این سوره بیست آیتست، هشتاد و دو کلمه، سیصد و سی حرف. جمله به مکه فرو آمد و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست. و در خبر ابی کعب است از مصطفی (ص) که گفت: هر که این سوره برخواند، اللَّه تعالی او را روز رستاخیز از غضب خویش ایمن کند. قوله: لا أُقْسِمُ اعلم انّ «لا» لیست لنفی القسم انّما هی کقول العرب: لا و اللَّه ما فعلت کذا، لا و اللَّه لافعلنّ کذا، فتکون تأکیدا للقسم. و قیل: انّها صلة ای أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ، و قیل: انّما هی ردّ لکلام من انکر البعث و الجزاء فانّها و ان کانت رأس السّورة، فالقرآن متّصل بعضه ببعض. و قال بعض المفسّرین فی الکلام همزه الاستفهام مضمرة و التّقدیر: لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ مع علوّ شأنک.
أَنْتَ حِلٌّ ای حال نازل فیه، ای لنزولک فیه، «اقسم» به و «هذا» تنبیه علی شرف النّبیّ (ص). و قیل: أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ ای «انت» حلال بِهذَا الْبَلَدِ تصنع فیه ما ترید من القتل و الاسر، لیس علیک ما علی النّاس فیه من الاثم. یقال: رجل «حلّ» و حلال و محلّ، کما یقال: رجل حرم و حرام و محرم، و جمع الحرام حرم. قال اللَّه عزّ و جلّ «وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ». و کان رسول اللَّه (ص) دخل مکة یوم فتح مکة محلا و احلّت له ساعة من نهار حتّی قتل من شاء و اسر من شاء و قتل ابن خطل و هو متعلّق باستار الکعبة و کذلک قتل مقیس بن ضبابة و غیرهما، فاحلّ دماء قوم و حرّم دماء قوم و حرّم دار ابی سفیان، فقال: من دخل دار ابی سفیان فهو آمن ای «حلّ» لک ان تفعل ذلک فامّا غیرک فلا یحلّ له ذلک اصلا. و قیل: معناه: «وَ أَنْتَ» فی «حلّ» ممّا صنعت فی «بِهذَا الْبَلَدِ».
قال (ص): «انّ اللَّه حرّم مکة یوم خلق السّماوات و الارض لم تحلّ لاحد قبلی و لا تحلّ لاحد بعدی و انّما احلّت لی ساعة من نهار فهی حرام بحرمة اللَّه الی یوم القیامة».
و المعنی: انّ اللَّه عزّ و جلّ لمّا اقسم بمکّة دلّ ذلک علی عظم قدرها مع حرمتها فوعد نبیّه (ص) انّه یحلّها له حتّی یقاتل فیها و ان یفتحها علی یده فهذا وعد من اللَّه عزّ و جلّ بان یحلّها له. و قال شرحبیل بن سعد معنی قوله: وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ قال: یحرّمون ان یقتلوا بها صیدا او یعضدوا بها شجرة و یستحلّون اخراجک و قتلک.
وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ یعنی آدم و ذریّته و «ما» بمعنی من کقوله: وَ السَّماءِ وَ ما بَناها ای و من بناها. و قیل: معناه: و کلّ «والد» و مولود من جمیع الخلق، و قیل «وَ والِدٍ» یعنی: الّذی یلد، «وَ ما وَلَدَ» یعنی: العاقر الّتی لا تلد، و «ما» علی هذا القول بمعنی النّفی.
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ هذا جواب القسم و المراد بالانسان بنو آدم کلّهم «فِی کَبَدٍ» یعنی: فی شدّة و مقاساة یکابد شدائد الدّنیا و یقاسی شدائد الآخرة و لا یقاسی احد ما یقاسی هو. قال عطا عن ابن عباس: «فِی کَبَدٍ» ای فی شدّة خلق حمله و ولادته و رضاعه و فطامه و معاشه و حیاته و موته لم یخلق اللَّه خلق یکابد ما یکابد ابن آدم و هو مع ذلک اضعف الخلق. و قیل: «فی» بمعنی اللّام ای خلق للکبد و هو التّعب.
و قال مجاهد و عکرمة و الضحاک، معناه: خلق منتصبا معتدل القامة و کلّ شی‌ء خلق فانّه «یَمْشِی مُکِبًّا» و لا یمشی منتصبا الّا الانسان، و الکبد الاستواء و الاستقامة.
و قال ابن کیسان: منتصبا رأسه فی بطن امّه، فاذا اذن اللَّه فی خروجه انقلب رأسه الی رجلی امّه. و قال مقاتل: «فِی کَبَدٍ» ای «فی» قوّة نزلت فی ابی الاشدّین و اسمه اسید بن کلدة من جمح، و کان شدیدا قویّا یضع الادیم العکاظی تحت قدمیه فیقول: من ازالنی عنه، فله کذا و کذا، فلا یطاق ان ینزع من تحت قدمه الّا قطعا و یبقی موضع قدمه. و قیل. معناه: مضیّعا لما یعنیه مشتغلا بما لا یعنیه.
«أَ یَحْسَبُ» یعنی: ابا الاشدّین من قوّته و بطشه أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ ای یظنّ من شدّته «ان» لا «یقدر» «علیه» اللَّه، الم یعلم ذلک الشّقیّ انّ من خلق له القوّة هو اقوی منه.
یَقُولُ أَهْلَکْتُ ای انفقت مالًا لُبَداً ای کثیرا فی عداوة محمد (ص). اللّبد الکثیر الّذی تراکب بعضه علی بعض، یقال: تلبّد الشّی‌ء اذا کثر و اجتمع و منه اللّبد و کان الرّجل کاذبا متسوّقا فی دعواه انّه انفق «مالا» فی عداوة النّبیّ (ص) فقال تعالی: أَ یَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ الاحد هو اللَّه عزّ و جلّ، و المعنی: أ یظنّ انّ اللَّه «لَمْ یَرَهُ» و لا یسأله عن ماله من این کسبه و فی ایّ شی‌ء انفقه.
روی مجاهد عن ابن عباس قال: قال رسول اللَّه (ص): لا یزول قدما العبد یوم القیامة حتّی یسأل عن اربع عن عمره فیما افناه، و عن ماله من این کسبه و فیما انفقه، و عن علمه ما ذا عمل فیه، و عن حبّنا اهل البیت ثمّ عدّد نعمه علیه و علی غیره من خلقه فقال: أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ یبصر بهما.
وَ لِساناً یعبّر به عمّا فی ضمیره، وَ شَفَتَیْنِ یستر بهما ثغوره قال اللَّه تعالی: «نحن فعلنا به ذلک و نحن نقدر علی ان نبعثه و نخفی علیه ما عمله» و جاء فی الحدیث انّ اللَّه عزّ و جلّ یقول ابن آدم: «ان نازعک لسانک فیما حرّمت علیک، فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق، و ان نازعک بصرک الی بعض ما حرّمت علیک، فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق. و ان نازعک فرجک الی ما حرّمت علیک، فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق.
قوله: وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ قال اکثر المفسّرین یعنی: طریق الخیر و طریق الشّرّ المفضیان الی الجنّة و النّار، کقوله: إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً، و قال محمد بن کعب عن ابن عباس: وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ قال: الثّدیین یسقط من امّه و یثب الی الثّدیین، و النّجد طریق فی ارتفاع.
فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ «لا» هاهنا بمعنی لم، ای هذا الکافر لم یقتحم، «العقبة» هلّا ما انفق من ماله فی عداوة النّبیّ (ص) علی زعمه انفقه لاقتحام العقبة یعنی: لمجاوزة الصّراط و الاقتحام الدّخول فی الامر الشّدید و المجاوزة له بصعوبة. قال کعب الاحبار: «العقبة» سبعون منزلا من الصّراط و الصّراط جسر جهنّم ذرعه ثلاثة آلاف ذراع و هو احدّ من السّیف، الف ذراع منه صعود و الف هبوط و الف سواء، یوقف علیه الخلق و یحاسبون. و فی بعض الرّوایات «فمن النّاس من یمرّ علیه کالبرق الخاطف و منهم من یمرّ علیه کالرّیح العاصف، و منهم من یمرّ علیه کالفارس، و منهم من یمرّ علیه کالرّجل یعدو، و منهم من یمرّ کالرّجل یسیر، و منهم من یزحف زحفا، و منهم الزّالّون و الزّالّات و منهم من یکردس فی النّار و اقتحامه علی المؤمن کما بین صلاة العصر الی العشاء»
و قال: قتادة ذکر العقبة هاهنا مثل ضربه اللَّه تعالی لمجاهدة النّفس و الهوی و الشیطان فی اعمال البرّ فجعله کالّذی یتکلّف صعود العقبة، یقول: لم یحمل علی نفسه المشقّه بعتق الرّقبة و الاطعام. و قیل: معنی الآیة هلا انفق ماله فی فکّ الرّقاب و اطعام السّغبان لیجاوز بهما «العقبة» فیکون خیرا له من انفاقه علی عداوة النّبی (ص).
وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ هذا تعظیم لها و تفخیم لشأنها.
فَکُّ رَقَبَةٍ هذا تفسیر سبب النّجاة من العقبة قرأ ابن کثیر و ابو عمرو و الکسائی: «فکّ» بفتح الکاف «رقبة» بالنّصب.
أَوْ إِطْعامٌ بفتح الهمزة و المیم علی الماضی. و قرأ الباقون «فکّ» بضمّ الکاف «رقبة» بالجرّ او اطعام علی المصدر و اراد بفکّ الرّقبة اعتاقها و اطلاقها، و من اعتق «رقبة» کانت فداه من النّار.
روی ابو هریرة قال: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «من اعتق «رقبة» مؤمنة اعتق اللَّه بکلّ عضو منه عضوا من النّار حتّی یعتق فرجه بفرجه».
و جاء اعرابی الی رسول اللَّه (ص) فقال: یا رسول اللَّه! علّمنی عملا یدخلنی الجنّة. قال: «اعتق النّسمة و «فکّ» الرّقبة» . قال: أ و لیسا واحدا؟ قال: «لا عتق النّسمة عن تفرّد بعتقها و «فکّ» الرّقبة ان تعین فی ثمنها»، فعلی هذا «فکّ» الرّقبة الاعانة فی مال الکتابة.
و قیل: فَکُّ رَقَبَةٍ من الذّنوب بالتّوبة.
أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ ای «فی» زمان قحط و جوع.
یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ ای «ذا» قرابة فی النّسب.
أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ قد لصق بالتّراب من فقره و ضرّه. و قیل: «ذا» عیال لا مال له. فضّل اطعام الیتیم و المسکین علی اطعام غیرهما فی المثوبة. تقول: ترب فلان یترب تربا و متربة اذا افتقر، و منه تربت یداک و اترب فلان اذا استغنی.
ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا «ثمّ» هاهنا بمعنی مع کقوله: «بَعْدَ ذلِکَ زَنِیمٍ» یعنی: اذا فعل هذه الاشیاء و هو مؤمن، ای انّ هذه الاعمال لا تقبل من احد الّا اذا کان مؤمنا. و قیل: ثمّ بمعنی الواو. «وَ تَواصَوْا» ای اوصی بعضهم بعضا «بِالصَّبْرِ» علی فرائض اللَّه و اوامره و الصّبر عن ارتکاب المحرّمات وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ بان یرقّ للفقیر و المسکین بالانعام علیهما. و قیل: «تواصوا» بالآخرة لانّها دار الرّحمة.
«أُولئِکَ» ای الموصوفون بهذه الصّفات أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ یأخذون نحو الیمین الی الجنّة و یؤتون کتبهم بایمانهم و هم المیامین علی انفسهم.
وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا بمحمد و القرآن هُمْ أَصْحابُ الْمَشْأَمَةِ یأخذون نحو الشّمال الی النّار و یؤتون کتبهم بشمالهم و هم المشائیم علی انفسهم عَلَیْهِمْ نارٌ مُؤْصَدَةٌ ای مطبقة اغلقت علیهم ابوابها فلا یخرج منها غم و لا یدخل فیها روح. قرأ ابو عمرو و حمزة و حفص: «مؤصدة بالهمز هاهنا و فی الهمزة. و قرأ الآخرون بلا همز، و هما لغتان یقال: اصدت الباب و اوصدته اذا اغلقته و اطبقته. و قیل: معنی الهمز المطبقة و غیر الهمز المغلقة.
برگردان به زبان ساده
این سوره بیست آیتست، هشتاد و دو کلمه، سیصد و سی حرف. جمله به مکه فرو آمد و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست. و در خبر ابی کعب است از مصطفی (ص) که گفت: هر که این سوره برخواند، اللَّه تعالی او را روز رستاخیز از غضب خویش ایمن کند. قوله: لا أُقْسِمُ اعلم انّ «لا» لیست لنفی القسم انّما هی کقول العرب: لا و اللَّه ما فعلت کذا، لا و اللَّه لافعلنّ کذا، فتکون تأکیدا للقسم. و قیل: انّها صلة ای أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ، و قیل: انّما هی ردّ لکلام من انکر البعث و الجزاء فانّها و ان کانت رأس السّورة، فالقرآن متّصل بعضه ببعض. و قال بعض المفسّرین فی الکلام همزه الاستفهام مضمرة و التّقدیر: لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ مع علوّ شأنک.
هوش مصنوعی: این سوره شامل بیست آیه، هشتاد و دو کلمه و سیصد و سی حرف است. این سوره در مکه نازل شده و هیچ آیه‌ای که حکم قبلی را تغییر دهد، در آن وجود ندارد. در روایت ابی کعب از پیامبر (ص) آمده که هر کس این سوره را بخواند، خداوند در روز قیامت او را از غضب خود در امان می‌دارد. در ابتدای این سوره جمله "لا أُقْسِمُ" به معنای نفی قسم نیست، بلکه استفاده از "لا" به معنای تأکید در قسم است، مانند گفته برخی افراد که با "لا و اللَّه" تأکید می‌کنند که چیزی را انجام نخواهند داد. همچنین ممکن است این جمله به معنای قسم به این شهر (مکه) باشد یا پاسخی به کسانی باشد که در مورد بعثت و پاداش تردید دارند. برخی مفسران نیز اعتقاد دارند که همزه استفهام در آن مضمر است و می‌توان آن را به این صورت در نظر گرفت: "من قسم نمی‌خورم به این شهر در حالی که تو در این شهر مقام بالایی داری."
أَنْتَ حِلٌّ ای حال نازل فیه، ای لنزولک فیه، «اقسم» به و «هذا» تنبیه علی شرف النّبیّ (ص). و قیل: أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ ای «انت» حلال بِهذَا الْبَلَدِ تصنع فیه ما ترید من القتل و الاسر، لیس علیک ما علی النّاس فیه من الاثم. یقال: رجل «حلّ» و حلال و محلّ، کما یقال: رجل حرم و حرام و محرم، و جمع الحرام حرم. قال اللَّه عزّ و جلّ «وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ». و کان رسول اللَّه (ص) دخل مکة یوم فتح مکة محلا و احلّت له ساعة من نهار حتّی قتل من شاء و اسر من شاء و قتل ابن خطل و هو متعلّق باستار الکعبة و کذلک قتل مقیس بن ضبابة و غیرهما، فاحلّ دماء قوم و حرّم دماء قوم و حرّم دار ابی سفیان، فقال: من دخل دار ابی سفیان فهو آمن ای «حلّ» لک ان تفعل ذلک فامّا غیرک فلا یحلّ له ذلک اصلا. و قیل: معناه: «وَ أَنْتَ» فی «حلّ» ممّا صنعت فی «بِهذَا الْبَلَدِ».
هوش مصنوعی: شما در وضعیتی قرار دارید که در آن اجازه دارید هر گونه اقدامی انجام دهید. این نکته به مقام والای پیامبر (ص) اشاره دارد. همچنین گفته شده که شما می‌توانید در این مکان هر کاری از جمله کشتن و اسیر کردن افرادی که می‌خواهید را انجام دهید و به این ترتیب مسئولیتی نسبت به دیگران در مورد گناهان آنها ندارید. به عبارتی، مانند فردی هستید که می‌تواند کارهای حلال انجام دهد، در حالی که دیگران ممکن است در مواردی حرام داشته باشند. در روز فتح مکه، پیامبر (ص) اجازه داشت در مدتی محدود به هر شیوه‌ای که می‌خواهد عمل کند و افرادی را که می‌خواست بکشند یا اسیر کند. او جان افرادی را حلال شمرد و بر عده‌ای دیگر حرمت گذاشت و اعلام کرد کسی که به خانه ابوسفیان پناه ببرد، در امان خواهد بود. این نشان‌دهنده این است که برای شما جائز است که چنین کارهایی انجام دهید، اما برای دیگران این اجازه وجود ندارد.
قال (ص): «انّ اللَّه حرّم مکة یوم خلق السّماوات و الارض لم تحلّ لاحد قبلی و لا تحلّ لاحد بعدی و انّما احلّت لی ساعة من نهار فهی حرام بحرمة اللَّه الی یوم القیامة».
هوش مصنوعی: امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند مکه را در روز خلقت آسمان‌ها و زمین حرام کرد. این مکان برای هیچ کس قبل از من حلال نبوده و بعد از من نیز حلال نخواهد بود. تنها در یک ساعت از روز برای من حلال شد و تا قیامت حرمت آن باقی است.»
و المعنی: انّ اللَّه عزّ و جلّ لمّا اقسم بمکّة دلّ ذلک علی عظم قدرها مع حرمتها فوعد نبیّه (ص) انّه یحلّها له حتّی یقاتل فیها و ان یفتحها علی یده فهذا وعد من اللَّه عزّ و جلّ بان یحلّها له. و قال شرحبیل بن سعد معنی قوله: وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ قال: یحرّمون ان یقتلوا بها صیدا او یعضدوا بها شجرة و یستحلّون اخراجک و قتلک.
هوش مصنوعی: خداوند وقتی به مکه سوگند یاد کرد، این به معنای عظمت و حرمت این مکان است. او به پیامبرش وعده داد که این شهر را برایش حلال خواهد کرد تا در آن جنگ کند و آن را به دست خودش فتح کند. این وعده‌ای از سوی خداوند است که زمین مکه را برای پیامبرش حلال میکند. همچنین، شرحبیل بن سعد در تفسیر آیه گفته است که مردم مکه از شکار و قطع درختان در آنجا منع شده‌اند، اما اجازه دارند که تو را از آنجا بیرون کنند و به تو آسیب بزنند.
وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ یعنی آدم و ذریّته و «ما» بمعنی من کقوله: وَ السَّماءِ وَ ما بَناها ای و من بناها. و قیل: معناه: و کلّ «والد» و مولود من جمیع الخلق، و قیل «وَ والِدٍ» یعنی: الّذی یلد، «وَ ما وَلَدَ» یعنی: العاقر الّتی لا تلد، و «ما» علی هذا القول بمعنی النّفی.
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که واژه "والد" به معنای پدر و فرزندان او است. همچنین، "ما" به معنای "هر چیزی" است. در برخی تفاسیر، منظور از "والد" تمام والدین و فرزندان موجودات است. بعضی دیگر می‌گویند "والد" به معنی کسی است که می‌زاید و "ما ولد" به معنای کسانی است که نمی‌زایند. در این تعبیر، "ما" به نفی اشاره دارد.
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ هذا جواب القسم و المراد بالانسان بنو آدم کلّهم «فِی کَبَدٍ» یعنی: فی شدّة و مقاساة یکابد شدائد الدّنیا و یقاسی شدائد الآخرة و لا یقاسی احد ما یقاسی هو. قال عطا عن ابن عباس: «فِی کَبَدٍ» ای فی شدّة خلق حمله و ولادته و رضاعه و فطامه و معاشه و حیاته و موته لم یخلق اللَّه خلق یکابد ما یکابد ابن آدم و هو مع ذلک اضعف الخلق. و قیل: «فی» بمعنی اللّام ای خلق للکبد و هو التّعب.
هوش مصنوعی: ما انسان را در سختی و مشقت آفریدیم. منظور از انسان، فرزندان آدم هستند و این مشقت به معنای تحمل مشکلات دنیاست و همچنین مشکلات پس از مرگ. هیچکس به اندازه او این سختی‌ها را متحمل نمی‌شود. عطا از ابن عباس نقل میکند که «در مشقت» به معنای سختی‌هایی است که هر انسان در هنگام خلق، تولد، شیرخوردن، رشد، زندگی و مرگ با آن روبه‌رو می‌شود. خداوند هیچ موجودی را نیافریده که به اندازه فرزند آدم مشقت بکشد و او در عین حال ضعیف‌ترین مخلوق است. همچنین گفته شده است که «در» به معنای «برای» است، یعنی انسان را برای تحمل مشقت آفریده‌اند و مشقت به معنای زحمت و تلاش است.
و قال مجاهد و عکرمة و الضحاک، معناه: خلق منتصبا معتدل القامة و کلّ شی‌ء خلق فانّه «یَمْشِی مُکِبًّا» و لا یمشی منتصبا الّا الانسان، و الکبد الاستواء و الاستقامة.
هوش مصنوعی: مجاهد، عکرمه و الضحاک می‌گویند که معنای این جمله این است که انسان به گونه‌ای خلق شده است که قامت او راست و معتدل است. تمام موجودات دیگر به نحوی حرکت می‌کنند که خمیده‌اند، در حالی که فقط انسان است که می‌تواند راست بایستد و راه برود. همچنین، واژه «کبد» به معنای استقامت و راست‌گویی اشاره دارد.
و قال ابن کیسان: منتصبا رأسه فی بطن امّه، فاذا اذن اللَّه فی خروجه انقلب رأسه الی رجلی امّه. و قال مقاتل: «فِی کَبَدٍ» ای «فی» قوّة نزلت فی ابی الاشدّین و اسمه اسید بن کلدة من جمح، و کان شدیدا قویّا یضع الادیم العکاظی تحت قدمیه فیقول: من ازالنی عنه، فله کذا و کذا، فلا یطاق ان ینزع من تحت قدمه الّا قطعا و یبقی موضع قدمه. و قیل. معناه: مضیّعا لما یعنیه مشتغلا بما لا یعنیه.
هوش مصنوعی: ابن کیسان می‌گوید که جنین با سرش در شکم مادرش قرار دارد و وقتی زمان تولد او فرا می‌رسد، سرش به سمت پاهای مادرش معکوس می‌شود. مقاتل نیز اشاره میکند که "در کَبَد" به معنای "در قدرت" است و این قدرت به پدر شدیدترین‌ها، اسید بن کلده از قبیله جمح، نسبت داده شده است. او فردی بسیار نیرومند بود که ماده چرمی را زیر پایش قرار می‌داد و می‌گفت که اگر کسی آن را از زیر پایش بردارد، پاداش خاصی خواهد داشت. همچنین گفته شده که این بیان به معنای مشغول شدن به کارهایی است که ارتباطی با او ندارد و بی‌فایده است.
«أَ یَحْسَبُ» یعنی: ابا الاشدّین من قوّته و بطشه أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ ای یظنّ من شدّته «ان» لا «یقدر» «علیه» اللَّه، الم یعلم ذلک الشّقیّ انّ من خلق له القوّة هو اقوی منه.
هوش مصنوعی: «آیا او گمان میکند که هیچ کس نمی‌تواند او را در برابر قدرت و شدت خود به چالش بکشد؟ آیا این فرد بدبخت نمی‌داند که کسی که قدرت را برای او خلق کرده، خود از او قوی‌تر است؟»
یَقُولُ أَهْلَکْتُ ای انفقت مالًا لُبَداً ای کثیرا فی عداوة محمد (ص). اللّبد الکثیر الّذی تراکب بعضه علی بعض، یقال: تلبّد الشّی‌ء اذا کثر و اجتمع و منه اللّبد و کان الرّجل کاذبا متسوّقا فی دعواه انّه انفق «مالا» فی عداوة النّبیّ (ص) فقال تعالی: أَ یَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ الاحد هو اللَّه عزّ و جلّ، و المعنی: أ یظنّ انّ اللَّه «لَمْ یَرَهُ» و لا یسأله عن ماله من این کسبه و فی ایّ شی‌ء انفقه.
هوش مصنوعی: او می‌گوید: من مقدار زیادی پول را در دشمنی با محمد (ص) هزینه کرده‌ام. "لبد" به معنای چیزهایی است که بر هم انبوه شده و بر روی هم قرار گرفته‌اند. در واقع او دروغ می‌گوید و ادعا میکند که پولی را برای دشمنی با پیامبر (ص) خرج کرده است. خداوند می‌فرماید: آیا او فکر میکند که هیچکس او را نمی‌بیند؟ تنها خداوند، که یگانه است، او را می‌بیند. به عبارت دیگر، آیا او تصور میکند که خداوند چیزی از او نمی‌بیند و از او درباره منبع درآمدش و چگونگی خرج کردن مالش سؤال نخواهد کرد؟
روی مجاهد عن ابن عباس قال: قال رسول اللَّه (ص): لا یزول قدما العبد یوم القیامة حتّی یسأل عن اربع عن عمره فیما افناه، و عن ماله من این کسبه و فیما انفقه، و عن علمه ما ذا عمل فیه، و عن حبّنا اهل البیت ثمّ عدّد نعمه علیه و علی غیره من خلقه فقال: أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ یبصر بهما.
هوش مصنوعی: در روز قیامت، انسان قبل از حرکت از مکانش سوالاتی از او پرسیده می‌شود. این سوالات شامل چهار مورد است: اول، درباره عمرش و اینکه چگونه آن را سپری کرده است؛ دوم، درباره مالش، اینکه آن را از کجا به دست آورده و در چه راهی خرج کرده است؛ سوم، درباره علمش و اینکه در چه زمینه‌ای از آن بهره برده است؛ و چهارم، درباره محبت به اهل بیت. سپس، نعمت‌های خداوند بر او و دیگر مخلوقات را یادآوری میکند، از جمله اینکه مگر ما به او دو چشم نداده‌ایم تا ببیند؟
وَ لِساناً یعبّر به عمّا فی ضمیره، وَ شَفَتَیْنِ یستر بهما ثغوره قال اللَّه تعالی: «نحن فعلنا به ذلک و نحن نقدر علی ان نبعثه و نخفی علیه ما عمله» و جاء فی الحدیث انّ اللَّه عزّ و جلّ یقول ابن آدم: «ان نازعک لسانک فیما حرّمت علیک، فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق، و ان نازعک بصرک الی بعض ما حرّمت علیک، فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق. و ان نازعک فرجک الی ما حرّمت علیک، فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق.
هوش مصنوعی: انسان دارای زبانی است که با آن می‌تواند احساسات و افکار درونی خود را بیان کند و لب‌هایش به عنوان پوششی برای دهان عمل می‌کنند. خداوند در آیه‌ای می‌فرماید که ما این کار را انجام دادیم و توانایی فرستادن او و پنهان‌کردن کارهایش را داریم. در یک حدیث آمده است که خداوند به انسان می‌گوید: اگر زبانت در برابر چیزی که بر تو حرام کرده‌ام با تو نزاع کند، من به تو دو نیروی حمایتی می‌دهم، پس صبر کن. اگر چشمانت به سمت چیزی که بر تو حرام کرده‌ام تمایل پیدا کنند، من نیز به تو دو نیروی حمایتی می‌دهم، پس صبر کن. و اگر شهوتت به سمت چیزی که بر تو حرام کرده‌ام حرکت کند، من نیز به تو دو نیروی حمایتی می‌دهم، پس صبر کن.
قوله: وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ قال اکثر المفسّرین یعنی: طریق الخیر و طریق الشّرّ المفضیان الی الجنّة و النّار، کقوله: إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً، و قال محمد بن کعب عن ابن عباس: وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ قال: الثّدیین یسقط من امّه و یثب الی الثّدیین، و النّجد طریق فی ارتفاع.
هوش مصنوعی: تقریباً اکثر مفسران بر این باورند که عبارت «و هدیناه النجدین» به معنی دو راه است: یکی راه خیر و دیگری راه شر، که هر دو به بهشت و جهنم ختم می‌شوند. به عبارت دیگر، انسان در انتخاب بین شکرگزاری یا کفر ورزی آزاد است. همچنین محمد بن کعب از ابن عباس نقل میکند که هدایت به دو ناحیه اشاره دارد، مانند زمانی که نوزاد از سینه مادرش شیر می‌خورد و سپس به سوی سینه دیگر منتقل می‌شود. در اینجا «نجد» به معنی راهی است که به ارتفاع و بالایی می‌انجامد.
فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ «لا» هاهنا بمعنی لم، ای هذا الکافر لم یقتحم، «العقبة» هلّا ما انفق من ماله فی عداوة النّبیّ (ص) علی زعمه انفقه لاقتحام العقبة یعنی: لمجاوزة الصّراط و الاقتحام الدّخول فی الامر الشّدید و المجاوزة له بصعوبة. قال کعب الاحبار: «العقبة» سبعون منزلا من الصّراط و الصّراط جسر جهنّم ذرعه ثلاثة آلاف ذراع و هو احدّ من السّیف، الف ذراع منه صعود و الف هبوط و الف سواء، یوقف علیه الخلق و یحاسبون. و فی بعض الرّوایات «فمن النّاس من یمرّ علیه کالبرق الخاطف و منهم من یمرّ علیه کالرّیح العاصف، و منهم من یمرّ علیه کالفارس، و منهم من یمرّ علیه کالرّجل یعدو، و منهم من یمرّ کالرّجل یسیر، و منهم من یزحف زحفا، و منهم الزّالّون و الزّالّات و منهم من یکردس فی النّار و اقتحامه علی المؤمن کما بین صلاة العصر الی العشاء»
هوش مصنوعی: کافر در اینجا به این معناست که او نتوانسته است از «عقبه» عبور کند. «عقبه» به چیزی اشاره دارد که او در تلاش بود تا با هزینه کردن مالش در دشمنی با پیامبر (ص)، آن را پشت سر بگذارد. این مفهوم به سختی عبور از یک مسیر دشوار و مشکل اشاره دارد. به گفته کعب احبار، «عقبه» شامل هفتاد منزل از صراط است و صراط به عنوان پل جهنم توصیف شده که سه هزار ذراع طول دارد و از تیغ تیزتر است. قسمتی از آن یک هزار ذراع بالا و یک هزار ذراع پایین و یک هزار ذراع هم سطح است، جایی که انسان‌ها مورد حسابرسی قرار می‌گیرند. در برخی روایات نیز آمده که برخی از مردم به سرعت مانند برق یا باد از آن عبور می‌کنند، در حالی که دیگران به صورت آهسته‌تر این مسیر را طی می‌کنند و برخی حتی باید به زحمت خود را بر روی آن بکشند. کسانی هستند که در آتش باقی می‌مانند و عبور آنها از این مسیر برای مؤمنان مشابه فاصله بین اذان عصر تا عشاء خواهد بود.
و قال: قتادة ذکر العقبة هاهنا مثل ضربه اللَّه تعالی لمجاهدة النّفس و الهوی و الشیطان فی اعمال البرّ فجعله کالّذی یتکلّف صعود العقبة، یقول: لم یحمل علی نفسه المشقّه بعتق الرّقبة و الاطعام. و قیل: معنی الآیة هلا انفق ماله فی فکّ الرّقاب و اطعام السّغبان لیجاوز بهما «العقبة» فیکون خیرا له من انفاقه علی عداوة النّبی (ص).
هوش مصنوعی: در این متن به اشاره‌ای درباره تلاش انسان برای مقابله با نفس، تمایلات و شیطان در راه اعمال نیک اشاره شده است. از این رو، این کار به گونه‌ای به صعود از یک تپه تشبیه شده است. گفته می‌شود اگر کسی بخواهد بر خود زحمت نهایی را تحمیل کند، باید به کارهایی همچون آزاد کردن بندگان و دادن غذا به گرسنگان بپردازد تا از این طریق به هدف نیک خود برسد. در واقع، بهتر است که او اموالش را در این راه خرج کند تا اینکه آن را صرف دشمنی با پیامبر اسلام (ص) کند.
وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ هذا تعظیم لها و تفخیم لشأنها.
هوش مصنوعی: وَ چقدر تو را از اهمیت و بزرگی «عقبه» آگاه کرده است! این جمله به عظمت و شأن بالای آن اشاره میکند.
فَکُّ رَقَبَةٍ هذا تفسیر سبب النّجاة من العقبة قرأ ابن کثیر و ابو عمرو و الکسائی: «فکّ» بفتح الکاف «رقبة» بالنّصب.
هوش مصنوعی: شکستن گردن قیدی است که علت رهایی از مشکل را توضیح می‌دهد. ابن کثیر، ابو عمرو و کسایی کلمه «فکّ» را با فتحه در کاف و «رقبة» را منصوب خوانده‌اند.
أَوْ إِطْعامٌ بفتح الهمزة و المیم علی الماضی. و قرأ الباقون «فکّ» بضمّ الکاف «رقبة» بالجرّ او اطعام علی المصدر و اراد بفکّ الرّقبة اعتاقها و اطلاقها، و من اعتق «رقبة» کانت فداه من النّار.
هوش مصنوعی: به معنای آزاد کردن برده یا شخصی از قید و بند است و در اینجا به مفهوم فدای فردی برای نجات از عذاب اشاره دارد. واژه "فکّ" یعنی آزاد کردن، و "رقبة" به معنای گردن است، که در اصطلاح به معنای آزادی یک برده است. هر کس که توانست کسی را آزاد کند، به منزله نجات او از عذاب جهنم خواهد بود.
روی ابو هریرة قال: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «من اعتق «رقبة» مؤمنة اعتق اللَّه بکلّ عضو منه عضوا من النّار حتّی یعتق فرجه بفرجه».
هوش مصنوعی: ابو هریره نقل کرده که پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: کسی که یک برده مؤمن را آزاد کند، خداوند به ازای هر عضو آن برده، یکی از اعضای او را از آتش جهنم آزاد میکند، حتی به ازای آلت تناسلی او نیز از آتش آزاد می‌شود.
و جاء اعرابی الی رسول اللَّه (ص) فقال: یا رسول اللَّه! علّمنی عملا یدخلنی الجنّة. قال: «اعتق النّسمة و «فکّ» الرّقبة» . قال: أ و لیسا واحدا؟ قال: «لا عتق النّسمة عن تفرّد بعتقها و «فکّ» الرّقبة ان تعین فی ثمنها»، فعلی هذا «فکّ» الرّقبة الاعانة فی مال الکتابة.
هوش مصنوعی: یک عربی به پیشگاه پیامبر اسلام (ص) مراجعه کرد و گفت: ای پیامبر خدا! مرا به کاری یاد بده که مرا به بهشت وارد کند. پیامبر پاسخ داد: «برده‌ای را آزاد کن و زنجیر کسی را بشکن». آن فرد گفت: آیا این‌ها یکی نیستند؟ پیامبر فرمود: «نه، آزاد کردن برده به معنای آزادی اوست، اما شکستن زنجیر یعنی کمک به تأمین هزینه آزادی او». بنابراین، شکستن زنجیر به معنای کمک مالی برای آزاد کردن برده است.
و قیل: فَکُّ رَقَبَةٍ من الذّنوب بالتّوبة.
هوش مصنوعی: برخی گفته‌اند که رهایی از گناهان با توبه امکان‌پذیر است.
أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ ای «فی» زمان قحط و جوع.
هوش مصنوعی: یا دادن غذا در روزی که قحطی و گرسنگی فراگیر است.
یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ ای «ذا» قرابة فی النّسب.
هوش مصنوعی: یَتِیم به شخصی گفته می‌شود که ارتباط نزدیکی با والدین خود دارد، به ویژه در مورد نَسَب و خویشاوندی.
أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ قد لصق بالتّراب من فقره و ضرّه. و قیل: «ذا» عیال لا مال له. فضّل اطعام الیتیم و المسکین علی اطعام غیرهما فی المثوبة. تقول: ترب فلان یترب تربا و متربة اذا افتقر، و منه تربت یداک و اترب فلان اذا استغنی.
هوش مصنوعی: یا اینکه فردی بی‌سرپرست و بی‌پناهی باشد که به خاطر فقر و آسیب‌پذیری‌اش به خاک چسبیده است. گفته شده که "ذا" به معنی خانواده‌ای است که دارایی ندارد. اطعام یتیم و مسکین از نظر پاداش و ثواب بر اطعام دیگران برتری دارد. در زبان فارسی می‌گویند که "ترب" به معنای افتادن در تنگنای مالی است و "تربت یداک" به معنی آرزوی فقر است و "اترب" به معنای رسیدن به ثروت است.
ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا «ثمّ» هاهنا بمعنی مع کقوله: «بَعْدَ ذلِکَ زَنِیمٍ» یعنی: اذا فعل هذه الاشیاء و هو مؤمن، ای انّ هذه الاعمال لا تقبل من احد الّا اذا کان مؤمنا. و قیل: ثمّ بمعنی الواو. «وَ تَواصَوْا» ای اوصی بعضهم بعضا «بِالصَّبْرِ» علی فرائض اللَّه و اوامره و الصّبر عن ارتکاب المحرّمات وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ بان یرقّ للفقیر و المسکین بالانعام علیهما. و قیل: «تواصوا» بالآخرة لانّها دار الرّحمة.
هوش مصنوعی: این آیه به این نکته اشاره دارد که ایمان شرط قبول اعمال نیک است. به این معنا که تنها افرادی که ایمان دارند، اعمالشان مقبول است. همچنین، توصیه‌هایی مطرح شده است: نخست به صبر بر انجام وظایف الهی و پرهیز از کارهای禁 شده تأکید شده و سپس به اهمیت رحم و محبت به فقرا و نیازمندان اشاره شده است. در نهایت، تأکید بر توجه به زندگی پس از مرگ به عنوان مکانی برای رحمت نیز آمده است.
«أُولئِکَ» ای الموصوفون بهذه الصّفات أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ یأخذون نحو الیمین الی الجنّة و یؤتون کتبهم بایمانهم و هم المیامین علی انفسهم.
هوش مصنوعی: آن دسته از افرادی که به این صفات شناخته می‌شوند، اهل نیک‌بختی هستند. آنها به سمت راست، به بهشت می‌روند و کتاب‌هایشان را با ایمان خود دریافت می‌کنند و خودشان نیز در زمره‌ی خوشبختان به حساب می‌آیند.
وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا بمحمد و القرآن هُمْ أَصْحابُ الْمَشْأَمَةِ یأخذون نحو الشّمال الی النّار و یؤتون کتبهم بشمالهم و هم المشائیم علی انفسهم عَلَیْهِمْ نارٌ مُؤْصَدَةٌ ای مطبقة اغلقت علیهم ابوابها فلا یخرج منها غم و لا یدخل فیها روح. قرأ ابو عمرو و حمزة و حفص: «مؤصدة بالهمز هاهنا و فی الهمزة. و قرأ الآخرون بلا همز، و هما لغتان یقال: اصدت الباب و اوصدته اذا اغلقته و اطبقته. و قیل: معنی الهمز المطبقة و غیر الهمز المغلقة.
هوش مصنوعی: کسانی که به آیات ما درباره محمد و قرآن کافر هستند، به سمت چپ و به سوی آتش هدایت می‌شوند و کتاب‌های خود را با دست چپ می‌گیرند. آنها بر خودشان شوم‌اند و بر آنها آتشی شدید و با درهای بسته فرود خواهد آمد؛ درهایی که هیچ غمی از آن خارج و هیچ روحی به آن وارد نمی‌شود. خواندن این عبارت به دو شکل است: یکی با همزه و دیگری بدون همزه. هر دو شکل به معنی بسته شدن در است. گفته شده که اگر همزه باشد به معنی مطبق شدن و اگر نباشد به معنی بسته بودن است.
میبدی