پیامبر او را هی می دهد که لب فرو بند و بیش از این سرّ مگو:
هین بگویم یا فرو بندم نفس
لب گزیدش مصطفی یعنی که بس
چرا که اگر اهل دل همه حقایق غیبی را فاش نمایند، دیگر انگیزه ای برای خوف و رجا و عبادت و امید باقی نمی ماند و سناریوی مورد نظر خداوند به هم می ریزد. باید در این عالم، همه چیز عیان نباشد تا هم آدمیان مورد آزمایش قرار گیرند و هم چرخ جهان بگردد:
غیب مطلوب حق آمد، چند گاه
این دهل زن را بران بَربند؛ راه
تگ مران، درکِش عنان، مستور بِه
هر کس از پندارِ خود، مسرور به
حق همی‌خواهد که نومیدانِ او
زین عبادت هم نگردانند رو
هم به اومیدی مُشَرّف می‌شوند
چند روزی در رکابش می‌دوند
خواهد آن رحمت بتابد بر همه
بر بد و نیک از عمومِ مرحمه
حق همی‌خواهد که هر میر و اسیر
با رجا و خوف باشند و حذیر
در حقیقت خوف و رجا مایة چرخیدن چرخ عالم است:
این رجا و خوف، در پرده بود
تا پسِ این پرده پرورده شود
کسی که پیش پادشاه مدحش کند کجا و آن که بر کناره ها و مرزها و در غیابش، خدمت او می کند؟ مهم این است خدای را نادیده تسبیح گویی و حمدکنی نه بعد مرگ که همه چیز معلوم شد. چرا که دنیا دار امتجان و ابتلا و آزمایش بشر است:
کو که مدح شاه گوید پیش او
تا که در غیبت بود او شرم‌رو
قلعه‌داری کز کنارِ مملکت
دور از سلطان و سایه ی◦ سلطنت
پاس دارد قلعه را از دشمنان
قلعه نفروشد به مالی بی‌کران
پیش شه، او بِه◦ بود از دیگران
که به خدمت حاضرند و جان‌فشان
پس به غیبت نیم ذرِه حفظ کار
به◦ که اندر حاضری، زان صد هزار
طاعت و ایمان کنون محمود شد
بعدِ مرگ اندر عیان، مردود شد
چون که غیب و غایب و روپوش به◦
پس لبان بر بند و لب خاموش به◦
پس ای زید لب فرو بند. خدا علم لدنی اش را به هر که بخواهد می دهد:
ای برادر دست وادار از سخن
خود خدا پیدا کند علمِ لَدُن

در ادامه فرمایشات دوست گرامی جناب مروتی ابیات فوق به مساله مهم و عرفانی خوف و رجا اشاره دارد و می گوید حکمت پروردگار این است که بندگان همواره در این حالت باشند تا گناهکاران امید رستگاری داشته باشند و درستکاران مغرور نشوند و در نهایت در دنیایی دیگر حقایق آشکار شود
خواهد آن رحمت بتابد بر همه
بر بد و نیک از عموم مرحمه
حق همی‌خواهد که هر میر و اسیر
با رجا و خوف باشند و حذیر
این رجا و خوف در پرده بود
تا پس این پرده پرورده شود
نکته دیگر اینکه در حالت شک و دوری ارزش عبادات بسیار بیشتر از حالت اطمینان است همانطور که اعمال ما در این دنیا مبنای ارزش ما در جهان آخرت است و پس از رفتن به آنجا چون حقیقت عیان می شود دیگر کارهای ما ارزشی ندارد مثل مقایسه فردی که در مقابل شاه او را مدح و اظهار ارادت و جانبازی می کند با مرزبانی که فرسنگ ها دور از شاه به او خدمت می کند واز مرزها پاسداری می کند
پس بغیبت نیم ذره حفظ کار
به که اندر حاضری زان صد هزار
طاعت و ایمان کنون محمود شد
بعد مرگ اندر عیان مردود شد
چونک غیب و غایب و روپوش به
پس لبان بر بند و لب خاموش به
در نهایت مولوی اشاره می فرماید که هر موجودی در این جهان حتی فرشتگان مقام و منزلت و مرتبه ای از کمال را دارد و به نوعی با مساله خوف و رجا مرتبط می شود
چون مه نو یا سه روزه یا که بدر
هر ملک دارد کمال و نور و قدر
ز اجنحهٔ نور ثلاث او رباع
بر مراتب هر ملک را آن شعاع
همچو پرهای عقول انسیان
که بسی فرقستشان اندرمیان

حکمت خوف و رجا و ایمان به مثابه "جهش در تاریکی"
محمدامین مروتی
مولانا در دفتر اول احوال صحابی پیامبر، زید بن حارثه را توصیف می کند که اسرار هویدا می کند و پیامبر او را از این کار منع می کند. چرا که اگر همه اسرار هویدا شود، انگیزه ای برای عبادت و خوف و رجاء باقی نمی ماند. باید پایان کار نامعلوم باشد تا انسان از کوشش در جهت خیر بازنایستد:
این سخن پایان ندارد خیز زید
بر بُراق ناطقه بر بند قید
ناطقه چون فاضح آمد عیب را
می‌دراند پرده‌های غیب را
غیب مطلوب حق آمد چند گاه
این دهل زن را بِران، بربند راه
تکروی مکن و عنان زبان درکش و بگذار هر کس به خیال خود مسرور باشد و تلاشش را بکند:
تگ مران، دَرکِش عنان، مستور بِه
هر کس از پندارِ خود مسرور به
حق همی‌خواهد که نومیدانِ او
زین عبادت هم نگردانند رو
خدا می خواهد همه با امید رحمتِ عمیمش زندگی کنند:
هم به اومیدی مُشَرّف می‌شوند
چند روزی در رکابش می‌دوند
خواهد آن رحمت بتابد بر همه
بر بد و نیک، از عمومِ مرحمه
حق همی‌خواهد که هر میر و اسیر
با رجا و خوف باشند و حذیر
اگر پرده خوف و رجا یا غیب پاره شود به قول خیام: " نه تو مانی و نه من" و به قول خود مولانا این جهان به ستون غفلت پابرجاست :
این رجا و خوف در پرده بُود
تا پسِ این پرده، پرورده شود
این پرده که پاره شد کر و فر و شکوه و ارزش و ابهت غیب از بین می رود:
چون دریدی پرده، کو خوف و رجا؟
غیب را شد کرّ و فرّی بَر ملا
و از قول خدا می گوید این که من شکاف آسمان را بر عالم فانی و دنیای شما بسته ام به این دلیل است که بندگان مومن و حقیقی باید به من نادیده و پیش از برملا شدن حقایق در قیامت ایمان آورند و پیش از قائم شدن قیامت عدم فطور و سستی را در خلقت باور کنند. این دیدگاه دقیقا به دیدگاه "کی یرکه گور" در باره ماهیت "ایمان ابراهیمی" نزدیک است که از آن به "جهش در تاریکی" تعبیر می کند. یا همان چیزی که مولانا "قمار عاشقانه" می خواند:
یومنون بالغیب، می‌باید مرا
زان ببستم روزنِ فانی سرا
چون شکافم آسمان را در ظهور
چون بگویم هل تری فیها فطور
تا هرکس به جستجوی حقیقت به جانبی رود:
تا درین ظلمت تحرّی گسترند
هر کسی رو جانبی می‌آورند
به همین علت در این دنیای فانی چه بسا جای دزد و پاسبان یا بنده و سلطان هم عوض شود و نالایقان پست هایی را اشغال کنند:
مدتی معکوس باشد کارها
شحنه را دزد آورد بر دارها
تا که بس سلطان و عالی‌همتی
بنده یِ بنده ی◦ خود آید مدتی
ارزش بندگی و ایمان غایب بودن از مطلوب و دوری از اوست. چنان که بنده حقیقی سلطان در حدود و ثغور و مرزهای مملکت از ملک او پاسداری می کند:
بندگی در غیب آید خوب و گَش
حفظ غیب آید در استعبادِ خوش
کو که مدحِ شاه گوید پیش او
تا که در غیبت بود او شرم‌رو
قلعه‌داری کَز کنار مملکت،
دور از سلطان و سایه ی◦ سلطنت،
پاس دارد قلعه را از دشمنان،
قلعه نفروشد به مالی بی‌کران،
مومن حقیقی کسی است که خدا را نمی بیند ولی چنان عبادت می کند که گویی او را می بیند و چه بسا کسانی که در محضر شاه باشند و از او غایب باشند:
غایب از شه در کنار ثُغرها،
همچو حاضر او، نگه دارد وفا،
پیش شه او بِه بود از دیگران
که به خدمت، حاضرند و جان‌فشان
پس به غیبت نیم ذرّه حفظِ کار
به که اندر حاضری، زان صد هزار
ایمان در این دنیا ارزش دارد نه در قیامت که همه چیز به چشم دیده می شود و عیان گردیده است:
طاعت و ایمان کنون محمود شد
بعد مرگ، اندر عیان، مردود شد
پیامبر به زید می گوید تو خاموش باش. خدا خودش به علم لدنی و مصلحت همه چیز را آشکار می کند:
چون که غیب و غایب و روپوش بِه
پس لبان بر بند و لب خاموش بِه
ای برادر دست وادار از سخن
خود خدا پیدا کند علمِ لدن

حکمت خموشی و سرّ پوشی و معنای ایمان به غیب
محمدامین مروتی
مولانا در دفتر اول مثنوی یکی از دلایل رازداری عارفان را این می داند که اگر همه چیز فاش شود دیگر کسی خدا را بنده نیست. چون عاقبت همه معلوم می شود و حکمت خوف و رجاء از بین می رود. قیامت روز حقیقی تبلی السرائر و فاش شدن همه رازهاست و اقتضای سناریو و سنت خداوند در عالم مادی، برقرار ماندن خوف و رجاست. لذا پیامبر به زید که قیامت و احوال اهل قیامت را به عیان می دید، می گوید از فاش گویی بپرهیز و بر لگام ناطقه ات مهار بزن و عنان زبان در کام درکِش تا پرده های غیب پاره نگردد:
این سخن پایان ندارد خیز زید
بر بُراق ناطقه بر بند قید
ناطقه چون فاضِح آمد عیب را
می‌دراند پرده‌های غیب را
خدا می خواهد عاقبت کار در غیب بماند پس آن را جار نزن و بگذار هر کس به عمل خود امید داشته باشد و از سوء عمل خود خوفناک باشد و عبادات و دعاها تداوم یابند:
غیب مطلوب حق آمد چند گاه
این دهل زن را بران، بر بند راه
تگ مران درکِش عنان، مستور بِه
هر کس از پندار خود مسرور به
حق همی‌خواهد که نومیدان او
زین عبادت هم نگردانند رو
هم به اومیدی مشرّف می‌شوند
چند روزی در رکابش می‌دوند
خواهد آن رحمت بتابد بر همه
بر بد و نیک از عموم مرحمه
حق همی‌خواهد که هر میر و اسیر
با رجا و خوف باشند و حذیر
این رجا و خوف در پرده بود
تا پسِ این پرده پرورده شود
چون دریدی پرده کو خوف و رجا،
غیب را شد کر و فری بر ملا
مگر نه این که متعلق ایمان امور غیبی و نادیده است. ایمان پس از رویت که ارزشی ندارد. مهم این است که از فرط اعتماد به حق به او و سخنانش ایمان آوری:
یومنون بالغیب می‌باید مرا
زان ببستم روزنِ فانی سرا
سربازی که مرزها را حفظ می کند بی آن که در حضور شاه باشد، ارزشش به مراتب بیشتر از سربازی است که دائما در دربار شاه را می بیند:
بندگی در غیب آید خوب و گَش
حفظِ غیب آید در استعباد ، خوش
کو که مدح شاه گوید پیشِ او
تا که در غیبت بود او شرم‌رو؟
قلعه‌داری کز کنار مملکت
دور از سلطان و سایه ی سلطنت
پاس دارد قلعه را از دشمنان
قلعه نفروشد به مالی بی‌کران
غایب از شه، در کنار ثَغرها
همچو حاضر، او نگه دارد وفا
پیش شه او بِه بود از دیگران
که به خدمت حاضرند و جان‌فشان
پس به غیبت نیم ذرّه حفظ کار،
به که اندر حاضری، زان صد هزار
به همین دلیل طاعت در دنیا مهم است نه در قیامت:
طاعت و ایمان کنون محمود شد
بعدِ مرگ، اندر عیان، مردود شد
پس ای زید بنا به حکمت الهی لب فرو بند و رازهای غیبی را فاش مگردان:
چونک غیب و غایب و روپوش به
پس لبان بر بند و لب خاموش به
نکته مهمی که از این بحث مولانا مستفاد می شود، معنا کردن ایمان به نحوی نامتعارف است. ایمان برخلاف مشهور، نوعی اعتقاد و توثیق نسبت به غیب نیست بلکه نوعی اعتماد و امید به بشارت دهنده آن یعنی پیامبر و خداست. این نکته ای است که در علم کلام جدید و نزد امثال مصطفی ملکیان و سروش نیز موضوعیت دارد. ایمان هم عنان شک است و آنچه از مومن شک زدایی می کند نه علم به غیب که اعتماد و توکل بدان است. مومن به پیام آور وحی اعتماد می کند بدون آن که از آن سوی پردة غیب باخبر باشد و کل ارزش ایمان در همین اعتماد است. به همین دلیل کلمه ایمان از ریشه امن به معنی اطمینان و اعتماد است. پیامبر امین است یعنی محل اعتماد است. در محاورات روزانه هم ما نمی گوییم ایمان دارم امروز جمعه است چون جمعه بودن یک خبر است و حاکی از غیب نیست ولی می گوییم به قیامت ایمان دارم یعنی به امر نادیده فقط به واسطة اعتمادی که به پیامبر به عنوان یک انسان امین دارم. یا به فرزندمان می گوییم ایمان دارم که در فلان آزمون قبول می شوی یعنی به تو اعتماد دارم نه این که از قبول شدنت خبر دارم.

با درود. ما ز یاران چشم یاری داشتیم . خود غلط بود آنچه ما پنداشتیم
چند هفته ایست که با سایت گنجور آشنا شدم و خوشحال که بالاخره به آرزوی خود که همانا پی بردن به مفاهیم حیاتبخش مولانا بود رسیدم لذا با خیالی راحت از بخش اول مثنوی شروع به استفاده از این دریای بی پایان عشق نمودم البته به کمک اساتید حاشیه نویس اما شور بختانه به بخشهای بعدی که می‌رسیدم به بخشهای بدون حاشیه مواجه میشدم و به یاد این ابیات مافتادم
حاشیه آگاهی و هوش آورد . یار را آخر در آغوش آورد
می‌رسی از حاشیه سوی یقین . آزمایش کن سپس آنرا ببین
الغرض. از همه اساتید حاشیه نویس خواهشمندم که ما را از نوشتن حاشیه های بسیار سودمند خود محروم نفرمایند چون اگر ترک این کار کنند میدان را به عده ای مبتدی مثل بنده میدهند واین عده هم کارشان میشود رقابت و مجادله های نامربوط . البته با درخواست بخشش از شما بزرگان که بعلت کم سوادی نتوانستم ادبیات مناسبی را ارایه نمایم
از کلیه اعضا وکسانی که به هر عنوان در این سایت فعالیت دارند خواهشمندم این حاشیه را ملاحظه و اظهار نظر ی بر این حقیر فقیر بنمایند
با تشکر . فریاد.

تا که بس سلطان و عالی‌همتی

بندهٔ بندهٔ خود آید مدتی

یعنی کسانی که در واقع سلاطین و پادشاهان هستند بنده ی بندگانشون میشن یعنی بندگانشون به جاشون پادشاه میشن کلا همه چی وارونه

مدتی معکوس باشد کارها

شِحنه را دزد آورد بر دارها 

«مولانا، مثنوی، دفتر اول، بیت ۳۶۳۱»

روند تاریخ قطعاً سیر تکاملی دارد بر این اساس گله مندی از بد آمدهای روزگار مقطعی و موقت خواهد بود. معکوس شدن تاریخ جزیی از تاریخ است که در زمانی مشخص به مسیر اصلی خود باز خواهد گشت.. گاهاً پیش می آید که سارق پاسبان را بسوی قانون و اجرای آن هدایت می کند.! جهالت بشر معکوس کردن تاریخ است و جهت تعالی آن آگاهی و معرفت