گنجور

شمارهٔ ۳۸ - مختوم به مدح شاه ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام

چون کارها موافق تقدیر می‌شود
ابله کسی که غره به تدبیر می‌شود
در هر زمان هر آن چه مقدر شده شود
تقدیم نی ز سعی و نه تأخیر می‌شود
ساقی شتاب کن که زبس عمر تندروست
هرچند باده زود دهی، دیر می‌شود
زآهوی چشم شیردلان را کند شکار
چون ترک شوخ من سوی نخجیر می‌شود
چون حلقه‌های زلف ز هم باز می‌کند
هر حلقه طوق گردن صد شیر می‌شود
گر ابرویت گرفت دلم را شگفت نیست
تسخیر هر دیار، به شمشیر می‌شود
تنها نه من به کوی تو از پا درآمدم
اینجا چه خاک، باد زمین گیر می‌شود
رنجی که بر من از غم دوران رسید اگر
بر طفل شیرخواره رسد، پیر می‌شود
هرکس شود ز حادثهٔ عمر با خبر
چون من ز زندگانی خود سیر می‌شود
بی‌طالعم چنان که به یک تار مو، گرم
بندند، تار موی چو نرفته، گلو گیر می‌شود
پرهیز کن ز لقمهٔ دونان تنگ‌چشم
کز لب فرو نرفته، گلوگیر می‌شود
دانا برد به صدق و صفا، کار را، ز پیش
نادان در این گمان که به تدبیر می‌شود
امروز در تمامی ری، من کفر منم
گر کیش عشق موجب تکفیر می‌شود
گر از ولی حق برسد، مور را مدد
آن مور روز معرکه چون شیر می‌شود
سلطان اولیاء شه مردان که امر او
جاری به کائنات، چو تقدیر می‌شود
گر بنگرد به جانب خاک سیه ز لطف
خاک سیاه غیرت اکسیر می‌شود
بر دفتر گُنه خط بطلان کشد «محیط»
مدح شهش به نامه چه تحریر می‌شود

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: غزل/قصیده/قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چون کارها موافق تقدیر می‌شود
ابله کسی که غره به تدبیر می‌شود
هوش مصنوعی: وقتی امور مطابق سرنوشت پیش می‌رود، انسان نادانی است که به تدبیر خود مغرور می‌شود.
در هر زمان هر آن چه مقدر شده شود
تقدیم نی ز سعی و نه تأخیر می‌شود
هوش مصنوعی: هر چیزی که در هر زمانی مقدر شده باشد، به موقع و بدون تأخیر محقق خواهد شد، نه با تلاش و کوشش ما.
ساقی شتاب کن که زبس عمر تندروست
هرچند باده زود دهی، دیر می‌شود
هوش مصنوعی: ساقی سریع‌تر عمل کن، زیرا زندگی در حال گذر است. هرچند که زود مشروب بدهی، باز هم زمان به سرعت می‌گذرد و دیر می‌شود.
زآهوی چشم شیردلان را کند شکار
چون ترک شوخ من سوی نخجیر می‌شود
هوش مصنوعی: شکار آهوهای دلیران را به راحتی انجام می‌دهد، اما همانند رفتار شیطنت‌آمیز من، به سمت شکار گوسفند می‌رود.
چون حلقه‌های زلف ز هم باز می‌کند
هر حلقه طوق گردن صد شیر می‌شود
هوش مصنوعی: وقتی که حلقه‌های مو از هم جدا می‌شوند، هر کدام به قدری زیبا و جذاب است که مانند طوقی برای گردن شیرها می‌شود.
گر ابرویت گرفت دلم را شگفت نیست
تسخیر هر دیار، به شمشیر می‌شود
هوش مصنوعی: اگر ابرویت دل مرا بگیرد، جای تعجب نیست که با شمشیر می‌توان هر سرزمین را تسخیر کرد.
تنها نه من به کوی تو از پا درآمدم
اینجا چه خاک، باد زمین گیر می‌شود
هوش مصنوعی: تنها من نیستم که برای محبت و دیدار تو از پا افتاده‌ام، اینجا به قدری غم و درد هست که حتی باد هم در این زمین متوقف می‌شود.
رنجی که بر من از غم دوران رسید اگر
بر طفل شیرخواره رسد، پیر می‌شود
هوش مصنوعی: اگر غم و اندوهی که بر من وارد شده بر یک بچه کوچک بیفتد، او به سرعت پیر و فرسوده می‌شود.
هرکس شود ز حادثهٔ عمر با خبر
چون من ز زندگانی خود سیر می‌شود
هوش مصنوعی: هرکسی که از اتفاقات و چالش‌های زندگی‌اش آگاه شود، مانند من به سراغ زندگی خود می‌رود و از آن خسته می‌شود.
بی‌طالعم چنان که به یک تار مو، گرم
بندند، تار موی چو نرفته، گلو گیر می‌شود
هوش مصنوعی: هرگاه بی‌تجربه و بی‌دانش باشیم، مانند این است که در یک تار مو درگیر شده‌ایم. حتی اگر زیاد تلاش کنیم، نمی‌توانیم از این وضعیت رهایی یابیم و اوضاع به صورت نامطلوبی سخت و دشوار خواهد شد.
پرهیز کن ز لقمهٔ دونان تنگ‌چشم
کز لب فرو نرفته، گلوگیر می‌شود
هوش مصنوعی: از خوراک سطحی و بی‌ارزش دوری کن، چرا که این نوع خوراک که از خودخواهی و تنگ‌نظری سرچشمه می‌گیرد، می‌تواند به تو ضرر برساند و باعث خفگی‌ات شود.
دانا برد به صدق و صفا، کار را، ز پیش
نادان در این گمان که به تدبیر می‌شود
هوش مصنوعی: عاقل با صداقت و پاکی، کارها را به درستی پیش می‌برد، اما نادان با خیال اینکه فقط با ترفند و تدبیر می‌تواند موفق شود، از حقیقت غافل می‌ماند.
امروز در تمامی ری، من کفر منم
گر کیش عشق موجب تکفیر می‌شود
هوش مصنوعی: امروز در تمام ری، اگر عشق باعث ناپسندیدگی من شود، پس من کاملاً بی‌دینی کردم.
گر از ولی حق برسد، مور را مدد
آن مور روز معرکه چون شیر می‌شود
هوش مصنوعی: اگر از ولی حق (امام یا پیشوای معنوی) یاری برسد، حتی یک مورچه در روز سخت نبرد مانند شیر شجاع می‌شود.
سلطان اولیاء شه مردان که امر او
جاری به کائنات، چو تقدیر می‌شود
هوش مصنوعی: سلطان اولیاء، یعنی سرآمد و بهترین افراد در دین و معنویت، کسی است که فرمانش در جهان جاری است، مانند تقدیری که از قبل مشخص شده و اجتناب‌ناپذیر است.
گر بنگرد به جانب خاک سیه ز لطف
خاک سیاه غیرت اکسیر می‌شود
هوش مصنوعی: اگر به طرف خاک سیاه بنگریم، محبت و لطفی که از آن به ما می‌رسد باعث می‌شود که این خاک سیاه به چیزی با ارزش و گرانبها تبدیل شود.
بر دفتر گُنه خط بطلان کشد «محیط»
مدح شهش به نامه چه تحریر می‌شود
هوش مصنوعی: می‌توان گفت که هرگاه کسی بخواهد به تحسین و ستایش شاه بپردازد، باید توجه کند که گناهان و اشتباهاتش را نادیده نگیرد. در واقع، هنری که در مدح شاه به کار می‌رود، باید از پاکی و صداقت برخوردار باشد، وگرنه ارزش ندارد.