این سوره بقول بعضی مفسّران مکّی است و بقول بعضی مدنی، نوزده آیتست هفتاد و دو کلمه، دویست و هفتاد حرف، و درین سوره از منسوخات هیچ چیز نیست.
و در خبر ابی بن کعب است از مصطفی (ص) که: هر که این سوره برخواند اللَّه تعالی بعدد هر حرفی که بر ابراهیم و موسی و عیسی علیهم السّلام فرو فرستاد او را ده نیکی در دیوان اعمال بنویسند. و در آثار سلف است که: هر که سورة الاعلی بر خواند چنانست که پنج یکی از قرآن خواند. و رسول خدا (ص) خواندن این سوره دوست داشتی. و هر گه که بخواندن این سوره آغاز کردی گفتی: «سبحان ربّی الاعلی» و بزرگان صحابه چون علی (ع) و زبیر و عبد اللَّه عباس و عبد اللَّه زبیر و عبد اللَّه عمرو و ابو موسی اشعری رضی اللَّه عنهم چون در نماز این سوره خواندندی، بگفتندی: «سبحان ربّی الاعلی» ضحاک گفت: من قرأها فلیقرأها کذلک هر که این سوره خواند تا آن کلمات بگوید، چنان که ایشان گفتند. و تأویل سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی این نهادند که قل: «سبحان ربّی الاعلی». معنی آنست که بگو ای محمد: «سبحان ربّی الاعلی» و اوّل کسی که «سبحان ربّی الاعلی» گفت میکائیل بود. مصطفی (ص) جبرئیل را بپرسید که: «گوینده این کلمات را در نماز یا در غیر نماز ثواب چیست»؟
فقال یا محمد! ما من مؤمن و لا مؤمنة یقولها فی سجوده او فی غیر سجوده الّا کانت له فی میزانه اثقل من العرش و الکرسیّ و جبال الدّنیا و یقول اللَّه صدق عبدی انا اعلی فوق کلّ شی‌ء و لیس فوقی شی‌ء، اشهدوا ملائکتی انّی قد غفرت لعبدی و ادخلته جنّتی فاذا مات زاره میکائیل کلّ یوم. فاذا کان یوم القیامة حمله علی جناحه فیوقفه بین یدی اللَّه عزّ و جلّ فیقول: یا ربّ شفّعنی فیه، فیقول قد شفّعتک فیه اذهب به الی الجنّة
و قال عقبة بن عامر: لمّا نزلت فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ، قال رسول اللَّه (ص): اجعلوها فی رکوعکم، فلمّا نزل سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قال صلّی اللَّه علیه و سلّم: اجعلوها فی سجودکم.
قوله: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی یعنی: قل «سبحان ربّی الاعلی». و الی هذا التّأویل ذهب جماعة من الصّحابة و التّابعین. و قال قوم: معناه: نزّه رَبِّکَ الْأَعْلَی عمّا یقول فیه الملحدون و یصفه به المبطلون و جعلوا الاسم زائدة فی الآیة دخلت لتحسین الکلام کقوله: «وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ» و یحتجّ بهذا من یجعل الاسم و المسمّی واحدا لانّ احدا لا یقول سبحان اسم اللَّه سبحان اسم ربّنا. انّما یقول سبحان اللَّه سبحان ربّنا. فکان معنی سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ: «سبّح ربّک». و قیل: الاسم صفته و معناه نزّه وصفه عمّا لا یلیق به. و قیل: نزّه اسمه عن ان تسمّی به غیره فلا یسمّی احد اللَّه غیره تعالی ذکره و جلّت عظمته. و قال: ابن عباس: معناه: صلّ بامر ربک أعلی أی علا کلّ شی‌ء قدرة و سلطانا و الالف للمبالغة لا للمقابلة.
الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّی ای خلق کلّ ذی روح فَسَوَّی خلقته و خصّ کلّ واحد بتألیف و نظم علی ما اراده و قیل: سوّی الیدین و الرّجلین و العینین.
و قیل: سوّی ای عدّل قامته. و قیل: خلقه مستویا متقنا محکما لیدلّ علی علم فاعله و اراد به.
وَ الَّذِی قَدَّرَ فَهَدی قرأ الکسائی بتخفیف الدّال قَدَّرَ و شدّدها الآخرون و هما بمعنی واحد و المعنی: «قدّر» الارزاق «فهدی» لاکتساب الارزاق و المعاش. و قیل: «قدّر» الخلق ازواجا ذکرا و انثی ثمّ هداهم لوجه التّوالد و التّناسل و علّمهم کیف یأتیها و کیف تأتیه. و قیل: هدیه الی اجتناب المضارّ و ابتغاء المنافع.
و قیل: «هدی» الانسان لمصالحه و البهائم لمراتعها. و قیل: «هدیه السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً»، و قیل: «قدّر» السّعادة و الشّقاوة علیهم. ثمّ یسّر لکلّ واحد من الطّائفتین سلوک ما «قدّر» علیه. و قیل: «قدّر» الذّنوب علی عباده ثمّ هداهم الی التّوبة.
و قیل: «قدّر» فی الرّحم تسعة اشهر اقلّ او اکثر «فهدی» للخروج من الرّحم، و قیل: جعل الهدایة فی قلب الطّفل حتّی طلب ثدی امّه و میّزه من غیره.
وَ الَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعی ای انبت ما ترعاه الدّوابّ من بین اخضر و اصفر و احمر و ابیض.
«فَجَعَلَهُ» بعد الخضرة «غثاء» هشیما بالیا کالغثاء الّذی تراه فوق السّیل «احوی» ای اسودّ بعد الخضرة و ذلک انّ الکلاء اذا جفّ و یبس اسودّ. و قال الزّجاج: فیه تقدیم و تأخیر و تقدیره «أَخْرَجَ الْمَرْعی» «احوی» «فَجَعَلَهُ غُثاءً» و یکون «احوی» فی موضع نصب علی الحال یرید «وَ الَّذِی» انبت الزّرع و النّبات من الارض اخضر یضرب الی الحوّة و هی السّواد، ای من شدّة خضرته یعنی: که از سیرابی سیاه بام بود و از سبزی با سیاهی میگراید. هم چنان که گفت: «مُدْهامَّتانِ» ثمّ «فَجَعَلَهُ غُثاءً» ای جفّفه حتّی صیّره هشیما جافا کالغثاء الّذی تراه فوق الماء.
«سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی» ای سنجمع حفظ القرآن فی قلبک و قراءته فی لسانک حتّی «فَلا تَنْسی» کقوله: «إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ». قیل: کان النّبی (ص) یتلقّف القرآن من جبرئیل بسرعة فکان اذا قرأ آیة کان ان یسبقه بالتّلقّف مخافة ان ینسی فانزل اللَّه سبحانه «سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی». فلم ینس بعدها شیئا من القرآن البتّة ما عاش و فی هذا اعجاز عظیم. و قوله: إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ای ممّا لم یقع به التّکلیف فی التّبلیغ و لا یجب علیه اداؤه فینسیه اللَّه سبحانه اذا شاء. و قال الحسن و قتادة: إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ان ینسیه برفع حکمه و تلاوته کما قال تعالی: «ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها» و الانساء نوع من النّسخ و نسخ اللَّه عزّ و جلّ من کتابه ثلاثة الوان، منها ما انسی رسوله و وضع عنه حکمه و منها ما انساه و اثبت حکمه کالرّجم و لآیتان تشملان معا هذین اللّونین و اللّون الثّالث ما اثبت ظاهره و وضع عنه حکمه. و قیل: سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی ای نعلّمک و نحفظ علیک ما نقرأه فلا تترک العمل بما امرت به.
إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ان لا تعمل به بالنّسخ. حکی انّ ابن کیسان النّحوی حضر مجلس الجنید یوما فقال: یا با القاسم ما تقول فی قوله عزّ و جلّ: «سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی»؟
فاجابه مسرعا کانّه تقدّم السّؤال قبل ذلک باوقات لا تنسی العمل به فاعجب ابن کیسان ذلک اعجابا شدیدا. و قال: لا یفضض اللَّه فاک مثلک تصدّر قوله: إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَ ما یَخْفی من القول و الفعل. قیل: یعنی اعلان الصّدقة و اخفاها.
وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری ای للخلّة الیسری. و الیسری الفعلی من الیسر و هو سهولة عمل الخیر، ای نسهّل لک العمل الّذی یوصلک الی الجنّة. و قیل: معناه نوفّقک للشّریعة الیسری و هی الحنیفیّة السّمحة السّهلة. و قیل. هو متّصل بالکلام الاوّل معناه: إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ ای ما تقرأه علی جبرئیل اذا فرغ من التّلاوة وَ ما یَخْفی ما تقرأه فی نفسک مخافة النّسیان ثمّ وعده فقال: وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری ای نهوّن علیک الوحی حتّی تحفظه و تعلمه.
«فَذَکِّرْ» ای عظ بالقرآن و باللّه رغبة و رهبة «إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری» تجی‌ء فی العربیّة «انّ» مثبتة لا لشرط فیکون بدل قد کقوله عزّ و جلّ: وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْری تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ و معنی هذا انّه قد علم (ص) انّ «الذّکری» تنفع لا محالة امّا فی ترک الکفر او ترک المعصیة او فی الاستکثار من الطّاعة و هو حثّ علی ذلک و تنبیه علی انّه ینفع.
سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشی ای سیتّعظ بالقرآن من یخشی اللَّه سبحانه و یخشی عقوبته قیل: نزلت فی عثمان بن عفّان. و قیل: قوله: إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری «ان» شرط و جوابه قوله: «سیذّکّر» الا انّه ارتفع لاجل السّین الّتی فیه و هی تنوب مناب الفاء و معناه: «ان» تنفع «الذّکری» یذّکّر من یخشی.
یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَی ای و یتجنّب «الذّکری» «الاشقی» الکافر.
الَّذِی یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری یعنی: نار جهنّم و الصّغری نار الدّنیا. وفی الخبر عن ابی هریرة عن النّبیّ (ص) قال: انّ نارکم هذه جزء من سبعین جزء من نار جهنّم غسلت بماء البحر مرّتین و لولا ذلک لما خلقت فیها منفعة.
و قیل: النَّارَ الْکُبْری الطّبقة السّفلی من جهنّم.
ثُمَّ لا یَمُوتُ فِیها وَ لا یَحْیی موتا بصفة و حیاة بصفة ای لا یموت موتا مریحا و لا یحیی حیاة ملذّة. نزلت هذه الآیة فی عتبة بن الولید و ابی جهل.
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی ای صادف البقاء و نال الفوز و النّجاة من قال لا اله الّا اللَّه و تطهّر من الشّرک هذا قول عطاء و عکرمة و ابن عباس. و قیل: من صار زاکیا بان عمل صالحا. و قال قتادة: ترید به الزّکاة المفروضة و قیل: «تزکّی» ای اسلم و صدّق.
وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ یعنی الشّهادة «فصلّی» یعنی: «و صلّی» مع الشّهادة و هذه الکلمات تجمع ارکان الایمان التّزکّی: التّصدیق، و الذّکر: الشّهادة، و الصّلاة: العمل.
و قیل: نزلت فی زکاة الفطر و صلاة العید و التّکبیر فیه و یروی هذا عن عمرو بن عوف المزنی عن رسول اللَّه (ص) و عن ابی العالیة و عمر بن عبد العزیز و غیرهم. و فی هذا التّفسیر نظر و اضطراب لانّ هذه السّورة فی قول اکثر العلماء مکیّة و لم یکن بمکّة صوم و لا زکاة فطر و لا عید الّا ان تکون السّورة مدنیّة و هو فی قول بعضهم. و قال بعض الفقهاء من المتأخّرین: یجوز ان یکون النّزول سابقا علی الحکم کما قال: وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ فالسّورة مکیّة و ظهر اثر الحلّ یوم الفتح حتّی
قال (ص): «احلّت لی ساعة من نهار و کذلک نزل بمکة سیهزم الجمع و یولّون الدّبر. قال عمر بن الخطاب: کنت لا ادری ایّ الجمع یهزم، فلمّا کان یوم بدر رأیت النّبیّ (ص) یقول: «سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ».
و عن جابر بن عبد اللَّه: قال: قال رسول اللَّه (ص): قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی قال: «من شهد ان لا اله الّا اللَّه و خلع الانداد و شهد انّی رسول اللَّه».
وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قال: هی الصّلوات الخمس و المحافظة علیها حین ینادی بها و الاهتمام بمواقیتها.
قال النّبیّ (ص): «علم الایمان الصّلاة فمن فرّغ لها قلبه و حافظ علیها بحدودها فهو مؤمن».
و قیل: الصّلاة هاهنا الدّعاء. قوله: بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا قرأ ابو عمرو و یعقوب بالیاء و الضّمیر للاشفین.
و قرأ الآخرون بالتّاء یخاطب بها کفّار قریش ایضا و تقدیره: قل لهم بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا علی الآخرة. و قیل الخطاب للمؤمنین ای بَلْ تُؤْثِرُونَ الاستکثار من الدّنیا علی الاستکثار من الآخرة.
وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ للمؤمنین «وَ أَبْقی» للجزاء و الثّواب. قال عرفجة الاشجعی کنّا عند ابن مسعود و قرأ هذه الآیة فقال لنا: أ تدرون لم آثرنا «الْحَیاةَ الدُّنْیا» علی الآخرة؟ قلنا: لا . قال: لانّ الدّنیا احضرت و عجّل لنا طعامها و شرابها و نسائها و لذّتها و بهجتها، و انّ الآخرة نعتت لنا و زریت عنّا فاخذنا العاجل و ترکنا الآجل.
وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی تجی‌ء فی کلام العرب افعل بمعنی الفاعل کثیرا و هذا من جملته، و قال قتادة وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ فی الخیر «ابقی» فی البقاء.
«إِنَّ هذا» یعنی: ما ذکر من قوله: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی اربع آیات لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی ای فی الکتب الاولی الّتی انزلت قبل القرآن ذکر فیها فلاح المتزکّی و المصلّی و ایثار الخلق الدّنیا و انّ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی. ثمّ بیّن الصّحف. فقال: صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی و قیل: السّورة کلّها فی الصّحف الاولی. و قیل جمیع القرآن فی الصّحف الاولی، و قیل: انّ فی «صُحُفِ إِبْراهِیمَ» ینبغی للعاقل ان یکون حافظا للسانه، عارفا بزمانه، مقبلا علی شأنه و فی حدیث ابی ذر (رض) قال قلت: یا رسول اللَّه کم انزل اللَّه من کتاب؟ قال: مائة و اربعة کتب، منها علی آدم عشر صحف و علی شیث خمسین صحیفة و علی اخنوخ و هو ادریس ثلاثین صحیفة و هو اوّل من خطّ بالقلم و علی ابراهیم عشر صحائف، و التوریة و الانجیل و الزبور و الفرقان.
و عن عائشة قالت: کان رسول اللَّه (ص) یقرأ فی الرّکعتین اللّتین یؤثر بعدهما بسبّح اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ و فی الوتر «بقل هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.
برگردان به زبان ساده
این سوره بقول بعضی مفسّران مکّی است و بقول بعضی مدنی، نوزده آیتست هفتاد و دو کلمه، دویست و هفتاد حرف، و درین سوره از منسوخات هیچ چیز نیست.
هوش مصنوعی: این سوره توسط برخی مفسران به عنوان سوره مکّی و توسط برخی دیگر به عنوان سوره مدنی شناخته می‌شود. این سوره شامل نوزده آیه، هفتاد و دو کلمه و دویست و هفتاد حرف است و در آن هیچ چیزی که منسوخ شده باشد وجود ندارد.
و در خبر ابی بن کعب است از مصطفی (ص) که: هر که این سوره برخواند اللَّه تعالی بعدد هر حرفی که بر ابراهیم و موسی و عیسی علیهم السّلام فرو فرستاد او را ده نیکی در دیوان اعمال بنویسند. و در آثار سلف است که: هر که سورة الاعلی بر خواند چنانست که پنج یکی از قرآن خواند. و رسول خدا (ص) خواندن این سوره دوست داشتی. و هر گه که بخواندن این سوره آغاز کردی گفتی: «سبحان ربّی الاعلی» و بزرگان صحابه چون علی (ع) و زبیر و عبد اللَّه عباس و عبد اللَّه زبیر و عبد اللَّه عمرو و ابو موسی اشعری رضی اللَّه عنهم چون در نماز این سوره خواندندی، بگفتندی: «سبحان ربّی الاعلی» ضحاک گفت: من قرأها فلیقرأها کذلک هر که این سوره خواند تا آن کلمات بگوید، چنان که ایشان گفتند. و تأویل سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی این نهادند که قل: «سبحان ربّی الاعلی». معنی آنست که بگو ای محمد: «سبحان ربّی الاعلی» و اوّل کسی که «سبحان ربّی الاعلی» گفت میکائیل بود. مصطفی (ص) جبرئیل را بپرسید که: «گوینده این کلمات را در نماز یا در غیر نماز ثواب چیست»؟
هوش مصنوعی: طبق روایتی از ابی بن کعب، اگر کسی این سوره را بخواند، خداوند به تعداد هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و عیسی نازل کرده، برای او ده نیکی در کتاب اعمالش ثبت می‌کند. در آثار قدیمی آمده است که خواندن سوره اعلی به اندازه پنج بار خواندن از قرآن ثواب دارد و پیامبر اکرم (ص) این سوره را بسیار دوست داشت. هر زمان که می‌خواست این سوره را بخواند، می‌گفت: «سبحان ربّی الاعلی». صحابه بزرگی مانند علی (ع)، زبیر، عبدالله عباس، عبدالله زبیر، عبدالله عمرو و ابوموسی اشعری، در نماز این سوره را می‌خواندند و به همین شکل می‌گفتند: «سبحان ربّی الاعلی». ضحاک نیز گفته است که هر کس این سوره را می‌خواند، باید این کلمات را بگوید، مانند آن‌ها. تأویل «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی» این است که بگو: «سبحان ربّی الاعلی». نخستین کسی که این عبارت را گفت میکائیل بود و پیامبر (ص) از جبرئیل در مورد ثواب گفتن این کلمات در نماز و غیر نماز سوال کرد.
فقال یا محمد! ما من مؤمن و لا مؤمنة یقولها فی سجوده او فی غیر سجوده الّا کانت له فی میزانه اثقل من العرش و الکرسیّ و جبال الدّنیا و یقول اللَّه صدق عبدی انا اعلی فوق کلّ شی‌ء و لیس فوقی شی‌ء، اشهدوا ملائکتی انّی قد غفرت لعبدی و ادخلته جنّتی فاذا مات زاره میکائیل کلّ یوم. فاذا کان یوم القیامة حمله علی جناحه فیوقفه بین یدی اللَّه عزّ و جلّ فیقول: یا ربّ شفّعنی فیه، فیقول قد شفّعتک فیه اذهب به الی الجنّة
هوش مصنوعی: اگر کسی از مؤمنان و مؤمنات در سجده یا غیر سجده‌اش این دعای خاص را بخواند، پاداش آن او بیشتر از عرش و کرسی و کوه‌های دنیا خواهد بود. خداوند می‌گوید، «بنده‌ام راست گفت، من از هر چیزی بالاتر هستم و چیز دیگری بالاتر از من نیست. ای فرشتگان من، گواه باشید که من بنده‌ام را بخشیدم و او را به بهشت خود وارد کردم.» سپس وقتی بنده می‌میرد، میکائیل هر روز به ملاقاتش می‌آید و در روز قیامت او را بر روی بال خود حمل می‌کند و در برابر خداوند قرار می‌دهد و می‌گوید: «پروردگارا، درخواست شفاعت برای او را دارم.» خداوند پاسخ می‌دهد که شفاعت تو برای او پذیرفته است و به او می‌گوید که او را به بهشت ببرد.
و قال عقبة بن عامر: لمّا نزلت فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ، قال رسول اللَّه (ص): اجعلوها فی رکوعکم، فلمّا نزل سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قال صلّی اللَّه علیه و سلّم: اجعلوها فی سجودکم.
هوش مصنوعی: عقبه بن عامر گفت: زمانی که آیه «خدای بزرگت را تسبیح بگو» نازل شد، پیامبر (ص) فرمودند: این آیه را در رکوع خود بگنجانید. سپس زمانی که آیه «نام پروردگار بلندمرتبه‌ات را تسبیح بگو» نازل گردید، پیامبر (ص) فرمودند: این آیه را در سجودتان قرار دهید.
قوله: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی یعنی: قل «سبحان ربّی الاعلی». و الی هذا التّأویل ذهب جماعة من الصّحابة و التّابعین. و قال قوم: معناه: نزّه رَبِّکَ الْأَعْلَی عمّا یقول فیه الملحدون و یصفه به المبطلون و جعلوا الاسم زائدة فی الآیة دخلت لتحسین الکلام کقوله: «وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ» و یحتجّ بهذا من یجعل الاسم و المسمّی واحدا لانّ احدا لا یقول سبحان اسم اللَّه سبحان اسم ربّنا. انّما یقول سبحان اللَّه سبحان ربّنا. فکان معنی سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ: «سبّح ربّک». و قیل: الاسم صفته و معناه نزّه وصفه عمّا لا یلیق به. و قیل: نزّه اسمه عن ان تسمّی به غیره فلا یسمّی احد اللَّه غیره تعالی ذکره و جلّت عظمته. و قال: ابن عباس: معناه: صلّ بامر ربک أعلی أی علا کلّ شی‌ء قدرة و سلطانا و الالف للمبالغة لا للمقابلة.
هوش مصنوعی: این عبارت به معنی این است که خداوند را با واژه «سبحان» ستایش کن. عده‌ای از صحابه و تابعین به این تفسیر اشاره کرده‌اند. برخی نیز بر این عقیده‌اند که این جمله به معنای پاک دانستن خداوند از هر چیزی است که مخالفان و باطل‌گویان درباره‌اش می‌گویند و در اینجا واژه «اسم» به عنوان یک عنصر اضافی برای زیبایی کلام وارد شده است. این نظر به این معناست که وقتی می‌گوییم «سبحان اللَّه» یا «سبحان ربّنا»، به طور مستقیم خدا را تمجید می‌کنیم و دیگر نیازی به ذکر اسم نیست. همچنین، برخی بر این باورند که «اسم» به صفات خدا اشاره دارد و معنی‌اش این است که صفات خداوند را از هر آنچه ناپسند است پاک بدانیم. نظری دیگر این است که بر این نکته تأکید می‌کند که هیچ‌کس نباید به خداوند غیر از خود او نسبت داده شود. ابن عباس نیز ذکر کرده که این عبارت به معنای فرمانبرداری در برابر پروردگاری است که بر هر چیزی قدرت و سلطه دارد و «الف» در اینجا برای تأکید بر عظمت این مطلب است نه برای مقایسه.
الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّی ای خلق کلّ ذی روح فَسَوَّی خلقته و خصّ کلّ واحد بتألیف و نظم علی ما اراده و قیل: سوّی الیدین و الرّجلین و العینین.
هوش مصنوعی: خداوندی که خلق کرد و آنگاه آن را به اندازه و شکل درست درآورد، یعنی به هر موجود زنده‌ای شکل و ساختار خاصی عطا کرد و هر یک را بر اساس خواسته‌اش ترتیب و نظم داد. گفته شده است که او دستان، پاها و چشمان را نیز به درستی آفرید.
و قیل: سوّی ای عدّل قامته. و قیل: خلقه مستویا متقنا محکما لیدلّ علی علم فاعله و اراد به.
هوش مصنوعی: و گفته شده است: او فردی است که قامت او صاف و راست است. همچنین گفته شده است: آفرینش او به گونه‌ای است که مرتب، دقیق و محکم است تا نشان‌دهنده دانش و اراده‌فاعل آن باشد.
وَ الَّذِی قَدَّرَ فَهَدی قرأ الکسائی بتخفیف الدّال قَدَّرَ و شدّدها الآخرون و هما بمعنی واحد و المعنی: «قدّر» الارزاق «فهدی» لاکتساب الارزاق و المعاش. و قیل: «قدّر» الخلق ازواجا ذکرا و انثی ثمّ هداهم لوجه التّوالد و التّناسل و علّمهم کیف یأتیها و کیف تأتیه. و قیل: هدیه الی اجتناب المضارّ و ابتغاء المنافع.
هوش مصنوعی: و آن کسی که مقدرات را تعیین کرده و هدایت کرده است. کسایی حرف "د" را در "قدّر" به صورت ملایم خوانده و دیگران آن را با تأکید ادا کرده‌اند، که هر دو خوانش معانی یکسانی دارند. معنی این عبارت این است که خداوند روزی‌ها را مقدر کرده و انسان‌ها را به سوی کسب روزی و معیشت هدایت نموده است. همچنین گفته شده است که "قدّر" به معنای خلق موجودات به صورت زوج‌های مذکر و مؤنث است و سپس آنان را به طریق زاد و ولد و شرایط آن هدایت کرده و به آنان آموخته است که چگونه به یکدیگر نزدیک شوند. و همچنین گفته شده است که هدایت به سوی اجتناب از ضررها و کسب منفعت‌ها نیز یکی دیگر از معانی این هدایت است.
و قیل: «هدی» الانسان لمصالحه و البهائم لمراتعها. و قیل: «هدیه السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً»، و قیل: «قدّر» السّعادة و الشّقاوة علیهم. ثمّ یسّر لکلّ واحد من الطّائفتین سلوک ما «قدّر» علیه. و قیل: «قدّر» الذّنوب علی عباده ثمّ هداهم الی التّوبة.
هوش مصنوعی: برخی گفته‌اند که هدایت انسان به سوی منافع خود و هدایت حیوانات به سمت چراگاه‌هایشان است. همچنین گفته‌اند که هدایت به سوی راه حق می‌تواند یا با شکرگزاری باشد یا با کافر شدن. همچنین برخی معتقدند که خداوند سعادت و شقاوت را برای هر کسی مشخص کرده است و سپس برای هر کدام از این دو گروه، سلوکی را که برایشان مقدر شده است، آسان می‌کند. علاوه بر این، گفته شده که خداوند گناهان را بر بندگان خود مقدر کرده و سپس آن‌ها را به سوی توبه هدایت می‌کند.
و قیل: «قدّر» فی الرّحم تسعة اشهر اقلّ او اکثر «فهدی» للخروج من الرّحم، و قیل: جعل الهدایة فی قلب الطّفل حتّی طلب ثدی امّه و میّزه من غیره.
هوش مصنوعی: گفته شده است: «مدت زمان بارداری» در رحم نه ماه است، چه کم‌تر و چه بیشتر. همچنین گفته شده که خداوند به کودک الهام می‌کند تا از مادرش شیر بخواهد و او را از دیگران تشخیص دهد.
وَ الَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعی ای انبت ما ترعاه الدّوابّ من بین اخضر و اصفر و احمر و ابیض.
هوش مصنوعی: و کسی که مرتع را بیرون آورد، یعنی گیاهانی که حیوانات آن‌ها را چرا می‌کنند، از میان سبز، زرد، قرمز و سفید.
«فَجَعَلَهُ» بعد الخضرة «غثاء» هشیما بالیا کالغثاء الّذی تراه فوق السّیل «احوی» ای اسودّ بعد الخضرة و ذلک انّ الکلاء اذا جفّ و یبس اسودّ. و قال الزّجاج: فیه تقدیم و تأخیر و تقدیره «أَخْرَجَ الْمَرْعی» «احوی» «فَجَعَلَهُ غُثاءً» و یکون «احوی» فی موضع نصب علی الحال یرید «وَ الَّذِی» انبت الزّرع و النّبات من الارض اخضر یضرب الی الحوّة و هی السّواد، ای من شدّة خضرته یعنی: که از سیرابی سیاه بام بود و از سبزی با سیاهی میگراید. هم چنان که گفت: «مُدْهامَّتانِ» ثمّ «فَجَعَلَهُ غُثاءً» ای جفّفه حتّی صیّره هشیما جافا کالغثاء الّذی تراه فوق الماء.
هوش مصنوعی: آیه به توصیف وضعیتی می‌پردازد که بعد از سبز شدن گیاهان، آن‌ها به حالت خشکی و نابودی درمی‌آیند. گیاهانی که زمانی سرسبز و شاداب بودند، حالا به صورت خاکستر و خشکیده درآمده‌اند، به‌طوری که به روشی تشبیه می‌شود که در آب یا سیلاب می‌توان آن‌ها را دید. در اینجا به این نکته اشاره می‌شود که وقتی گیاهان خشک می‌شوند، رنگشان تغییر می‌کند و تیره‌تر می‌شوند. همچنین تعبیراتی وجود دارد که نشان می‌دهد چگونه از سرسبزی و شادابی به حالت زردی و سفید شدن تبدیل می‌شوند، بیانگر این است که در ابتدا بسیار سبز و پرطراوت بودند و سپس به تدریج به حالت خشک و بی‌فایده‌ای رسیده‌اند.
«سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی» ای سنجمع حفظ القرآن فی قلبک و قراءته فی لسانک حتّی «فَلا تَنْسی» کقوله: «إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ». قیل: کان النّبی (ص) یتلقّف القرآن من جبرئیل بسرعة فکان اذا قرأ آیة کان ان یسبقه بالتّلقّف مخافة ان ینسی فانزل اللَّه سبحانه «سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی». فلم ینس بعدها شیئا من القرآن البتّة ما عاش و فی هذا اعجاز عظیم. و قوله: إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ای ممّا لم یقع به التّکلیف فی التّبلیغ و لا یجب علیه اداؤه فینسیه اللَّه سبحانه اذا شاء. و قال الحسن و قتادة: إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ان ینسیه برفع حکمه و تلاوته کما قال تعالی: «ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها» و الانساء نوع من النّسخ و نسخ اللَّه عزّ و جلّ من کتابه ثلاثة الوان، منها ما انسی رسوله و وضع عنه حکمه و منها ما انساه و اثبت حکمه کالرّجم و لآیتان تشملان معا هذین اللّونین و اللّون الثّالث ما اثبت ظاهره و وضع عنه حکمه. و قیل: سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی ای نعلّمک و نحفظ علیک ما نقرأه فلا تترک العمل بما امرت به.
هوش مصنوعی: این آیه به پیامبر (ص) وعده می‌دهد که قرآن را به او می‌آموزد و او هرگز آن را فراموش نخواهد کرد. این امر به گونه‌ای است که پیامبر بلافاصله پس از دریافت آیات از جبرئیل (ع) آن‌ها را حفظ می‌کرد و نگرانی از فراموشی داشت، بنابراین این آیه نازل شد تا به او اطمینان دهد که مطمئن باشد هیچ آیه‌ای فراموش نخواهد شد. همچنین، به مسأله حکمت‌های الهی در مورد چیزهایی اشاره شده است که خداوند ممکن است آن‌ها را فراموش کند، و این موضوع به مواردی اشاره دارد که در آن‌ها وظایف و احکام اسلامی به فراموشی سپرده می‌شوند. در نهایت، وعده حفظ قرآن تأکیدی بر لزوم عمل به دستورات الهی است.
إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ ان لا تعمل به بالنّسخ. حکی انّ ابن کیسان النّحوی حضر مجلس الجنید یوما فقال: یا با القاسم ما تقول فی قوله عزّ و جلّ: «سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی»؟
هوش مصنوعی: به جز آنچه خدا بخواهد که تغییر نکند. گفته شده که ابن کیسان نحوی روزی در محفل جنید حاضر شد و از او پرسید: ای ابوالقاسم، درباره آیه «ما به تو آموزش می‌دهیم، فراموش نخواهی کرد» چه نظری داری؟
فاجابه مسرعا کانّه تقدّم السّؤال قبل ذلک باوقات لا تنسی العمل به فاعجب ابن کیسان ذلک اعجابا شدیدا. و قال: لا یفضض اللَّه فاک مثلک تصدّر قوله: إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَ ما یَخْفی من القول و الفعل. قیل: یعنی اعلان الصّدقة و اخفاها.
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده است که پس از یک واقعه سریع، سوالی مطرح شده که به نظر می‌رسد قبل‌تر همزمان با کارهایی که نباید فراموش کرد، طرح شده باشد. این موضوع ابن کیسان را به شدت تحت تاثیر قرار داده و او با تحسین به آن پاسخ می‌دهد و می‌گوید: خداوند تو را از اینگونه سخنان بی نصیب نگذارد. او همچنین به آیاتی اشاره می‌کند که می‌گوید: خداوند از هر چیزی که به صورت علنی یا پنهان بیان می‌شود، آگاه است. در اینجا موضوعاتی مانند صدقه دادن به صورت علنی یا مخفیانه نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری ای للخلّة الیسری. و الیسری الفعلی من الیسر و هو سهولة عمل الخیر، ای نسهّل لک العمل الّذی یوصلک الی الجنّة. و قیل: معناه نوفّقک للشّریعة الیسری و هی الحنیفیّة السّمحة السّهلة. و قیل. هو متّصل بالکلام الاوّل معناه: إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ ای ما تقرأه علی جبرئیل اذا فرغ من التّلاوة وَ ما یَخْفی ما تقرأه فی نفسک مخافة النّسیان ثمّ وعده فقال: وَ نُیَسِّرُکَ لِلْیُسْری ای نهوّن علیک الوحی حتّی تحفظه و تعلمه.
هوش مصنوعی: ما به تو کمک می‌کنیم تا به راحتی به کارهای نیک دسترسی پیدا کنی. این کارها تو را به بهشت می‌رسانند. گفته شده که منظور از این کمک، توفیق به پیروی از دستورات آسان و ملایم دینی است. همچنین ممکن است این کاملاً مرتبط با جمله قبلی باشد، بدین معنا که خداوند می‌داند چه چیزی را به طور علنی می‌خوانی و چه چیزهایی را در دل داری تا مبادا فراموش کنی. سپس وعده داده است که ما بر تو آسان خواهیم گرفت تا وحی را به راحتی حفظ کنی و بیاموزی.
«فَذَکِّرْ» ای عظ بالقرآن و باللّه رغبة و رهبة «إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری» تجی‌ء فی العربیّة «انّ» مثبتة لا لشرط فیکون بدل قد کقوله عزّ و جلّ: وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْری تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ و معنی هذا انّه قد علم (ص) انّ «الذّکری» تنفع لا محالة امّا فی ترک الکفر او ترک المعصیة او فی الاستکثار من الطّاعة و هو حثّ علی ذلک و تنبیه علی انّه ینفع.
هوش مصنوعی: ای پیامبر، قرآن را تلاوت کن و به خداوند با اشتیاق و خوف نزدیک شو. اگر یادآوری سودمند باشد، در زبان عربی واژه «ان» تأکیدی است و شرط محسوب نمی‌شود. بنابراین، می‌توان آن را به عنوان بدل دانست، مانند آیه‌ای که می‌فرماید: «و یادآوری کن، زیرا یادآوری برای مؤمنان سودمند است.» این بدان معناست که پیامبر می‌دانسته که یادآوری حتماً مفید است، چه در ترک کفر، چه در پرهیز از گناه و چه در افزایش طاعت. این بدان خاطر است که او مؤمنان را به این امر تشویق می‌کند و توجه آنان را به فایده یادآوری جلب می‌نماید.
سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشی ای سیتّعظ بالقرآن من یخشی اللَّه سبحانه و یخشی عقوبته قیل: نزلت فی عثمان بن عفّان. و قیل: قوله: إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْری «ان» شرط و جوابه قوله: «سیذّکّر» الا انّه ارتفع لاجل السّین الّتی فیه و هی تنوب مناب الفاء و معناه: «ان» تنفع «الذّکری» یذّکّر من یخشی.
هوش مصنوعی: کسی که از خدا می‌ترسد و عذاب او را در نظر دارد، پند و اندرز می‌گیرد. گفته شده که این آیه درباره عثمان بن عفّان نازل شده است. همچنین گفته شده که در عبارت «اگر پند مفید باشد»، «اگر» شرط است و جواب آن «پند می‌گیرد» است، اما به دلیل وجود حرف «سین» در آن، جمله به صورت دیگری بیان شده است. معنای این آیه این است که اگر پند و اندرز مفید باشد، کسانی که از خدا می‌ترسند، پند خواهند گرفت.
یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَی ای و یتجنّب «الذّکری» «الاشقی» الکافر.
هوش مصنوعی: اشقی‌ترین افراد از یاد خدا دوری می‌کنند و از آن اجتناب می‌نمایند.
الَّذِی یَصْلَی النَّارَ الْکُبْری یعنی: نار جهنّم و الصّغری نار الدّنیا. وفی الخبر عن ابی هریرة عن النّبیّ (ص) قال: انّ نارکم هذه جزء من سبعین جزء من نار جهنّم غسلت بماء البحر مرّتین و لولا ذلک لما خلقت فیها منفعة.
هوش مصنوعی: نار جهنم به دو دسته تقسیم می‌شود: بزرگ و کوچک. آتش بزرگ همان جهنم است و آتش کوچک نمایانگر آتش دنیا است. در یک روایت از ابی هریره نقل شده که پیامبر (ص) فرمودند: آتش شما تنها یک هفتادم از آتش جهنم است و دو بار با آب دریا شستشو داده شده است. اگر این دو بار شستشو نبود، هیچ فایده‌ای در آن ایجاد نمی‌شد.
و قیل: النَّارَ الْکُبْری الطّبقة السّفلی من جهنّم.
هوش مصنوعی: گفته شده است که آتش بزرگ، پایین‌ترین طبقه جهنم است.
ثُمَّ لا یَمُوتُ فِیها وَ لا یَحْیی موتا بصفة و حیاة بصفة ای لا یموت موتا مریحا و لا یحیی حیاة ملذّة. نزلت هذه الآیة فی عتبة بن الولید و ابی جهل.
هوش مصنوعی: سپس در آنجا نه می‌میرد و نه زندگی می‌کند. مرگ و زندگی او به گونه‌ای خواهد بود که نه مرگی آرامش‌بخش خواهد داشت و نه زندگی‌ای پر از لذت. این آیه درباره عتبه بن الولید و ابی‌جهل نازل شده است.
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی ای صادف البقاء و نال الفوز و النّجاة من قال لا اله الّا اللَّه و تطهّر من الشّرک هذا قول عطاء و عکرمة و ابن عباس. و قیل: من صار زاکیا بان عمل صالحا. و قال قتادة: ترید به الزّکاة المفروضة و قیل: «تزکّی» ای اسلم و صدّق.
هوش مصنوعی: کسی که خود را پاک کند، به سعادت می‌رسد و نجات می‌یابد. این شخص کسی است که بگوید «لا اله الا اللَّه» و از شرک پاک شود. این نظر عطاء، عکرمه و ابن عباس است. گفته شده است که کسی که با انجام عمل نیکو، پاک و زکی می‌شود، نیز مصداق این آیه است. قتاده گفته است که منظور از «تزکّی» همان زکات obligatory است و برخی دیگر معتقدند که «تزکّی» به معنای مسلمان شدن و ایمان آوردن است.
وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ یعنی الشّهادة «فصلّی» یعنی: «و صلّی» مع الشّهادة و هذه الکلمات تجمع ارکان الایمان التّزکّی: التّصدیق، و الذّکر: الشّهادة، و الصّلاة: العمل.
هوش مصنوعی: «وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ» به معنای گواهی دادن است و عبارت «فصلّی» به معنای «و نماز بگذار» همراه با گواهی است. این کلمات اجزای اصلی ایمان را شامل می‌شوند: تصدیق، یادآوری (گواهی) و نماز (عمل).
و قیل: نزلت فی زکاة الفطر و صلاة العید و التّکبیر فیه و یروی هذا عن عمرو بن عوف المزنی عن رسول اللَّه (ص) و عن ابی العالیة و عمر بن عبد العزیز و غیرهم. و فی هذا التّفسیر نظر و اضطراب لانّ هذه السّورة فی قول اکثر العلماء مکیّة و لم یکن بمکّة صوم و لا زکاة فطر و لا عید الّا ان تکون السّورة مدنیّة و هو فی قول بعضهم. و قال بعض الفقهاء من المتأخّرین: یجوز ان یکون النّزول سابقا علی الحکم کما قال: وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ فالسّورة مکیّة و ظهر اثر الحلّ یوم الفتح حتّی
هوش مصنوعی: برخی بر این باورند که این آیات درباره زکات فطر و نماز عید و تکبیر در این ایام نازل شده است و این موضوع از عمرو بن عوف المزنی و دیگران نقل شده است. اما در این تفسیر تردید و ناپایداری وجود دارد؛ زیرا اکثر دانشمندان بر این عقیده‌اند که این سوره مکی است و در مکه نه روزه‌ای وجود داشت و نه زکات فطر و نه عیدی، مگر آنکه این سوره مدنی باشد که برخی در این باره نظر داده‌اند. همچنین برخی از فقیهان معتقدند که امکان دارد نزول آیات پیش از حکم آن‌ها باشد.
قال (ص): «احلّت لی ساعة من نهار و کذلک نزل بمکة سیهزم الجمع و یولّون الدّبر. قال عمر بن الخطاب: کنت لا ادری ایّ الجمع یهزم، فلمّا کان یوم بدر رأیت النّبیّ (ص) یقول: «سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمود: «یک ساعت از روز برای من حلال شده است و همچنین در مکه واقعاً گروهی شکست خواهند خورد و به عقب خواهند رفت.» عمر بن خطاب گفت: «من نمی‌دانستم که کدام گروه شکست می‌خورد، اما وقتی روز بدر فرا رسید، دیدم پیامبر (ص) می‌گوید: «این جمع شکست خواهد خورد و به عقب می‌گردد.»
و عن جابر بن عبد اللَّه: قال: قال رسول اللَّه (ص): قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی قال: «من شهد ان لا اله الّا اللَّه و خلع الانداد و شهد انّی رسول اللَّه».
هوش مصنوعی: جابر بن عبدالله نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمودند: کسی که خود را پاک کند، موفق و رستگار خواهد بود. سپس گفتند: «کسی که شهادت دهد که هیچ خدایی جز الله نیست و شرک را ترک کند و شهادت دهد که من فرستاده خدا هستم».
وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی قال: هی الصّلوات الخمس و المحافظة علیها حین ینادی بها و الاهتمام بمواقیتها.
هوش مصنوعی: و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز خواند. گفت: این همان پنج نماز است و باید به آنان توجه کرد، به‌ویژه در زمانی که فراخوانده می‌شود و همچنین اهمیت رعایت وقت‌های آن‌ها.
قال النّبیّ (ص): «علم الایمان الصّلاة فمن فرّغ لها قلبه و حافظ علیها بحدودها فهو مؤمن».
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: «علم ایمان، نماز است. کسی که قلبش را برای نماز خالص کند و به آن با شرایطش پایبند باشد، او مؤمن است.»
و قیل: الصّلاة هاهنا الدّعاء. قوله: بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا قرأ ابو عمرو و یعقوب بالیاء و الضّمیر للاشفین.
هوش مصنوعی: گفته شده است که نماز در اینجا به معنای دعا است. در ادامه، آیه‌ای آمده که می‌گوید: شما زندگی دنیوی را ترجیح می‌دهید. ابو عمرو و یعقوب این جمله را با یاء خوانده‌اند و ضمیر به دردها اشاره دارد.
و قرأ الآخرون بالتّاء یخاطب بها کفّار قریش ایضا و تقدیره: قل لهم بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا علی الآخرة. و قیل الخطاب للمؤمنین ای بَلْ تُؤْثِرُونَ الاستکثار من الدّنیا علی الاستکثار من الآخرة.
هوش مصنوعی: برخی دیگر با تاء خوانده‌اند که خطاب به کافران قریش است و معنا می‌شود: بگو به آن‌ها که شما زندگی دنیوی را بر آخرت ترجیح می‌دهید. همچنین گفته شده که خطاب به مؤمنین است، به این معنا که شما زندگی دنیوی را بر تکیه بر آخرت ترجیح می‌دهید.
وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ للمؤمنین «وَ أَبْقی» للجزاء و الثّواب. قال عرفجة الاشجعی کنّا عند ابن مسعود و قرأ هذه الآیة فقال لنا: أ تدرون لم آثرنا «الْحَیاةَ الدُّنْیا» علی الآخرة؟ قلنا: لا . قال: لانّ الدّنیا احضرت و عجّل لنا طعامها و شرابها و نسائها و لذّتها و بهجتها، و انّ الآخرة نعتت لنا و زریت عنّا فاخذنا العاجل و ترکنا الآجل.
هوش مصنوعی: زندگی آخرت برای مؤمنان بهتر و باقی‌تر است، زیرا پاداش و ثواب آن بیشتر است. عرفجه اشجعی می‌گوید که ما پیش ابن مسعود بودیم و او این آیه را خواند و از ما پرسید آیا می‌دانید چرا ما زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهیم؟ ما پاسخ دادیم که نمی‌دانیم. او گفت: زیرا دنیا برای ما حاضر است و زودتر غذا، نوشیدنی، زن‌ها، لذت‌ها و زیبایی‌هایش را به ما می‌دهد، در حالی که آخرت برای ما توصیف شده و از ما دور می‌باشد، بنابراین ما آنچه را که در دست داریم انتخاب می‌کنیم و آنچه را که در آینده است رها می‌کنیم.
وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی تجی‌ء فی کلام العرب افعل بمعنی الفاعل کثیرا و هذا من جملته، و قال قتادة وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ فی الخیر «ابقی» فی البقاء.
هوش مصنوعی: آخرت بهتر و پایدارتر است. در زبان عربی، واژه «افعل» که به معنی فاعل است بسیار استفاده می‌شود و این یکی از موارد آن است. قتاده نیز گفته است که آخرت بهتر است در خیر «پایدار» بودن.
«إِنَّ هذا» یعنی: ما ذکر من قوله: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی اربع آیات لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی ای فی الکتب الاولی الّتی انزلت قبل القرآن ذکر فیها فلاح المتزکّی و المصلّی و ایثار الخلق الدّنیا و انّ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقی. ثمّ بیّن الصّحف. فقال: صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی و قیل: السّورة کلّها فی الصّحف الاولی. و قیل جمیع القرآن فی الصّحف الاولی، و قیل: انّ فی «صُحُفِ إِبْراهِیمَ» ینبغی للعاقل ان یکون حافظا للسانه، عارفا بزمانه، مقبلا علی شأنه و فی حدیث ابی ذر (رض) قال قلت: یا رسول اللَّه کم انزل اللَّه من کتاب؟ قال: مائة و اربعة کتب، منها علی آدم عشر صحف و علی شیث خمسین صحیفة و علی اخنوخ و هو ادریس ثلاثین صحیفة و هو اوّل من خطّ بالقلم و علی ابراهیم عشر صحائف، و التوریة و الانجیل و الزبور و الفرقان.
هوش مصنوعی: این متن به بیان اهمیت و موضوعاتی از متون مذهبی قدیمی می‌پردازد. در آن آورده شده که در کتاب‌های اولیه که قبل از قرآن نازل شده‌اند، به مسائلی چون نجات و رستگاری انسان‌هایی که پاکیزه و نمازگزارند، اشاره شده است و اینکه آخرت از دنیا بهتر و پایدارتر است. سپس از صحف ابراهیم و موسی یاد می‌شود و همچنین به تعداد کتاب‌هایی که خداوند نازل کرده، اشاره می‌کند که شامل صحف مختلفی از پیامبران مانند آدم، شیث، ادریس و ابراهیم است و همچنین به تورات، انجیل و زبور اشاره دارد. متن تأکید دارد بر لزوم آگاهی و حفظ زبان و زمان خود از نگاه دینی.
و عن عائشة قالت: کان رسول اللَّه (ص) یقرأ فی الرّکعتین اللّتین یؤثر بعدهما بسبّح اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ و فی الوتر «بقل هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ و قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ.
هوش مصنوعی: عایشه می‌گوید: رسول خدا (ص) در دو رکعتی که بعد از آن می‌خواند، سوره‌های «سبح اسم ربک الأعلى» و «قل یا أیها الکافرون» را قرائت می‌کرد و در نماز وتر، سوره «قل هو الله أحد» و همچنین «قل أعوذ برب الفلق» و «قل أعوذ برب الناس» را می‌خواند.
میبدی