این سوره هفتاد و نه حرف است، بیست کلمه، شش آیه، جمله به مدینه فرو آمد، و قومی گفتند: به مکّه فرو آمد. و در این سوره ناسخ و منسوخ نیست. و فی الخبر عن عقبة بن عامر الجهنیّ: انّ رسول اللَّه (ص) قال له: «أ لا اخبرک بافضل ما تعوّذ به المتعوّذون»؟ قلت: بلی! قال: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.
و فی روایة اخری عن عقبة قال: قال لی رسول اللَّه (ص): «الا اعلّمک یا عقبة سورتین هما افضل القرآن»؟! قلت: بلی یا رسول اللَّه. فعلّمنی «المعوّذتین» ثم قرأ بهما فی صلاة الغداة و قال: «اقرأ بهما کلّما قمت و نمت».
و عن عائشة قال: کان رسول اللَّه اذا أوی الی فراشه کلّ لیلة جمع کفّیه فنفث فیهما و قرأ: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ثمّ مسح بهما ما استطاع من جسده یبدأ بهما رأسه و وجهه و ما
اقبل من جسده یصنع ذلک ثلاث مرّات.
و عن عائشة ایضا: انّ النّبی (ص) کان اذا اشتکی یقرأ علی نفسه بالمعوّذات و ینفث، فلمّا اشتدّ وجعه کنت اقرأ علیه و امسح علیه بیده رجاء برکتها.
و قال عقبة بن عامر: بینا اسیر مع رسول اللَّه (ص) بین الجحفة و الإبراء اذ غشیتنا ریح و ظلمة شدیدة، فجعل رسول اللَّه (ص) یتعوّذ باعوذ بربّ الفلق و أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ و یقول: «یا عقبة تعوّذ بهما فما تعوّذ متعوّذ بمثلهما».
و عن عبد اللَّه ابن حبیب قال: خرجنا فی لیلة مطر و ظلمة شدیدة نطلب رسول اللَّه (ص) فادرکناه، فقال: «قل» قلت: ما اقول؟ قال: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و المعوّذتین حین تصبح و حین تمسی ثلاث مرّات تکفک کلّ شیء».
قوله: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ای استجیر و احترز باللّه الّذی هو بِرَبِّ النَّاسِ ای خالقهم و موجدهم.
مَلِکِ النَّاسِ هو الّذی یسوسهم و یدبّر امورهم، خصّ النّاس بالذّکر لانّ فیهم ملوکا فاخبر تعالی انّه مالک الملوک.
إِلهِ النَّاسِ یعنی: معبود هم الّذی یستحقّ ان یعبدوه.
مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ، هو مصدر کالزّلزال و القلقال، یعنی: من شرّ الوسوسة الّتی تکون من الجنّة و النّاس و الوسوسه: الحدیث الخفیّ، لقوله: «فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطانُ» و صوت الجلیّ یسمّی وسواسا و وسوسة، و الموسوس الّذی یکسر الحدیث فی نفسه و وسوسة الشّیطان تصل الی القلب فی خفاء. و قیل: هو الکلام الخفیّ الّذی یصل مفهومه الی القلب من غیر سماع. و قیل: وسواس النّاس من نفسه، و هو وسوسة الّتی یحدث بها نفسه. و قیل: «الْوَسْواسِ» هو اسم الشّیطان الّذی یمسّ ابن آدم بطیفه و یخیّل الیه و یوذیه و یفزعه فی منامه. و «الْخَنَّاسِ» صفته، و خنوسه انّه یدخل صدر ابن آدم یضع خرطومه علی قلبه یوسوس الیه ما دام ناسیا للَّه عزّ و جلّ و الآخرة، فاذا ذکر ابن آدم اللَّه خنس الشّیطان و کفّ خرطومه و تأخّر. قال ابراهیم التّیمی: اوّل ما یبدو «الوسواس» من قبل الوضوء. و قال مقاتل: انّ الشّیطان فی صورة خنزیر یجری فی جسد العبد مجری الدّم فی العروق، سلّطه اللَّه علی ذلک. فذلک قوله: الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ المراد بالنّاس الاوّل: الأبرار، و بالنّاس الثّانی: الاشرار. معناه: الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ الاخیار من الجنّ و اشرار النّاس، کانّه امر ان یستعیذ من شرّ الجنّ و الانس جمیعا.
قال رسول اللَّه (ص) لابی ذر: «تعوّذ باللّه من الشّیاطین الانس و الجنّ».
فاثبت «الوسواس» من الانسان للانسان کالوسوسة من الشّیاطین. و وسوسة الانسان هو الاهواء و اللَّه اعلم بالمراد. و کرّر لفظ «النّاس» فی خمسة مواضع تبجیلا لهم و تکرمة. و قیل: کرّر لانفصال کلّ آیة من الأخری لعدم حرف العطف. و قیل: المراد بالاوّل: الاطفال و معنی الرّبوبیّة یدلّ علیه. و بالثّانی: الشّبّان و لفظ «الملک» المنبئ عن السّیاسة یدلّ علیه.
و بالثّالث: الشّیوخ و لفظ «اله» المنبئ عن العبادة و الطّاعة یدلّ علیه. و بالرّابع: الصّالحون و الشّیطان مولع باغوائهم دون غیرهم. و بالخامس: المفسدون و عطفه علی المعوّد منهم یدلّ علیه و اللَّه اعلم.
قال النّبی (ص): «عند کلّ خثمة دعوة مستجابة و شجرة فی الجنّة».
و عن ابن عمر قال: قال رسول اللَّه (ص): «لا حسد الّا علی اثنین. رجل اتاه القرآن فهو یقوم به آناء اللّیل و آناء النّهار، و رجل آتاه اللَّه مالا فهو ینفق منه آناء اللّیل و آناء النّهار.
اطلاعات
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
این سوره هفتاد و نه حرف است، بیست کلمه، شش آیه، جمله به مدینه فرو آمد، و قومی گفتند: به مکّه فرو آمد. و در این سوره ناسخ و منسوخ نیست. و فی الخبر عن عقبة بن عامر الجهنیّ: انّ رسول اللَّه (ص) قال له: «أ لا اخبرک بافضل ما تعوّذ به المتعوّذون»؟ قلت: بلی! قال: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.
هوش مصنوعی: این سوره شامل هفتاد و نه حرف، بیست کلمه و شش آیه است. بر اساس برخی نقلها، این سوره در شهر مدینه نازل شده است، اما برخی دیگر عقیده دارند که در مکه نازل شده است. در این سوره هیچ آیهای که نسخ کننده (لغو کننده) باشد وجود ندارد. همچنین روایت شده است که عقبه بن عامر جهنی از پیامبر(ص) نقل کرده که ایشان به او گفتند: «آیا میخواهی بدانید بهترین چیزی که برای پناه بردن به آن میتوان دعا کرد چیست؟» او پاسخ داد: بله! پیامبر(ص) فرمود: بگو: «به پروردگار سپیده صبح پناه میبرم» و بگو: «به پروردگار مردم پناه میبرم».
و فی روایة اخری عن عقبة قال: قال لی رسول اللَّه (ص): «الا اعلّمک یا عقبة سورتین هما افضل القرآن»؟! قلت: بلی یا رسول اللَّه. فعلّمنی «المعوّذتین» ثم قرأ بهما فی صلاة الغداة و قال: «اقرأ بهما کلّما قمت و نمت».
هوش مصنوعی: در روایتی دیگر از عقبه آمده است که او میگوید: رسول خدا (ص) به من فرمود: «آیا میخواهی سورتهایی را که از بهترین سورههای قرآن هستند به تو یاد بدهم؟» من پاسخ دادم: «بله، ای رسول خدا». سپس او «المعوذتین» (سورههای فلق و ناس) را به من آموخت و در نماز صبح آنها را خواند و به من گفت: «هر زمان که بایستی یا بخوابی، این دو سوره را بخوان».
و عن عائشة قال: کان رسول اللَّه اذا أوی الی فراشه کلّ لیلة جمع کفّیه فنفث فیهما و قرأ: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ثمّ مسح بهما ما استطاع من جسده یبدأ بهما رأسه و وجهه و ما
هوش مصنوعی: عایشه نقل میکند که پیامبر وقتی به بستر خود میرفت، هر شب دستهایش را جمع میکرد، در آنها دم میکرد و آیههای «بگو او خداوند یکتا است» و دو سوره «فلق» و «ناس» را میخواند. سپس با هر دو دستش به اندازهای که میتوانست، بدنش را مسح میکرد و ابتدا سر و صورتش را میپوشاند.
اقبل من جسده یصنع ذلک ثلاث مرّات.
هوش مصنوعی: او قبل از اینکه آن کار را انجام دهد، سه مرتبه بدنش را آماده میکند.
و عن عائشة ایضا: انّ النّبی (ص) کان اذا اشتکی یقرأ علی نفسه بالمعوّذات و ینفث، فلمّا اشتدّ وجعه کنت اقرأ علیه و امسح علیه بیده رجاء برکتها.
هوش مصنوعی: عایشه نیز میگوید که وقتی پیامبر (ص) بیمار میشد، خود به خود آیات معوذات را میخواند و بر خود فوت میکرد. اما زمانی که دردش شدت میگرفت، من آیات را بر او میخواندم و با دستانم بر او میکشیدم به امید اینکه برکت آن به او برسد.
و قال عقبة بن عامر: بینا اسیر مع رسول اللَّه (ص) بین الجحفة و الإبراء اذ غشیتنا ریح و ظلمة شدیدة، فجعل رسول اللَّه (ص) یتعوّذ باعوذ بربّ الفلق و أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ و یقول: «یا عقبة تعوّذ بهما فما تعوّذ متعوّذ بمثلهما».
هوش مصنوعی: عقبه بن عامر میگوید: وقتی که من در حال اسارت همراه با رسول الله (ص) بودم، در مسیر بین جحفه و ابراهی، ناگهان طوفانی شدید و تاریکی ما را فراگرفت. در آن لحظه، رسول الله (ص) شروع به خواندن دعاهایی کرد و گفت: «ای عقبه، تو هم به این دعاها پناه ببر، چون هیچ پناهی بهتر از این دعاها نیست.»
و عن عبد اللَّه ابن حبیب قال: خرجنا فی لیلة مطر و ظلمة شدیدة نطلب رسول اللَّه (ص) فادرکناه، فقال: «قل» قلت: ما اقول؟ قال: قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ و المعوّذتین حین تصبح و حین تمسی ثلاث مرّات تکفک کلّ شیء».
هوش مصنوعی: عبد الله ابن حبیب میگوید: در یک شب بارانی و تاریک به دنبال رسولالله (ص) رفتیم و او را یافتیم. او فرمود: «بگو». من پرسیدم: چه بگویم؟ او فرمود: «بگو: هو اللَّهُ أَحَدٌ» و دو سوره معوذتین را در صبح و عصر سه مرتبه بخوان که این کار هر چیزی را از تو دور میکند.
قوله: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ای استجیر و احترز باللّه الّذی هو بِرَبِّ النَّاسِ ای خالقهم و موجدهم.
هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که وقتی میگوییم "به پروردگار مردم پناه میبرم"، در واقع به خداوندی پناه میجوییم که مردم را خلق کرده و به وجود آورده است.
مَلِکِ النَّاسِ هو الّذی یسوسهم و یدبّر امورهم، خصّ النّاس بالذّکر لانّ فیهم ملوکا فاخبر تعالی انّه مالک الملوک.
هوش مصنوعی: مَلِکِ النَّاسِ کسی است که بر مردم حکومت میکند و امور آنها را مدیریت مینماید. در اینجا به خاطر وجود پادشاهان در میان مردم، به این موضوع اشاره شده و گفته شده که خداوند مالک پادشاهان است.
إِلهِ النَّاسِ یعنی: معبود هم الّذی یستحقّ ان یعبدوه.
هوش مصنوعی: إِلهِ النَّاسِ به معنای: معبودی است که شایستهی پرستش است.
مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ، هو مصدر کالزّلزال و القلقال، یعنی: من شرّ الوسوسة الّتی تکون من الجنّة و النّاس و الوسوسه: الحدیث الخفیّ، لقوله: «فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطانُ» و صوت الجلیّ یسمّی وسواسا و وسوسة، و الموسوس الّذی یکسر الحدیث فی نفسه و وسوسة الشّیطان تصل الی القلب فی خفاء. و قیل: هو الکلام الخفیّ الّذی یصل مفهومه الی القلب من غیر سماع. و قیل: وسواس النّاس من نفسه، و هو وسوسة الّتی یحدث بها نفسه. و قیل: «الْوَسْواسِ» هو اسم الشّیطان الّذی یمسّ ابن آدم بطیفه و یخیّل الیه و یوذیه و یفزعه فی منامه. و «الْخَنَّاسِ» صفته، و خنوسه انّه یدخل صدر ابن آدم یضع خرطومه علی قلبه یوسوس الیه ما دام ناسیا للَّه عزّ و جلّ و الآخرة، فاذا ذکر ابن آدم اللَّه خنس الشّیطان و کفّ خرطومه و تأخّر. قال ابراهیم التّیمی: اوّل ما یبدو «الوسواس» من قبل الوضوء. و قال مقاتل: انّ الشّیطان فی صورة خنزیر یجری فی جسد العبد مجری الدّم فی العروق، سلّطه اللَّه علی ذلک. فذلک قوله: الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ المراد بالنّاس الاوّل: الأبرار، و بالنّاس الثّانی: الاشرار. معناه: الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ الاخیار من الجنّ و اشرار النّاس، کانّه امر ان یستعیذ من شرّ الجنّ و الانس جمیعا.
هوش مصنوعی: این متن به بررسی مفهوم وسوسه و تأثیرات آن بر قلب انسان میپردازد. وسوسه به معنای گفتگوی پنهانی است که از جانب شیطان یا حتی نفس انسان بروز میکند. زمانی که این گفتگوی خفی به قلب انسان نفوذ کند، او را به وسوسه و تردید دچار میسازد. در اینجا اشاره میشود که شیطان به شکل پنهانی وارد دل انسان میشود و با بیتوجهی او به خدا و آخرت، در او ترس و تردید ایجاد میکند. اما زمانی که انسان به یاد خدا میافتد، وسوسهها کاهش مییابد و شیطان عقبنشینی میکند. متن همچنین به مضمون آیهای اشاره میکند که در آن از وسوسههای جن و انسان سخن میگوید و به این نکته تأکید دارد که باید از شر آنها به خدا پناه برد.
قال رسول اللَّه (ص) لابی ذر: «تعوّذ باللّه من الشّیاطین الانس و الجنّ».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) به اباذر فرمود: «از خداوند به خاطر انسانها و جنّیان شیطان پناه ببر».
فاثبت «الوسواس» من الانسان للانسان کالوسوسة من الشّیاطین. و وسوسة الانسان هو الاهواء و اللَّه اعلم بالمراد. و کرّر لفظ «النّاس» فی خمسة مواضع تبجیلا لهم و تکرمة. و قیل: کرّر لانفصال کلّ آیة من الأخری لعدم حرف العطف. و قیل: المراد بالاوّل: الاطفال و معنی الرّبوبیّة یدلّ علیه. و بالثّانی: الشّبّان و لفظ «الملک» المنبئ عن السّیاسة یدلّ علیه.
هوش مصنوعی: وسوسه انسان به انسان مشابه وسوسه شیطانهاست. وسوسههای انسانی به دلیل تمایلات و خواهشهاست و خداوند بهتر از دیگران میداند منظور چیست. واژه «مردم» چندین بار تکرار شده تا احترام و حرمت آنها را نشان دهد. برخی گفتهاند این تکرار به دلیل جدا بودن هر آیه از دیگری است و به همین دلیل از حرف عطف استفاده نشده است. همچنین گفته شده که در اولین مورد به کودکان اشاره شده که معنی ربوبیت به آن اشاره دارد و در دومین مورد به جوانان اشاره دارد که واژه «ملک» نشاندهنده سیاست و تدبیر است.
و بالثّالث: الشّیوخ و لفظ «اله» المنبئ عن العبادة و الطّاعة یدلّ علیه. و بالرّابع: الصّالحون و الشّیطان مولع باغوائهم دون غیرهم. و بالخامس: المفسدون و عطفه علی المعوّد منهم یدلّ علیه و اللَّه اعلم.
هوش مصنوعی: در اینجا به نکته سوم اشاره شده است که ارتباط میان شخصیتهای کهن و واژه «خدا» که نشاندهنده عبادت و اطاعت است، دریافت میشود. نکته چهارم به صالحان اشاره دارد و میگوید که شیطان بیشتر بر فریب دادن این افراد تمرکز دارد تا سایرین. نکته پنجم به مفسدان اشاره دارد و اینکه انحراف آنها به دلیل عادتهای منفیشان است. علم این امور نزد خداوند است.
قال النّبی (ص): «عند کلّ خثمة دعوة مستجابة و شجرة فی الجنّة».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «در کنار هر خثمت (محل دور هم جمع شدن) دعایی مستجاب وجود دارد و در بهشت درختی نیز هست».
و عن ابن عمر قال: قال رسول اللَّه (ص): «لا حسد الّا علی اثنین. رجل اتاه القرآن فهو یقوم به آناء اللّیل و آناء النّهار، و رجل آتاه اللَّه مالا فهو ینفق منه آناء اللّیل و آناء النّهار.
هوش مصنوعی: ابن عمر نقل کرده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «هیچ حسدی نیست جز بر دو نوع. اول، شخصی که قرآن به او داده شده و در طول شب و روز به تلاوت آن مشغول است، و دوم، شخصی که خداوند به او مال داده و او از آن در طول شب و روز انفاق میکند.»