این سوره از شمار کوفیان بیست آیت است، دویست و هشتاد و پنج کلمه، هشتصد و سی و هشت حرف، جمله به مکه فرو آمد و در مکّیّات شمرند. ابن عباس گفت: مگر در آیت إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ الی آخر السّورة. و درین سوره سه آیت منسوخ است.
در اوّل سوره نماز شب فرض کردند بر رسول خدا (ص) و بر مسلمانان و ذلک فی قوله: قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا الآیة... پس آخر سوره منسوخ شد و ذلک قوله: عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ.
دیگر آیه: وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا منسوخ است بآیت سیف.
سدیگر آیت فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا این قدر از آیت منسوخ است بآنچه ربّ العزّة گفت: وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ و در فضیلت سوره ابی بن کعب روایت کند از
مصطفی (ص) قال: «من قرأ سورة یا ایها المزمل رفع عنه العسر فی الدّنیا و الآخرة».
قوله: یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ معناه المتزمّل ادغمت التّاء فی الزّای و مثله المدّثّر ای المتدّثر ادغمت التّاء فی الدّال. یقال تزمّل و تدثّر بثوبه اذا تغطّی به. قال ابن عباس: رجع النّبی (ص) من جبل حراء لما نزل علیه جبرئیل (ع) مذعورا مرتعدا فرائصه، یقول: زمّلونی زمّلونی، فزمّل بقطیفة. فنزلت: یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ای المتلفّف بثیابه، قیل: کان متلفّفا فی ثیاب نومه، و قیل: کان متلفّفا بثیابه للصّلوة. قال عکرمة: الزّمل بمعنی الحمل و منه الزّاملة، و المعنی: یا ایّها المتحمّل باعباء النّبوّة و قال السدی: هو کنایة عن النّائم کانّه عزّ و جلّ یقول: ایها النائم اللیل کله قم فصل قال بعض الحکماء: کان هذا الخطاب للنّبی (ص) قبل تبلیغ الرّسالة و لم یکن قد شرع فی الامر بعد فلمّا شرع خاطبه بالنّبوّة و الرّسالة. و قیل: هذا بدا ایناس و ازالة وحشة کما قال: «وَ ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی». و قیل معناه: یا خامل الذّکر سنرفع لک ذکرک.
قُمِ اللَّیْلَ ای صلّ اللّیل إِلَّا قَلِیلًا ای الا شیئا یسیرا تنام فیه و کان قیام اللّیل فریضة فی ابتداء الاسلام و بیّن قدره فقال: نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا الی الثّلث أَوْ زِدْ علی النّصف الی الثّلثین خیّره بین هذه المنازل فکان النّبی (ص) و اصحابه یقومون علی هذه المقادیر، فکان الرّجل لا یدری متی ثلث اللّیل و متی النّصف و متی الثّلثان فکان یقوم حتّی یصبح مخافة ان لا یحفظ القدر الواجب و اشتدّ ذلک علیهم حتّی انتفخت اقدامهم فرحمهم اللَّه و خفّفه عنهم بعد سنة و نسخ وجوب التّقدیر بقوله: عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ای صلّوا ما تیسّر من القرآن، ای صلّوا ما تیسّر من الصّلاة و لو قدر حلب شاة ثمّ نسخ وجوب قیام اللّیل بالصّلوات الخمس بعد سنة اخری فکان بین الوجوب و التّخفیف سنة و بین الوجوب و النّسخ بالکلّیّة سنتان.
وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا ای بیّن الحروف و وفّ حقّها من الاشباع کانّک تفصل بین الحرف و الحرف مشتقّ من قول العرب ثغر رتل و رتل اذا کان فیه فرج. و التّرتیل اداء الحروف و حفظ الوقوف. و قیل: معناه اقرأ علی ترتیبه لا تقدّم مؤخّرا و لا تؤخّر مقدّما. و قیل: فصّله تفصیلا و لا تعجل فی قراءته. و قیل: معناه: ضعّف صوتک و اقرأه بصوت حزین، و قالت امّ سلمة: کان رسول اللَّه (ص) یقطع قراءته آیة آیة.
و قال ابن مسعود: لا تنثروه نثر الدّقل. و لا تهذّوه هذّ الشّعر. قفوا عند عجائبه. و حرّکوا به القلوب.
و لا یکن همّ احدکم آخر السّورة.
سئل انس: کیف کانت قراءة النّبی (ص)؟ فقال: کانت مدّاء ثمّ قرأ بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم یمدّ ببسم اللَّه و یمدّ بالرّحمن یمدّ بالرّحیم.
روی انّ عمر ان بن حصین مرّ علی قاصّ یقرأ ثمّ یسأل فاسترجع ثمّ قال سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «من قرأ القرآن فلیسأل اللَّه به فانّه سیجیء اقوام یقرءون القرآن یسألون به النّاس.
إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ ای سننزل علیک قَوْلًا ثَقِیلًا یعنی القرآن فالقرآن رزین کریم رصین، لیس بهزل و لا سفساف، له وزن و خطر فی صحّته و بیانه کما یقال: هذا قول له وزن و خطر. قال جعفر: ما ثقله فی تلاوته انّما ثقله فی العمل به. و قیل: ثقله بالأمر و النّهی و الحدود و الاحکام. و قیل: ثقیلا لثقله فی المیزان یوم الحساب.
و قیل: ثقیلا علی الکفّار و المنافقین و یحتمل ان یکون ثقیلا صفة للمصدر ای القاء ثقیلا لما
روی عن عائشة قالت: لقد رأیته ینزل علیه الوحی فی الیوم الشّدید البرد فینفصم عنه و انّ جبینه لیرفضّ عرقا
و قال ابن عباس: نزلت سورة الانعام فبرکت ناقه رسول اللَّه (ص) من ثقل القرآن و هیبته. و معنی ثقل القرآن هیبة القرآن. و روی: انّ الحارث بن هشام سأل رسول اللَّه (ص) فقال: یا رسول اللَّه کیف یأتیک الوحی؟ فقال: «احیانا یأتینی مثل صلصلة الجرس و هو اشدّ علیّ فینفصم عنّی و قد وعیت ما قال و احیانا یتمثّل لی الملک رجلا فیکلّمنی فاعی ما یقول».
قوله إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ ای ساعاته کلّها و کلّ ساعة منها ناشئة سمّیت بذلک لانّها تنشأ بعد النّهار ای تبدو فکلّ ما حدث باللّیل و بدا فقد نشأ و هو ناشئ و الجمع ناشئة. قال ابن ابی ملیکة: سألت ابن عباس و ابن الزبیر عنها، فقالا: اللّیل کلّه ناشئة. قال سعید بن جبیر و ابن الزبیر ایّ ساعة قام من اللّیل فقد نشاء و هو بلسان الحبش نشأ فلان ای قام فقالت عائشة: النّاشئة: القیام بعد النّوم. و قال ابن کیسان: هی القیام من آخر اللّیل. و قال عکرمة: هی القیام من اوّل اللّیل.
روی عن علیّ بن الحسین علیهما السّلام انّه کان یصلّی بعد المغرب و العشاء و یقول: هذا ناشئة اللّیل.
و قال الازهری: ناشئة اللّیل قیام اللّیل. مصدر جاء علی فاعلة کالعافیة بمعنی: العفو، ای ما ینشئه الرّجل باللّیل من القراءة و الصّلاة. هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً قراء ابن عامر و ابو عمرو و طاء بکسر الواو ممدودا بمعنی المواطاة و الموافقة. یقال: واطأت فلانا مواطاة و وطأ اذا وافقته و ذلک ان مواطاة القلب و السّمع و البصر و اللّسان باللّیل یکون اکثر ممّا یکون بالنّهار، ای أجدر أن یواطأ اللّسان القلب و القلب العمل لانّ اللّیل تهدأ فیه الاصوات فلا یحول دون تفهّمه شیء. و قرأ الآخرون أَشَدُّ وَطْئاً بفتح الواو و سکون الطّاء ای اشدّ علی المصلّی و اثقل علی البدن من صلاة النّهار لانّ اللّیل للنّوم و الرّاحة، فاذا ازیل عن ذلک ثقل علی البدن ما یتکلّف فیه. و منه
قوله صلّی اللَّه علیه و سلّم: «اللّهم اشدد وطأتک علی مضر»
ای اشدد ثقل الأمر علیهم. و قیل: «أَشَدُّ وَطْئاً» ای اثبت فی القلب، و احفظ للقراءة و ابلغ فی الثّواب، و اسهل علی المصلّی من ساعات النّهار لانّ النهار خلق لتصرّف العباد فیه و اللّیل خلق للنّوم و الخلوة من العمل فالعبادة فیه اسهل. وَ أَقْوَمُ قِیلًا ای اصوب قراءة، و اصحّ قولا، و اشدّ استقامة لفراغ البال و هداة النّاس و سکون الاصوات. یقال: قال قیلا و قولا و مقالا و مقالة و قالا. و قال الحسن اذا قام احدکم من اللّیل فلیسمع نفسه.
فانّ الملائکة لا یقرءون القرآن و هم یحبّون ان یسمعوه من بنی آدم. و قیل: أَقْوَمُ قِیلًا ای اعجل اجابة للدّعاء.
إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا له معنیان: احدهما: انّ لک فی النّهار فراغا و تصرّفا و تقلّبا طویلا تقدر أن تسبح فی حوائجک و اشغالک بالنّهار. و اصل السّبح سرعة الذّهاب و منه السّباحة فی الماء. و المعنی الثّانی إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا ای فراغا للنّوم فقم اللّیل و نم بالنّهار. و قیل: معنی الآیة مذاهبک بالنّهار فیما یشغلک کثیرة و اللّیل، اخلی لک و اعون علی وعی ما یوحی الیک فقم من نومک باللّیل. و قرأ یحیی بن یعمر: سبخا بالخاء المعجمة، ای استراحة و تخفیفا للبدن و منه
قول النّبی (ص) لعائشة و قد دعت علی سارق لا تسبّخی عنه بدعائک علیه.
وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ بالتّوحید و التّعظیم و ادعه باسمائه الحسنی و قیل: معناه: اذکر: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» اذا اردت قراءة القرآن او الصّلاة وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا ای انقطع الیه انقطاعا و اخلص له العبادة اخلاصا. و توکّل علیه توکّلا.
و قیل: التّبتّل رفض الدّنیا و ما فیها و التماس ما عند اللَّه. اصل التّبتّل القطع. یقال: تصدّق فلان صدقة بتلة، ای قطعها من ماله، و اخرجها من یده. و قیل لمریم: البتول، لقطعها الدّنیا و اسبابها و انقطاعها عن النّاس. و القیاس تبتّلا و لکن لمّا کان التّبتیل من حروفه عدل الیه لموافقة رؤس الآی، لانّ حظّ القرآن من حسن النّظم و الرّصف فوق کلّ حظّ و یحتمل انّ المعنی تبتّل الیه یبتّلک تبتیلا، کما قال تعالی: وَ اللَّهُ أَنْبَتَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَباتاً ای و تنبتون نباتا.
رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ یرید به جنس المشارق و المغارب فی الشّتاء و الصّیف ای خالقهما و مالکهما. قرأ اهل الحجاز و ابو عمرو و حفص «ربّ» برفع الباء.
علی الابتداء و قرأ الآخرون بالجرّ علی نعت الرّبّ فی قوله: وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ.
لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا ای توکّل علیه و ثق به و استکفه جمیع المهمّات.
و قیل: وکیلا ای کفیلا بما وعدک قیّما بامورک، ففوّضها الیه: وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ للَّه من الصّاحبة و الولد و الشّریک و لک من السّاحر و الکاهن و المجنون. وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا الهجر الجمیل ترک الجفوة من غیر ترک الدّعوة الی الحقّ کقوله: «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ» و قوله: «فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ» و هی منسوخة بآیة السّیف.
وَ ذَرْنِی وَ الْمُکَذِّبِینَ لک یا محمّد «أُولِی النَّعْمَةِ» ای الثّروة و التّنعّم و المال وصفهم بالنّعمة توبیخا لهم علی ترک الشّکر و تبیینا انّه اطغاهم استغناؤهم.
وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلًا ای انظرهم و اخّرهم قلیلا و لا تهتمّ بهم و کل امرهم الیّ فانّی اکفیک شأنهم. قیل: نزلت فی صنادید قریش المستهزئین. و قال مقاتل نزلت فی المطعمین ببدر و کان بین نزول هذه الآیة و بین بدر سنة.
إِنَّ لَدَیْنا ای ان عندنا لاهل النّار «أَنْکالًا» قیودا و اغلالا اهانة لهم لا خوفا من فرارهم «وَ جَحِیماً» ای نارا جاحمة حارّة متناهیة، یقال: یوم جاحم شدید الحرّ.
وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ ای الضّریع و الزّقّوم یغصّ فی الحلق و لا یسوغ. وَ عَذاباً أَلِیماً یخلص وجعه الی القلب. و جاء فی التّفسیر انّه لمّا نزلت هذه الآیة خرّ النّبی (ص) مغشیّا علیه.
یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ ای تتحرّک الارض حرکة شدیدة و تزول الجبال عن اماکنها. وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا ای رملا سائلا.
قال الکلبی: هو الرّمل الّذی اذا اخذت منه شیئا تبعک ما بعده یقال هلت الرّمل اهیله هیلا اذا حرکت اسفله حتّی انهال من اعلاه.
إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ رَسُولًا یعنی محمد (ص) شاهِداً عَلَیْکُمْ یوم القیامة بالاجابة و الامتناع. کَما أَرْسَلْنا إِلی فِرْعَوْنَ رَسُولًا یعنی موسی (ع).
فَعَصی فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ ای جحد رسالة موسی و لم یؤمن به. فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبِیلًا ای شدیدا ثقیلا.
فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً باللّه و لم تؤمنوا عذاب یوم یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً لصعوبته و شدّة اهواله. قیل: هذا علی ضرب المثل، و قیل: بل یصیر الولدان فی القیامة شیبا لما یرون من اهوالها. و قیل: انّما یصیرون شیبا اذا قال اللَّه لآدم: «قم فابعث من ذرّیّتک بعث النّار» فیقول: «یا ربّ من کم کم». فیقول: «من کلّ الف تسع مائة و تسعة و تسعین الی النّار و واحدا الی الجنّة فحینئذ یشیب الولدان من الفزع». و قیل معنی الآیة: کیف لکم بالتّقوی یوم القیامة اذ کفرتم فی الدّنیا ای لا سبیل لکم الی التّقوی اذا وافیتم القیامة و قوله: السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ ای السّماء منشقّ بذلک الیوم و شدّته. و قیل: الباء بمعنی فی، ای فی ذلک الیوم. و قیل «مُنْفَطِرٌ بِهِ» ای باللّه عزّ و جلّ حین ینزل سبحانه فی ظلل من الغمام و لم یقل منفطرة لانّ السّماء یذکّر و یؤنّث. و قیل: لانّ السّماء فی المعنی السّقف و قیل: معناه ذات انفطار کما یقال امرأة مرضع ای ذات رضاع علی النّسبة و کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا ای ینجز لاولیائه ما وعد و لاعدائه ما اوعد. و قیل: وعده بان یظهر دینه علی الدّین کلّه.
إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ ای هذه الآیات وعظ و عبرة فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا ای طریقا الی رضاه بطاعته لأمره. و المعنی: انّ الوصول الی طاعاته ممکن و الی معرفته لما نصب من الدّلائل و اثبت من الشّواهد و انزل من الآیات و السّور. و قیل: فیه اضمار و معناه: فمن شاء اللَّه ان یتّخذ الی ربّه سبیلا اتّخذ. قوله: إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی ای اقلّ. مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ قرأ اهل مکة و الکوفة: نصفه و ثلثه بفتح الفاء و الثّاء و اشباع الهاءین ضمّا، ای و تقوم نصفه و ثلثه و قرأ الآخرون بکسر الفاء و الثّاء و اشباع الهاءین کسرا عطفا علی ثلثی اللّیل وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ یعنی المؤمنین و کانوا یقومون معه. قال عطاء: یرید لا یفوته علم ما تفعلون انّه یعلم مقادیر «اللیل و النهار» فیعلم القدر الّذی تقومون.
عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ هذا نسخ اوّل السّورة ای علم ان لن تطیقوا قیام اللّیل فی النّصف و الثّلث و الثّلثین. فَتابَ عَلَیْکُمْ فخفّف علیکم و وضع عنکم فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ای فصلّوا ما خفّ علیکم فی اللّیل من الصّلاة. قال الحسن: و لو قدر حلبة شاة، و قیل: فاقرؤا ما تیسّر من القرآن ای ما احببتم و اردتم من السّور القصار الّتی تقرأ فی صلاة المغرب و العشاء الّتی عدّها رسول اللَّه (ص) علی معاذ یرید فی الصّلاة النّافلة. و قیل: فی الفرض. و قیل: خارج الصّلاة. قال ابن عباس: ما تیسّر مائة آیة و قال السدی مائتا آیة و قیل: ثلاث آیات کاقصر سورة.
قال رسول اللَّه (ص): انّ اللَّه تعالی انزل الآیتین من خاتمة سورة البقرة من کنز تحت العرش من قرأهما فی لیلة کفتاه
و عن قیس بن حازم قال: صلّیت خلف ابن عباس بالبصرة فقرأ فی اوّل رکعة بالحمد و اوّل آیة من البقرة ثمّ قام فی الثّانیة فقرأ بالحمد و الآیة الثّانیة من البقرة ثمّ رکع فلمّا انصرف اقبل علینا فقال: انّ اللَّه تعالی یقول: فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ. و عن انس بن مالک انّه سمع رسول اللَّه (ص) یقول: «من قرأ خمسین آیة فی یوم او فی لیلة لم یکتب من الغافلین و من قرأ مائة آیة کتب من القانتین. و من قرأ ماتی آیة لم یحاجّه القرآن یوم القیامة. و من قرأ خمسمائة آیة کتب له قنطار من الاجر».
و عن عبد اللَّه بن عمرو قال: قال لی رسول اللَّه (ص): «اقرأ القرآن فی کلّ شهر» قال قلت: انّی لا اجد قوّة. قال: «فاقرءه فی عشرین لیلة» قال: قلت انّی لا اجد قوّة؟ قال: «فاقرأه فی سبع و لا تزد علی ذلک».
ثمّ ذکر سبب التّخفیف، فقال: عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی فیشقّ علیهم قیام اللّیل. وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ ای یسافرون فیها.
یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ ای یطلبون من رزق اللَّه بالتّجارة وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فسوّی بین درجة المجاهدین و المکتسبین المال للنّفقة علی نفسه و علی العیال و الاحسان و الافضال. روی ابراهیم عن ابن مسعود قال: ایّما رجل جلب شیئا الی مدینة من مدائن المسلمین صابرا محتسبا فباعه بسعر یومه کان له عند اللَّه منزلة الشّهداء ثمّ قرأ عبد اللَّه: وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ و عن ابن عمر قال: ما خلق اللَّه عزّ و جلّ موتة اموتها بعد القتل فی سبیل اللَّه احبّ الّتی من ان اموت بین شعبتی رجل اضرب فی الارض ابتغی من فضل اللَّه.
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ ای من القرآن تطوّعا حثّهم علی التّطوّع بالتّهجّد ترغیبا و نسخ افتراضه ترفیها.
وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ هذا نسخ صلاة اللّیل بالصّلاة الخمس. وَ آتُوا الزَّکاةَ القصّة للصّلوة و لکن لم یفرّق بین القرینتین وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً کلّ ما یعبد اللَّه عزّ و جلّ به قرض للعبد عند اللَّه. وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ ای ما تسلفوه لانفسکم من عمل صالح و صدقة. تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ای تجدوا ثوابه عند اللَّه هُوَ خَیْراً لکم من متاع الدّنیا، و قیل: خیرا لکم من الشّحّ و التّقصیر و خیرا نصب مفعول ثان لقوله: «تجدوه، و دخلت هو فصلا. «وَ أَعْظَمَ أَجْراً» لانّ اللَّه تعالی یعطی المؤمن اجره بغیر حساب وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ من تقصیر و ذنب وقع منکم إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ لمن تاب «رَحِیمٌ» لمن استغفر.
عن الحارث بن سوید قال: قال عبد اللَّه: قال رسول اللَّه (ص): «ایّکم ماله احبّ الیه من مال وارثه»؟ قالوا: یا رسول اللَّه ما منّا من احد الّا ماله احبّ الیه من مال وارثه قال: «اعملوا ما تقولون» قالوا: ما نعلم الّا ذلک یا رسول اللَّه قال: «ما منکم رجل الّا مال وارثه احبّ الیه من ماله قالوا کیف یا رسول اللَّه؟ قال: «انّما مال احد کم ما قدّم و مال وارثه ما اخّر
وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ من ذنوبکم إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ».
برگردان به زبان ساده
این سوره از شمار کوفیان بیست آیت است، دویست و هشتاد و پنج کلمه، هشتصد و سی و هشت حرف، جمله به مکه فرو آمد و در مکّیّات شمرند. ابن عباس گفت: مگر در آیت إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ الی آخر السّورة. و درین سوره سه آیت منسوخ است.
هوش مصنوعی: این سوره شامل 20 آیه است و تعداد کلمات آن 285 و تعداد حروف آن 838 میباشد. این سوره در مکه نازل شده و جزء سور مکّی محسوب میشود. ابن عباس اشاره کرده است که تنها در آیهای خاص، یعنی «إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ» تا انتهای سوره استثناء وجود دارد. همچنین در این سوره سه آیه نسخ شدهاند.
در اوّل سوره نماز شب فرض کردند بر رسول خدا (ص) و بر مسلمانان و ذلک فی قوله: قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا الآیة... پس آخر سوره منسوخ شد و ذلک قوله: عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ.
هوش مصنوعی: در ابتدا، در سوره، نماز شب به عنوان واجب برای پیامبر (ص) و مسلمانان مشخص شد. سپس در پایان سوره، این حکم لغو گردید و آیهای نازل شد که به مردم اجازه میداد فقط آن مقدار از قرآن را که برایشان آسان است، بخوانند.
دیگر آیه: وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا منسوخ است بآیت سیف.
هوش مصنوعی: آیهای که میگوید "با آنها با لطافت و زیبایی دوری کن" لغو شده و آیهای دیگر که به آیات جنگ معروف است، جایگزین آن شده است.
سدیگر آیت فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا این قدر از آیت منسوخ است بآنچه ربّ العزّة گفت: وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ و در فضیلت سوره ابی بن کعب روایت کند از
هوش مصنوعی: آیهای که میگوید "هر کس میخواهد، میتواند راهی به سوی پروردگارش انتخاب کند" به قدری منسوخ شده است که خداوند در آیهای دیگر میفرماید: "شما نمیتوانید چیزی بخواهید مگر اینکه خدا بخواهد." همچنین در مورد فضیلت سورهای از ابی بن کعب روایات جالبی وجود دارد.
مصطفی (ص) قال: «من قرأ سورة یا ایها المزمل رفع عنه العسر فی الدّنیا و الآخرة».
هوش مصنوعی: مصطفی (ص) فرمودند: «هر کس سوره "یا ایها المزمل" را بخواند، در دنیا و آخرت از سختی ها و مشکلات رهایی می یابد.»
قوله: یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ معناه المتزمّل ادغمت التّاء فی الزّای و مثله المدّثّر ای المتدّثر ادغمت التّاء فی الدّال. یقال تزمّل و تدثّر بثوبه اذا تغطّی به. قال ابن عباس: رجع النّبی (ص) من جبل حراء لما نزل علیه جبرئیل (ع) مذعورا مرتعدا فرائصه، یقول: زمّلونی زمّلونی، فزمّل بقطیفة. فنزلت: یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ای المتلفّف بثیابه، قیل: کان متلفّفا فی ثیاب نومه، و قیل: کان متلفّفا بثیابه للصّلوة. قال عکرمة: الزّمل بمعنی الحمل و منه الزّاملة، و المعنی: یا ایّها المتحمّل باعباء النّبوّة و قال السدی: هو کنایة عن النّائم کانّه عزّ و جلّ یقول: ایها النائم اللیل کله قم فصل قال بعض الحکماء: کان هذا الخطاب للنّبی (ص) قبل تبلیغ الرّسالة و لم یکن قد شرع فی الامر بعد فلمّا شرع خاطبه بالنّبوّة و الرّسالة. و قیل: هذا بدا ایناس و ازالة وحشة کما قال: «وَ ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی». و قیل معناه: یا خامل الذّکر سنرفع لک ذکرک.
هوش مصنوعی: این آیه به شخصی اشاره میکند که در حال پوشیدن لباس است. برخی گفتهاند که این پیام به پیامبر اسلام (ص) داده شده، زمانی که او از کوه حرا بازگشت و به شدت ترسیده بود بعد از اینکه جبرئیل (ع) بر او نازل شد و خواست که او را بپوشانند. به همین دلیل، این خطاب به او به صورت "ای پوشیده" بود. برخی توضیح دادهاند که او ممکن است در لباس خواب یا برای نماز پوشیده شده بوده است. همچنین، تعبیراتی مانند "ای کسی که بار سنگین نبوت را بر دوش داری" و "ای کسی که در خواب به سر میبری" هم در اینجا مطرح شدهاند. برخی دیگر نیز بر این باورند که این پیام برای آماده کردن او به منظور آغاز رسالت و اعلان پیام بوده است. این عبارت همچنین میتواند به معنای بالا بردن ذکر و نام او در میان مردم باشد.
قُمِ اللَّیْلَ ای صلّ اللّیل إِلَّا قَلِیلًا ای الا شیئا یسیرا تنام فیه و کان قیام اللّیل فریضة فی ابتداء الاسلام و بیّن قدره فقال: نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا الی الثّلث أَوْ زِدْ علی النّصف الی الثّلثین خیّره بین هذه المنازل فکان النّبی (ص) و اصحابه یقومون علی هذه المقادیر، فکان الرّجل لا یدری متی ثلث اللّیل و متی النّصف و متی الثّلثان فکان یقوم حتّی یصبح مخافة ان لا یحفظ القدر الواجب و اشتدّ ذلک علیهم حتّی انتفخت اقدامهم فرحمهم اللَّه و خفّفه عنهم بعد سنة و نسخ وجوب التّقدیر بقوله: عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ای صلّوا ما تیسّر من القرآن، ای صلّوا ما تیسّر من الصّلاة و لو قدر حلب شاة ثمّ نسخ وجوب قیام اللّیل بالصّلوات الخمس بعد سنة اخری فکان بین الوجوب و التّخفیف سنة و بین الوجوب و النّسخ بالکلّیّة سنتان.
هوش مصنوعی: در شبها، هرگاه میخواهید نماز بخوانید، جز به مقدار کمی از خواب، مستحب است که شب را به قیام بپردازید. در ابتدای اسلام، بر مسلمانان واجب بود که شبها نمازی بخوانند. در این راستا، خداوند تعیین کرد که باید حداقل نیمی از شب را بایستید یا از آن کمی بکاهید، و نیز مجاز هستید که بین نیمی تا دو سوم شب را عبادت کنید. پیامبر (ص) و یارانش به این مقادیر عمل میکردند. مردان به قدری عبادت میکردند که نمیدانستند چه زمانی به یک سوم شب، نصف شب یا دو سوم شب رسیدند و تا صبح میایستادند تا مبادا مقدار واجب را فراموش کنند. این سختی به حدی رسید که پاهایشان متورم شد. خداوند بر آنها رحم کرد و بعد از یک سال، این واجب را تخفیف داد و فرمود: «دانسته است که شما نمیتوانید به درستی آن را انجام دهید، پس توبه کرد و بر شما آسان گرفت. پس آنچه برایتان ممکن است از قرآن بخوانید» و منظور این است که هر مقدار از نماز که ممکن است، بخوانید، حتی اگر به اندازه دو یا سه شیرین شتر باشد. سپس بعد از یک سال دیگر، وجوب قیام شب به پنج نماز روزانه تغییر یافت، بنابراین میان واجب بودن و تخفیف یک سال و میان واجب بودن و نسخ کلی آن دو سال فاصله بود.
وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا ای بیّن الحروف و وفّ حقّها من الاشباع کانّک تفصل بین الحرف و الحرف مشتقّ من قول العرب ثغر رتل و رتل اذا کان فیه فرج. و التّرتیل اداء الحروف و حفظ الوقوف. و قیل: معناه اقرأ علی ترتیبه لا تقدّم مؤخّرا و لا تؤخّر مقدّما. و قیل: فصّله تفصیلا و لا تعجل فی قراءته. و قیل: معناه: ضعّف صوتک و اقرأه بصوت حزین، و قالت امّ سلمة: کان رسول اللَّه (ص) یقطع قراءته آیة آیة.
هوش مصنوعی: قرآن را به آرامی و با دقت تلاوت کن و حروف آن را به روشنی بیان کن و به حقوق آنها کاملاً توجه کن. به گونهای بخوان که بین هر حرف و حرف دیگر فاصله بیندازی. اصطلاح "ترتیل" از گفتههای العربی است و به معنای جایی است که فاصله وجود دارد. ترتیل یعنی حروف را به درستی ادا کردن و ایستادن در جای مناسب. همچنین گفته شده که به ترتیب خاصی قرآن را بخوان و نه پیش از موعد چیزی را مطرح کن و نه تأخیر بینداز. بعضی نیز میگویند که باید با صدای آرام و حزین بخوانی. ام سلمه میگوید که رسول خدا (ص) قرآن را آیه به آیه میخواند.
و قال ابن مسعود: لا تنثروه نثر الدّقل. و لا تهذّوه هذّ الشّعر. قفوا عند عجائبه. و حرّکوا به القلوب.
هوش مصنوعی: ابن مسعود گفت: این متن را مانند دانههای خرما پخش نکنید و آن را مانند شعر تند نخوانید. در برابر شگفتیهای آن بایستید و با آن دلها را به حرکت درآورید.
و لا یکن همّ احدکم آخر السّورة.
هوش مصنوعی: و نگذارید که هیچ یک از شما در پایان سوره غمگین باشد.
سئل انس: کیف کانت قراءة النّبی (ص)؟ فقال: کانت مدّاء ثمّ قرأ بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم یمدّ ببسم اللَّه و یمدّ بالرّحمن یمدّ بالرّحیم.
هوش مصنوعی: از انس پرسیدند: تلاوت پیامبر (ص) چگونه بود؟ او پاسخ داد: تلاوت او به گونهای طولانی بود. سپس گفت: وقتی «بسمالله الرحمن الرحیم» را میخواند، «بسمالله» را کشیده میخواند و بعد «الرحمن» و سپس «الرحیم» را نیز کشیده میخواند.
روی انّ عمر ان بن حصین مرّ علی قاصّ یقرأ ثمّ یسأل فاسترجع ثمّ قال سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: «من قرأ القرآن فلیسأل اللَّه به فانّه سیجیء اقوام یقرءون القرآن یسألون به النّاس.
هوش مصنوعی: عمر بن حصین، بر قاصی (راوی قصه) گذشت که در حال خواندن بود و سپس از او سؤال کرد. بعد از شنیدن پاسخ، او گفت که از رسولالله (ص) شنیدهاست که فرمود: «هر کس قرآن را بخواند، باید از خداوند درخواست کند، چرا که به زودی گروههایی خواهند آمد که قرآن میخوانند و از مردم طلب کمک میکنند.»
إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ ای سننزل علیک قَوْلًا ثَقِیلًا یعنی القرآن فالقرآن رزین کریم رصین، لیس بهزل و لا سفساف، له وزن و خطر فی صحّته و بیانه کما یقال: هذا قول له وزن و خطر. قال جعفر: ما ثقله فی تلاوته انّما ثقله فی العمل به. و قیل: ثقله بالأمر و النّهی و الحدود و الاحکام. و قیل: ثقیلا لثقله فی المیزان یوم الحساب.
هوش مصنوعی: ما به تو سخنی سنگین خواهیم نازل کرد، که منظور از آن قرآن است. قرآن کتابی است با ارزش و محتوای غنی که بیبیارزش و بیمحتوا نیست و دارای وزن و اهمیت در صحت و بیان خود است؛ چنانکه گفته میشود: این سخن وزین و دارای اهمیت است. جعفر میگوید: سنگینی آن در خواندن نیست، بلکه در عمل به آن است. برخی گفتهاند که سنگینی آن به خاطر دستورات و نهیها و قوانین و احکام آن است. همچنین گفتهاند که قرآن به خاطر وزن و ارزشی که در روز حساب دارد، سنگین است.
و قیل: ثقیلا علی الکفّار و المنافقین و یحتمل ان یکون ثقیلا صفة للمصدر ای القاء ثقیلا لما
هوش مصنوعی: و گفته شده است که بر کفار و منافقان سنگین است و احتمال دارد که "سنگین" صفتی برای مصدر باشد، یعنی وقوع چیزی به شکل سنگین.
روی عن عائشة قالت: لقد رأیته ینزل علیه الوحی فی الیوم الشّدید البرد فینفصم عنه و انّ جبینه لیرفضّ عرقا
هوش مصنوعی: عایشه میگوید: من او را دیدم که در روزی بسیار سرد وحی بر او نازل شد و وقتی وحی تمام میشد، عرق از پیشانیاش میچکید.
و قال ابن عباس: نزلت سورة الانعام فبرکت ناقه رسول اللَّه (ص) من ثقل القرآن و هیبته. و معنی ثقل القرآن هیبة القرآن. و روی: انّ الحارث بن هشام سأل رسول اللَّه (ص) فقال: یا رسول اللَّه کیف یأتیک الوحی؟ فقال: «احیانا یأتینی مثل صلصلة الجرس و هو اشدّ علیّ فینفصم عنّی و قد وعیت ما قال و احیانا یتمثّل لی الملک رجلا فیکلّمنی فاعی ما یقول».
هوش مصنوعی: ابن عباس گفت: هنگامی که سوره انعام نازل شد، شتر پیامبر (ص) از سنگینی قرآن و هیبت آن حرکت کرد. منظور از سنگینی قرآن، عظمت و احترام آن است. همچنین نقل شده است که الحارث بن هشام از پیامبر (ص) پرسید: ای پیامبر، وحی چگونه به شما میرسد؟ پیامبر (ص) فرمود: «گاه وحی مانند صدای زنگ میآید که برایم بسیار شدید است و بعد از آن به من فهمانده میشود که چه گفته است. و گاه فرشته به صورت یک انسان برایم تجلی میکند و با من صحبت میکند و من آنچه را که میگوید به خاطر میسپارم.»
قوله إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ ای ساعاته کلّها و کلّ ساعة منها ناشئة سمّیت بذلک لانّها تنشأ بعد النّهار ای تبدو فکلّ ما حدث باللّیل و بدا فقد نشأ و هو ناشئ و الجمع ناشئة. قال ابن ابی ملیکة: سألت ابن عباس و ابن الزبیر عنها، فقالا: اللّیل کلّه ناشئة. قال سعید بن جبیر و ابن الزبیر ایّ ساعة قام من اللّیل فقد نشاء و هو بلسان الحبش نشأ فلان ای قام فقالت عائشة: النّاشئة: القیام بعد النّوم. و قال ابن کیسان: هی القیام من آخر اللّیل. و قال عکرمة: هی القیام من اوّل اللّیل.
هوش مصنوعی: در این متن به این نکته اشاره میشود که "ناشئه شب" به مجموعه تمام ساعات شب اشاره دارد که به خاطر این که بعد از روز شکل میگیرند، به این نام خوانده میشوند. هر چیزی که در شب اتفاق میافتد و آغاز میشود، ناشئه محسوب میشود. ابن ابی ملیکه از ابن عباس و ابن الزبیر در مورد این مفهوم سوال کرده و آنها گفتهاند که تمام شب ناشئه است. همچنین، سعید بن جبیر و ابن الزبیر توضیح دادهاند که هر ساعتی که در شب نماز بپا داشته شود، ناشئه محسوب میشود. عایشه نیز توضیح داده که ناشئه به معنای برخاستن بعد از خواب است، در حالی که ابن کیسان بر این باور است که منظور از ناشئه، برخاستن در آخر شب است و عکرمه گفته که ناشئه به معنای برخاستن از ابتدای شب است.
روی عن علیّ بن الحسین علیهما السّلام انّه کان یصلّی بعد المغرب و العشاء و یقول: هذا ناشئة اللّیل.
هوش مصنوعی: علی بن حسین علیهما السلام بعد از نماز مغرب و عشاء نماز میخواند و میفرمود: این نماز، شب زندهداری است.
و قال الازهری: ناشئة اللّیل قیام اللّیل. مصدر جاء علی فاعلة کالعافیة بمعنی: العفو، ای ما ینشئه الرّجل باللّیل من القراءة و الصّلاة. هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً قراء ابن عامر و ابو عمرو و طاء بکسر الواو ممدودا بمعنی المواطاة و الموافقة. یقال: واطأت فلانا مواطاة و وطأ اذا وافقته و ذلک ان مواطاة القلب و السّمع و البصر و اللّسان باللّیل یکون اکثر ممّا یکون بالنّهار، ای أجدر أن یواطأ اللّسان القلب و القلب العمل لانّ اللّیل تهدأ فیه الاصوات فلا یحول دون تفهّمه شیء. و قرأ الآخرون أَشَدُّ وَطْئاً بفتح الواو و سکون الطّاء ای اشدّ علی المصلّی و اثقل علی البدن من صلاة النّهار لانّ اللّیل للنّوم و الرّاحة، فاذا ازیل عن ذلک ثقل علی البدن ما یتکلّف فیه. و منه
هوش مصنوعی: ابن ابیالازهری میگوید: بیداری در شب به معنای نماز شب است. این واژه مانند "عافیة" که به معنی عفو است، به کار رفته و نشاندهنده کارهایی است که انسان در شب انجام میدهد، از جمله خواندن قرآن و نماز. برخی از قرائتها مانند قرائت ابن عامر و ابو عمرو، "شدت موافقت" را به معنای همراستایی و هماهنگی میدانند. گفته میشود که در شب هماهنگی بین قلب، گوش، چشم و زبان بیشتر رخ میدهد تا در روز، زیرا در شب صداها آرامتر هستند و هیچ چیز مانع فهم نمیشود. قرائتهای دیگر هم این عبارت را با معنای "سنگینی بر نمازگزار" در نظر میگیرند و میگویند که نماز شب به دلیل خواب و آسایش در شب، سختی کمتری برای بدن دارد. به همین دلیل، اگر کسی بخواهد از این آرامش استفاده کند، ممکن است برای بدن سنگینتر باشد.
قوله صلّی اللَّه علیه و سلّم: «اللّهم اشدد وطأتک علی مضر»
هوش مصنوعی: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «خدایا، فشار و سختیات را بر قبیله مضر افزون کن.»
ای اشدد ثقل الأمر علیهم. و قیل: «أَشَدُّ وَطْئاً» ای اثبت فی القلب، و احفظ للقراءة و ابلغ فی الثّواب، و اسهل علی المصلّی من ساعات النّهار لانّ النهار خلق لتصرّف العباد فیه و اللّیل خلق للنّوم و الخلوة من العمل فالعبادة فیه اسهل. وَ أَقْوَمُ قِیلًا ای اصوب قراءة، و اصحّ قولا، و اشدّ استقامة لفراغ البال و هداة النّاس و سکون الاصوات. یقال: قال قیلا و قولا و مقالا و مقالة و قالا. و قال الحسن اذا قام احدکم من اللّیل فلیسمع نفسه.
هوش مصنوعی: این متن به تأکید بر اهمیت عبادت در شب و همچنین تأثیرات مثبت آن بر قلب و روح انسان اشاره دارد. گفته میشود که عبادت در شب به دلیل آرامش و سکوت بیشتری که وجود دارد، آسانتر و مؤثرتر است. همچنین، این عمل به نیت و خلوص قلبی بیشتری نیاز دارد، که میتواند ثواب بیشتری نیز به همراه داشته باشد. در نهایت، به این نکته اشاره میشود که بهتر است انسان در هنگام عبادت در شب به سخنان و نیتهای خود توجه کرده و با دقت عمل کند.
فانّ الملائکة لا یقرءون القرآن و هم یحبّون ان یسمعوه من بنی آدم. و قیل: أَقْوَمُ قِیلًا ای اعجل اجابة للدّعاء.
هوش مصنوعی: ملائکه قرآن را نمیخوانند و دوست دارند که آن را از انسانها بشنوند. همچنین گفته شده است که بهترین سخن این است که دعای سریعتری به اجابت برسد.
إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا له معنیان: احدهما: انّ لک فی النّهار فراغا و تصرّفا و تقلّبا طویلا تقدر أن تسبح فی حوائجک و اشغالک بالنّهار. و اصل السّبح سرعة الذّهاب و منه السّباحة فی الماء. و المعنی الثّانی إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا ای فراغا للنّوم فقم اللّیل و نم بالنّهار. و قیل: معنی الآیة مذاهبک بالنّهار فیما یشغلک کثیرة و اللّیل، اخلی لک و اعون علی وعی ما یوحی الیک فقم من نومک باللّیل. و قرأ یحیی بن یعمر: سبخا بالخاء المعجمة، ای استراحة و تخفیفا للبدن و منه
هوش مصنوعی: در طول روز، تو زمانی طولانی برای فعالیت و انجام کارهای خود داری. این به دو معناست: یکی اینکه تو در طول روز فرصت و فضای کافی داری تا به نیازها و مشغلههایت رسیدگی کنی. واژه "سبح" به معنای سریع رفتن است و از آن میتوان به شنا کردن در آب هم تعبیر کرد. معنای دوم این است که تو در روز زمان کافی برای خواب داری، بنابراین باید در شب بیدار بمانی و در روز بخوابی. همچنین گفته شده که در روز، مشغولیتهای زیادی داری و شب فرصتی است برای آرامش و دریافت الهامات، پس باید از خواب شب خود بیرون بیایی. یکی دیگر از تفاسیر این است که واژه "سبح" به معنای استراحت و تسکین بدن است.
قول النّبی (ص) لعائشة و قد دعت علی سارق لا تسبّخی عنه بدعائک علیه.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) به عایشه فرمود که وقتی بر سارق دعا میکنی، از دعا کردن به بدی و نفرین نسبت به او خودداری کن.
وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ بالتّوحید و التّعظیم و ادعه باسمائه الحسنی و قیل: معناه: اذکر: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» اذا اردت قراءة القرآن او الصّلاة وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا ای انقطع الیه انقطاعا و اخلص له العبادة اخلاصا. و توکّل علیه توکّلا.
هوش مصنوعی: خود را به نام پروردگارت یاد کن و او را با توحید و عظمتش بزرگ بشمار و او را به نامهای نیکو بخوان. همچنین گفته شده که وقتی میخواهی قرآن بخوانی یا نماز بخوانی، باید بگویی: «بسم الله الرحمن الرحیم». به او به طور کامل توجه کن و عبادتت را خالصانه برای او انجام بده. به او اعتماد کن و به او توکل کن.
و قیل: التّبتّل رفض الدّنیا و ما فیها و التماس ما عند اللَّه. اصل التّبتّل القطع. یقال: تصدّق فلان صدقة بتلة، ای قطعها من ماله، و اخرجها من یده. و قیل لمریم: البتول، لقطعها الدّنیا و اسبابها و انقطاعها عن النّاس. و القیاس تبتّلا و لکن لمّا کان التّبتیل من حروفه عدل الیه لموافقة رؤس الآی، لانّ حظّ القرآن من حسن النّظم و الرّصف فوق کلّ حظّ و یحتمل انّ المعنی تبتّل الیه یبتّلک تبتیلا، کما قال تعالی: وَ اللَّهُ أَنْبَتَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَباتاً ای و تنبتون نباتا.
هوش مصنوعی: تبتّل به معنای ترک دنیا و دوری از آن و جستجوی آنچه خداوند دارد است. ریشه واژه تبتّل به معنای قطع کردن است. گفته میشود که فردی صدقهای تبتّل کرده است، یعنی آن را از داراییاش جدا کرده و به دیگران داده است. به مریم، به عنوان "بتول"، اشاره شده است زیرا او دنیا و وابستگیهایش را رها کرده و از مردم دوری گزیده است. در اینجا، تبتّل به عنوان یک قاعده مدیر در ساختار متن، به کار رفته و به خاطر هماهنگی با اصول بلاغت و زیبایی متون قرآنی، استفاده شده است. همچنین میتوان این معنا را هم در نظر گرفت که تبتّل به سوی خداوند بدون متعلقات دنیوی است، همانطور که خداوند در قرآن میفرماید که او شما را از زمین به صورت گیاهان میرواند.
رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ یرید به جنس المشارق و المغارب فی الشّتاء و الصّیف ای خالقهما و مالکهما. قرأ اهل الحجاز و ابو عمرو و حفص «ربّ» برفع الباء.
هوش مصنوعی: خداوند مشرق و مغرب میخواهد به نوع مشرقها و مغربها اشاره کند در فصول سرد و گرم، به عنوان خالق و مالک آنها. همچنین اهل حجاز و ابو عمرو و حفص کلمه «رب» را با باء مشدد خواندهاند.
علی الابتداء و قرأ الآخرون بالجرّ علی نعت الرّبّ فی قوله: وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ.
هوش مصنوعی: به طور کلی، برخی از خوانندگان کلمه "رَبِّکَ" را به صورت مرفوع میخوانند، در حالی که دیگران آن را با حالت جرّ (مجرور) میخوانند و این حالت به صفت "رَبّ" اشاره دارد در آیهای که میگوید: "و به یاد آور نام پروردگارت."
لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا ای توکّل علیه و ثق به و استکفه جمیع المهمّات.
هوش مصنوعی: هیچ معبودی جز او نیست، پس او را وکیل خود قرار بده. به او توکل کن و در تمام امور خود به او اعتماد کن.
و قیل: وکیلا ای کفیلا بما وعدک قیّما بامورک، ففوّضها الیه: وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ للَّه من الصّاحبة و الولد و الشّریک و لک من السّاحر و الکاهن و المجنون. وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا الهجر الجمیل ترک الجفوة من غیر ترک الدّعوة الی الحقّ کقوله: «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ» و قوله: «فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ» و هی منسوخة بآیة السّیف.
هوش مصنوعی: گفته شده است که ایامی که به شما وعده دادهاند، باید به امور خود اعتماد کنید و آنها را به او بسپارید. باید تحمل کنید بر آنچه که دیگران میگویند دربارهی خدا، از جمله ادعاهایی در مورد دختر یا پسر داشتن، یا شریک داشتن و نیز نسبت دادن شما به جادوگری و کاهنی و جنون. همچنین باید با آنها به شیوهای زیبا رفتار کنید؛ این رفتار زیبا به معنی ترک انزوا از حقیقت است، نه اینکه دعوت به حق را رها کنید. مانند قول خدا که میفرماید: «بخشش زیبا داشته باش» و «از آنها بگذر و بگو سلام». این آیات بعدها با آیهای دیگر که در زمینهی جهاد نازل شده است، نسخ شده است.
وَ ذَرْنِی وَ الْمُکَذِّبِینَ لک یا محمّد «أُولِی النَّعْمَةِ» ای الثّروة و التّنعّم و المال وصفهم بالنّعمة توبیخا لهم علی ترک الشّکر و تبیینا انّه اطغاهم استغناؤهم.
هوش مصنوعی: و بگذار من و دروغگویان را تنها بگذارم، ای محمد. آنها که زندگی مرفه و ثروت و نعمت دارند، به این خاطر به نعمت توصیف شدهاند تا به خاطر ترک شکرگذاری مخاطب قرار گیرند و روشن شود که همین نعمت و توانگری باعث سرکشی آنها شده است.
وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلًا ای انظرهم و اخّرهم قلیلا و لا تهتمّ بهم و کل امرهم الیّ فانّی اکفیک شأنهم. قیل: نزلت فی صنادید قریش المستهزئین. و قال مقاتل نزلت فی المطعمین ببدر و کان بین نزول هذه الآیة و بین بدر سنة.
هوش مصنوعی: صبر کن بر آنها کمی و به آنها مهلت بده و نگرانشان نباش، زیرا همه امورشان به من مربوط است و من خودم به کار آنها رسیدگی میکنم. گفته شده این آیه درباره سران قریش که به پیامبر (ص) به تمسخر میپرداختند نازل شده است. همچنین گفته شده این آیه درباره کسانی نازل شده که در جنگ بدر به مهمانی دعوت شده بودند و بین نازل شدن این آیه و جنگ بدر یک سال فاصله بوده است.
إِنَّ لَدَیْنا ای ان عندنا لاهل النّار «أَنْکالًا» قیودا و اغلالا اهانة لهم لا خوفا من فرارهم «وَ جَحِیماً» ای نارا جاحمة حارّة متناهیة، یقال: یوم جاحم شدید الحرّ.
هوش مصنوعی: ما در اختیار داریم برای اهل آتش، زنجیرهایی و غل و زنجیرهایی که به منظور تحقیر آنان است و نه به دلیل ترس از فرارشان. و همچنین داریم آتشی که سوزان و بسیار داغ و شدید است، به گونهای که روزی به نام روزی سوزان و بسیار گرم توصیف شده است.
وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ ای الضّریع و الزّقّوم یغصّ فی الحلق و لا یسوغ. وَ عَذاباً أَلِیماً یخلص وجعه الی القلب. و جاء فی التّفسیر انّه لمّا نزلت هذه الآیة خرّ النّبی (ص) مغشیّا علیه.
هوش مصنوعی: و غذایی که گلو را میخراشد، مانند درخت ضریر و زقّوم که در گلو گیر میکند و قابل خوردن نیست. و عذابی دردناک که دردش به قلب میرسد. در تفسیر آمده که وقتی این آیه نازل شد، پیامبر (ص) بیهوش بر زمین افتاد.
یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ ای تتحرّک الارض حرکة شدیدة و تزول الجبال عن اماکنها. وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا ای رملا سائلا.
هوش مصنوعی: روزی فرا میرسد که زمین به شدت لرزیده و کوهها از مکانهای خود جابهجا خواهند شد. به گونهای که کوهها مانند تودهای از شن روان خواهند شد.
قال الکلبی: هو الرّمل الّذی اذا اخذت منه شیئا تبعک ما بعده یقال هلت الرّمل اهیله هیلا اذا حرکت اسفله حتّی انهال من اعلاه.
هوش مصنوعی: ابن کلبی میگوید: این نوع شن، زمانی که از آن چیزی بردارید، باعث میشود که قسمتهای دیگر نیز به دنبالش بیایند. به این نوع شن، "هِلَت" میگویند، به این معنا که وقتی زیر آن حرکت میکنید، بالای آن نیز شروع به ریزش میکند.
إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ رَسُولًا یعنی محمد (ص) شاهِداً عَلَیْکُمْ یوم القیامة بالاجابة و الامتناع. کَما أَرْسَلْنا إِلی فِرْعَوْنَ رَسُولًا یعنی موسی (ع).
هوش مصنوعی: ما پیامبری را به سوی شما فرستادهایم، یعنی محمد (ص)، که در روز قیامت به اعمال شما گواهی میدهد، چه در پاسخگویی و چه در خودداری. همانطور که برای فرعون نیز پیامبری ارسال کردیم، یعنی موسی (ع).
فَعَصی فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ ای جحد رسالة موسی و لم یؤمن به. فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبِیلًا ای شدیدا ثقیلا.
هوش مصنوعی: فرعون به پیامبر (موسی) نافرمانی کرد و به او ایمان نیاورد. به همین دلیل، ما او را با مجازاتی سخت و شدید گرفتیم.
فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً باللّه و لم تؤمنوا عذاب یوم یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً لصعوبته و شدّة اهواله. قیل: هذا علی ضرب المثل، و قیل: بل یصیر الولدان فی القیامة شیبا لما یرون من اهوالها. و قیل: انّما یصیرون شیبا اذا قال اللَّه لآدم: «قم فابعث من ذرّیّتک بعث النّار» فیقول: «یا ربّ من کم کم». فیقول: «من کلّ الف تسع مائة و تسعة و تسعین الی النّار و واحدا الی الجنّة فحینئذ یشیب الولدان من الفزع». و قیل معنی الآیة: کیف لکم بالتّقوی یوم القیامة اذ کفرتم فی الدّنیا ای لا سبیل لکم الی التّقوی اذا وافیتم القیامة و قوله: السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ ای السّماء منشقّ بذلک الیوم و شدّته. و قیل: الباء بمعنی فی، ای فی ذلک الیوم. و قیل «مُنْفَطِرٌ بِهِ» ای باللّه عزّ و جلّ حین ینزل سبحانه فی ظلل من الغمام و لم یقل منفطرة لانّ السّماء یذکّر و یؤنّث. و قیل: لانّ السّماء فی المعنی السّقف و قیل: معناه ذات انفطار کما یقال امرأة مرضع ای ذات رضاع علی النّسبة و کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا ای ینجز لاولیائه ما وعد و لاعدائه ما اوعد. و قیل: وعده بان یظهر دینه علی الدّین کلّه.
هوش مصنوعی: چطور میتوانید از عذاب روزی که باعث سفید شدن موی کودکان میشود، بترسید در حالی که در دنیا به خداوند کافر بودهاید و ایمان نیاوردهاید؟ برخی گفتهاند این مانند یک ضربالمثل است و برخی دیگر معتقدند در روز قیامت، بچهها به خاطر دیدن سختیها و وحشتهای آن روز، سفید مو میشوند. برخی نیز میگویند که این زمانی است که خدا به آدم میگوید که از نسل او عدهای را برای جهنم بفرستد و او از خدا میپرسد چند نفر؟ و خدا پاسخ میدهد که ۹۹۹ نفر به جهنم و فقط یک نفر به بهشت میرود و در آن موقع بچهها از ترس سفید مو میشوند. همچنین بیان شده که چگونه میتوانید در روز قیامت تقوا داشته باشید در حالی که در دنیا کافر بودهاید. درباره تعبیر آسمان در این مورد گفته شده که به نوعی در آن روز شکافته میشود و برخی نیز گفتهاند که این اشاره به نزول خداوند در آن روز دارد. وعدهای که به اولیای خود میدهد، حتماً عملی خواهد شد و به دشمنانش نیز مطابق وعدههایش جزا خواهد داد.
إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ ای هذه الآیات وعظ و عبرة فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا ای طریقا الی رضاه بطاعته لأمره. و المعنی: انّ الوصول الی طاعاته ممکن و الی معرفته لما نصب من الدّلائل و اثبت من الشّواهد و انزل من الآیات و السّور. و قیل: فیه اضمار و معناه: فمن شاء اللَّه ان یتّخذ الی ربّه سبیلا اتّخذ. قوله: إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی ای اقلّ. مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ قرأ اهل مکة و الکوفة: نصفه و ثلثه بفتح الفاء و الثّاء و اشباع الهاءین ضمّا، ای و تقوم نصفه و ثلثه و قرأ الآخرون بکسر الفاء و الثّاء و اشباع الهاءین کسرا عطفا علی ثلثی اللّیل وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ یعنی المؤمنین و کانوا یقومون معه. قال عطاء: یرید لا یفوته علم ما تفعلون انّه یعلم مقادیر «اللیل و النهار» فیعلم القدر الّذی تقومون.
هوش مصنوعی: این متن به بیان این موضوع میپردازد که این آیات یادآوری و پندهایی هستند و به هر کس که بخواهد، این امکان را میدهند که راهی به سوی خداوند انتخاب کند تا به رضا و خشنودی او دست یابد. یعنی رسیدن به اطاعت از خدا ممکن است و شناخت او از طریق نشانهها و دلایلی که قرار داده است، قابل دستیابی است. همچنین اشاره میکند که خداوند میداند که تو در نیمه شبها چه مقدار عبادت میکنی؛ بنابراین، اطمینان دارد که او از اعمال شما آگاه است. این آگاهی به صورت دقیق شامل زمانهای خاصی از شب است که در آن نماز خوانده میشود و این موضوع با توجه به نظرات مختلف درباره قرائتها نیز توضیح داده میشود.
عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ هذا نسخ اوّل السّورة ای علم ان لن تطیقوا قیام اللّیل فی النّصف و الثّلث و الثّلثین. فَتابَ عَلَیْکُمْ فخفّف علیکم و وضع عنکم فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ای فصلّوا ما خفّ علیکم فی اللّیل من الصّلاة. قال الحسن: و لو قدر حلبة شاة، و قیل: فاقرؤا ما تیسّر من القرآن ای ما احببتم و اردتم من السّور القصار الّتی تقرأ فی صلاة المغرب و العشاء الّتی عدّها رسول اللَّه (ص) علی معاذ یرید فی الصّلاة النّافلة. و قیل: فی الفرض. و قیل: خارج الصّلاة. قال ابن عباس: ما تیسّر مائة آیة و قال السدی مائتا آیة و قیل: ثلاث آیات کاقصر سورة.
هوش مصنوعی: خداوند متوجه شد که شما نمیتوانید در نیمه شب و یک سوم و دو سوم شب به طور کامل به عبادت بپردازید، بنابراین بر شما رحمت آورد و از شما خواست که به اندازهای که برایتان آسان است، قرآن را بخوانید. به این معنا که میتوانید مقدار کمی از قرآن را در شب بخوانید. برخی گفتهاند که حتی خواندن یک آیه کوتاه هم کافی است. همچنین آمده است که میتوانید از سورههای کوتاه که در نماز مغرب و عشاء خوانده میشود، انتخاب کنید و این انتخاب میتواند مربوط به نماز واجب یا مستحب باشد. ابن عباس گفته که خواندن حدود صد آیه مناسب است، در حالی که برخی دیگر مانند سدّی، دویست آیه را پیشنهاد کردهاند و برخی دیگر سه آیه کوتاه را کافی میدانند.
قال رسول اللَّه (ص): انّ اللَّه تعالی انزل الآیتین من خاتمة سورة البقرة من کنز تحت العرش من قرأهما فی لیلة کفتاه
هوش مصنوعی: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: خداوند دو آیه از آخر سوره بقره را از گنجی که در زیر عرش است نازل کرده است و هر کسی آن دو آیه را در یک شب بخواند، برای او کافی خواهد بود.
و عن قیس بن حازم قال: صلّیت خلف ابن عباس بالبصرة فقرأ فی اوّل رکعة بالحمد و اوّل آیة من البقرة ثمّ قام فی الثّانیة فقرأ بالحمد و الآیة الثّانیة من البقرة ثمّ رکع فلمّا انصرف اقبل علینا فقال: انّ اللَّه تعالی یقول: فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ. و عن انس بن مالک انّه سمع رسول اللَّه (ص) یقول: «من قرأ خمسین آیة فی یوم او فی لیلة لم یکتب من الغافلین و من قرأ مائة آیة کتب من القانتین. و من قرأ ماتی آیة لم یحاجّه القرآن یوم القیامة. و من قرأ خمسمائة آیة کتب له قنطار من الاجر».
هوش مصنوعی: قیس بن حازم میگوید که او در بصره به اقتدای ابن عباس نماز خوانده و در رکعت اول سوره حمد و اولین آیه از سوره بقره را خوانده است. سپس در رکعت دوم نیز سوره حمد و دومین آیه از سوره بقره را خوانده و رکوع رفته است. پس از پایان نماز به ما اشاره کرد و گفت که خداوند میفرماید: «بخوانید از آنچه برای شما آسان است.» همچنین انس بن مالک نقل میکند که از رسولالله (ص) شنیده است: «کسی که در یک روز یا شب پنجاه آیه بخواند، از غافلین شمرده نمیشود و کسی که صد آیه بخواند، از قانتین ثبت میشود. و اگر کسی سیصد آیه بخواند، قرآن در روز قیامت به او اعتراض نمیکند و کسی که پانصد آیه بخواند، برای او قنطاری از اجر نوشته میشود.»
و عن عبد اللَّه بن عمرو قال: قال لی رسول اللَّه (ص): «اقرأ القرآن فی کلّ شهر» قال قلت: انّی لا اجد قوّة. قال: «فاقرءه فی عشرین لیلة» قال: قلت انّی لا اجد قوّة؟ قال: «فاقرأه فی سبع و لا تزد علی ذلک».
هوش مصنوعی: عبدالله بن عمرو نقل میکند که پیامبر (ص) به او فرمود: «قرآن را در هر ماه بخوان». عبدالله پاسخ داد: «من توانایی این کار را ندارم». پیامبر فرمود: «پس آن را در بیست شب بخوان». عبدالله دوباره گفت: «من توانایی ندارم». پیامبر در پاسخ گفت: «پس آن را در هفت شب بخوان و بیشتر از این نخوان».
ثمّ ذکر سبب التّخفیف، فقال: عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی فیشقّ علیهم قیام اللّیل. وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ ای یسافرون فیها.
هوش مصنوعی: سپس دلیل آسانگیری در این امر را بیان کرد و گفت: او میدانست که برخی از شما مریض خواهند شد و بر آنها شبزندهداری دشوار میشود. همچنین برخی دیگر در سفر خواهند بود.
یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ ای یطلبون من رزق اللَّه بالتّجارة وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فسوّی بین درجة المجاهدین و المکتسبین المال للنّفقة علی نفسه و علی العیال و الاحسان و الافضال. روی ابراهیم عن ابن مسعود قال: ایّما رجل جلب شیئا الی مدینة من مدائن المسلمین صابرا محتسبا فباعه بسعر یومه کان له عند اللَّه منزلة الشّهداء ثمّ قرأ عبد اللَّه: وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ و عن ابن عمر قال: ما خلق اللَّه عزّ و جلّ موتة اموتها بعد القتل فی سبیل اللَّه احبّ الّتی من ان اموت بین شعبتی رجل اضرب فی الارض ابتغی من فضل اللَّه.
هوش مصنوعی: آنها از فضل خدا طلب میکنند، بعضی از طریق تجارت و گروهی دیگر در جهاد و نبرد. بدین ترتیب، بین درجات مجاهدان و کسانی که برای تأمین معاش خود و خانواده به کسب و کار مشغولند، برابری وجود دارد. ابراهیم از ابن مسعود روایت میکند که هر مردی که چیزی را به یکی از شهرهای مسلمانان با صبر و نیت خوب آورده و آن را با قیمت روز میفروشد، در نزد خداوند مقام شهیدان را خواهد داشت. سپس عبد الله این آیه را خواند: "و گروهی دیگر در زمین میکوشند تا از فضل خدا بهرهمند شوند و گروهی در راه خدا جهاد میکنند." همچنین ابن عمر میگوید: خداوند هیچ گونه مرگی را که پس از کشته شدن در راه خدا باشد، محبوبتر از مرگی نمیداند که در حالی باشد که من در زمین برای طلب فضل خدا میکوشم.
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ ای من القرآن تطوّعا حثّهم علی التّطوّع بالتّهجّد ترغیبا و نسخ افتراضه ترفیها.
هوش مصنوعی: پس از آنچه که برایتان آسان است از قرآن بخوانید. این دعوت به خواندن قرآن به نیت طاعت و نشان دادن رغبت در شبزندهداری است و در عین حال اشارهای به لغو واجب بودن آن به منظور افزایش رفاه و آسایش دارد.
وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ هذا نسخ صلاة اللّیل بالصّلاة الخمس. وَ آتُوا الزَّکاةَ القصّة للصّلوة و لکن لم یفرّق بین القرینتین وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً کلّ ما یعبد اللَّه عزّ و جلّ به قرض للعبد عند اللَّه. وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ ای ما تسلفوه لانفسکم من عمل صالح و صدقة. تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ای تجدوا ثوابه عند اللَّه هُوَ خَیْراً لکم من متاع الدّنیا، و قیل: خیرا لکم من الشّحّ و التّقصیر و خیرا نصب مفعول ثان لقوله: «تجدوه، و دخلت هو فصلا. «وَ أَعْظَمَ أَجْراً» لانّ اللَّه تعالی یعطی المؤمن اجره بغیر حساب وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ من تقصیر و ذنب وقع منکم إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ لمن تاب «رَحِیمٌ» لمن استغفر.
هوش مصنوعی: نماز را برپا دارید که این به معنای نسخ نماز شب به نمازهای پنجگانه است. زکات را نیز بدهید، زیرا این به ارتباط نماز با زکات اشاره دارد و در این زمینه تفکیکی بین دو آیه وجود ندارد. برای خدا قرض حسنه دهید؛ هر عملی که برای خدا انجام دهید، مانند قرضی در پیشگاه خدا برای شما محسوب میشود. هر خیر و نیکی که برای خودتان مقدم میدارید، یعنی هر کار نیک و صدقهای که انجام میدهید، آن را نزد خدا خواهید یافت و پاداش آن نزد او از هر متاع دنیوی بهتر است. همچنین میگویند این بهتر از بخل و قصور است. در اینجا "بهتر" مفعول دوم جمله "تجدوه" است که بر آن متکی است. خداوند همچنین اجر مؤمنان را بدون حساب خواهد داد و از او بخواهید که در صورت قصور و گناهانی که از شما سر زده، مورد آمرزش قرار بگیرید، زیرا خداوند برای کسانی که به توبه بپردازند، بخشنده و مهربان است.
عن الحارث بن سوید قال: قال عبد اللَّه: قال رسول اللَّه (ص): «ایّکم ماله احبّ الیه من مال وارثه»؟ قالوا: یا رسول اللَّه ما منّا من احد الّا ماله احبّ الیه من مال وارثه قال: «اعملوا ما تقولون» قالوا: ما نعلم الّا ذلک یا رسول اللَّه قال: «ما منکم رجل الّا مال وارثه احبّ الیه من ماله قالوا کیف یا رسول اللَّه؟ قال: «انّما مال احد کم ما قدّم و مال وارثه ما اخّر
هوش مصنوعی: حارث بن سوید نقل میکند که عبد اللَّه گفت: رسول اللَّه (ص) فرمود: «کدام یک از شما مال خود را بیشتر از مال وارثش دوست دارد؟» آنها پاسخ دادند: «یا رسول اللَّه، هیچکدام از ما نیست که مال خود را بیشتر از مال وارثش دوست داشته باشد.» او فرمود: «پس آنچه میگویید عمل کنید.» آنها گفتند: «ما چیزی جز همین نمیدانیم، یا رسول اللَّه.» فرمود: «هیچکدام از شما وجود ندارد که مال وارثش را بیشتر از مال خودش دوست داشته باشد.» آنها پرسیدند: «چطور، یا رسول اللَّه؟» او پاسخ داد: «زیرا مال هر یک از شما، آن چیزی است که پیش فرستاده و مال وارثش، آن چیزی است که عقب گذاشته است.»
وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ من ذنوبکم إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ».
هوش مصنوعی: از خداوند بخواهید که برای گناهانتان شما را ببخشد، زیرا خداوند بسیار بخشنده و مهربان است.