این سورة هزار و هفتصد و سه حرف است و سیصد و هفتاد و هشت کلمه و نود و شش آیة جمله بمکه فرو آمد و آن را مکی شمرند مگر یک آیت بقول ابن عباس: أَ فَبِهذَا الْحَدِیثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ.
گفت این یک آیت بمدینه فرود آمد و باقی بمکه.
و قیل الّا قوله: ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ.
و در این سورة ناسخ و منسوخ نیست مگر یک آیت بقول مقاتل بن سلیمان: ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ. مقاتل گفت: این یک آیت منسوخ است بآیت دیگر که ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ.
در خبر است که عثمان بن عفان عیادت کرد عبد اللَّه مسعود را در بیماری مرگ، گفت یا عبد اللَّه این ساعت از چه می‌نالی. گفت اشتکی ذنوبی، بر گناهان خود می‌نالم گفت چه آرزوست ترا در این وقت گفت: رحمة ربی، آرزوی من آن است که اللَّه بر من رحمت کند و بر ضعف و عجز من ببخشاید.
عثمان گفت: ا فلا ندعو الطبیب، طبیب را خوانیم تا درد ترا مداوات کند؟
گفت الطبیب امرضنی. طبیب خود مرا بروز بیماری افکند.
گفت خواهی تا ترا عطائی فرمایم که ببعضی حاجتهای خود صرف کنی.
گفت لا حاجة لی به وقتی مرا باین حاجت نیست و هیچ دربایست نیست.
گفت دستوری هست تا بدخترانت دهم که ناچار ایشان را حاجت بود، گفت نه، که ایشان را حاجت نیست و اگر حاجت بود به از این من ایشان را عطائی داده‌ام، گفته‌ام که بوقت حاجت و ضرورت، سورة الواقعة بر خوانید که من از رسول خدا (ص) شنیدم: من قرأ سورة الواقعة کل لیلة لم تصبه فاقة ابدا.
هر که سورة الواقعة هر شب برخواند فقر و فاقت هرگز بدو نرسد.
و عن هلال بن یساف عن مسروق قال من اراد ان یعلم نبأ الاولین و الآخرین و نبأ اهل الجنة و نبأ اهل النار و نبأ الدنیا و نبأ الآخرة فلیقرأ سورة الواقعة.
قوله تعالی: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ تقدیره: اذکر اذا وقعت الواقعه ای قامت القیامة و نزلت صیحتها و هی النفخة الاخیرة، هذا کقوله: فَیَوْمَئِذٍ وَقَعَتِ الْواقِعَةُ و کقوله: إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ وَ إِنَّ الدِّینَ لَواقِعٌ.
لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ ای لیس لکونها اکذوبة و لا مثنویة. و کاذبة هاهنا فی موضع المصدر کقوله عز و جل: لا تَسْمَعُ فِیها لاغِیَةً الکاذبة الکذب و اللاغیة اللغو. تقول کذب یکذب کذبا و کاذبة کالعافیة و العاقبة. و المعنی من اخبر عنها صدق و لم یکذب. و قیل لیس الخبر عن وقوعها کذبا.
یاد کن ای محمد آن روز که دردمند در صور در آن نفخه آخر که قیامت بپای شود و صیحه رستاخیز و زلزله ساعت پدید آید، روزی که در آن شک نیست، وعده که در وی خلاف نیست. هر که ازو خبر دهد راست گوید، که در آن گفت وی دروغ نیست، بودنی که آن را مردّ نیست. افتادنی که درو گمان نیست و وقت وقوع آن جز بعلم اللَّه نیست.
خافِضَةٌ رافِعَةٌ هذه صفة القیامة. اذا وقعت تبلغ و تسمع من بعد کمن قرب.
و قیل تخفض اعداء اللَّه فی النار و ان کانوا اعزّة فی الدنیا و ترفع اولیاء اللَّه الی الجنة و ان کانوا اذلّاء فی الدنیا.
قال ابن عطاء خفضت قوما بالعدل و رفعت قوما بالعدل.
إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا ای حرّکت الارض تحریکا شدیدا، کقوله: إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها قال الکلبی و ذلک ان اللَّه عز و جل یوحی الیها فتضطرب فرقا. و قیل ترجّ کما یرجّ الصبیّ فی المهد حتی یهدم کل بناء علیها و ینکسر کل من علیها من الجبال و غیرها، تقول رججته فارتجّ ای حرّکته فتحرک.
وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا قال الحسن: ای نسفت و قلعت من اصلها کقوله: یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً و قال مقاتل و مجاهد فتّت فتّا و کسرت کسرا حتی صارت کالدقیق و قال الکلبی سیّرت علی وجه الارض تسییرا، کقوله: وَ یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ.
قوله: فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا، صارت الجبال هباء و هو حشو الجو. و المنبث المنتسف المتفرّق. و قیل الهباء المنبث ما سطع من سنابک الخیل و قیل ما تطایر من شرر النار و قال فی موضع آخر وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ و فی التفسیر ان اللَّه سبحانه یبعث ریحا من تحت الارض فتحمل الارض و الجبال و تضرب بعضها ببعض و لا تزال کذلک حتی تصیر غبارا و یسقط ذلک الغبار علی وجوه الکفار و ذلک قوله: وَ حُمِلَتِ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ فَدُکَّتا دَکَّةً واحِدَةً و قال فی صفة الکفار وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ.
وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ای صرتم اصنافا ثُلُثَهُ و عند العرب کل ماله نظیر فهو زوج، فردا کان او شفعا ثم فسّرهم فقال: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ. ای ما هم و ایّ شی‌ء هم. و هذا اللفظ فی العربیة تجری مجری التعجب و هو من اللَّه تعظیم الشأن عند من یخاطبه به فکانه عجّب نبیه (ص) و عظّم شأن المذکورین عنده. و فی تفسیر هذه الکلمة اربعة اقوال.
احدها: انهم هم الذین یؤخذ بهم عن الموقف ذات الیمین الی الجنة و اصحاب الشمال هم الذین یؤخذ بهم ذات الشمال الی النار.
و القول الثانی و هو قول ابن عباس: هم الذین اخرجوا من الکتف الیمنی من آدم (ع) حین اخرج اللَّه ذریته من صلبه. و قال اللَّه لهم هؤلاء للجنة و لا ابالی و اصحاب المشأمة اصحاب الشمال الذین اخرجوا من الکتف الیسری من آدم (ع) و قال اللَّه لهم هؤلاء للنار و لا ابالی.
و القول الثالث و هو قول الضحاک: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ، هم الذین یعطون کتبهم بایمانهم. وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ، هم الذین یعطون کتبهم بشمائلهم.
و القول الرابع و هو قول الحسن و الربیع: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ، هم الذین کانوا میامین مبارکین علی انفسهم و کانت اعمارهم فی طاعة اللَّه، و هم التابعون باحسان و أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ هم المشائیم علی انفسهم و کانت اعمارهم فی المعاصی.
تقول یمین و شمال و یمنی و شؤمی و الایمن و الاشأم.
و صحّ فی الحدیث ان الکافر یسئل یوم القیمة فیقال له ما ذا قدّمت فینظر ایمن منه فلا یری الا النار و ینظر اشأم منه فلا یری الی النار.
و جمع المیمنة المیامن و جمع المشأمة المشائم و کان رسول اللَّه (ص) اذا توضّأ یبدأ بمیامنه و کان یحب التیامن فی کل شی‌ء. تقول تیامن الرجل اذا بدأ بیمینه و اصل الیمن السعادة و اصل التیمن الزجر و الفال الحسن و اما الشمال فجمعه شمائل و شمل و اشملة و شمالات و سمی الیمن لان الیمن عن یمین الکعبة و الشام عن شمال الکعبة و ذلک اذا دخل الحجر تحت المیزاب.
وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ یحتمل ان یکون السابقون مبتداء و خبره السابقون الثانی و معناه و السابقون الی طاعة اللَّه فی الدنیا هم السابقون غدا الی الجنة و الرضوان. و یجوز ان یکون السابقون الثانی تأکیدا للأول و خبر الابتداء قوله: أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ.
و یحتمل ان یکون تقدیر الآیة و السابقون ما السابقون فحذف ما لان الاولیین تدلّان علیه فیکون الکلام فی الثلاثة علی نسق واحد.
و فی التفسیر انهم السابقون الی الاسلام ثم السابقون الی الهجرة ثم السابقون الی التکبیرة الاولی فی الصلاة الخمس ثم السابقون الی الخیرات. قال اللَّه عز و جل وَ هُمْ لَها سابِقُونَ و قال تعالی اسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ
و هذا هو التقسیم الذی فی قوله عز و جل: فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ.
و یقال السابقون الذین سبقت لهم من اللَّه الحسنی فسبقوا الی ما سبق لهم.
أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ لم یقل المتقرّبون بل قال المقرّبون و هذا عین الجمع و علم الکافة انهم بتقریب ربهم سبقوا لا بتقرّبهم.
أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ من اللَّه.
فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ. و قیل الناس ثلاثة رجل: ابتکر الخیر فی حداثة سنّه ثم داوم علیه حتی خرج من الدنیا فهو السابق المقرب. و رجل ابتکر عمره بالذنوب و طول الغفلة ثم یراجع بتوبة فهذا صاحب یمین. و رجل ابتکر الشر فی حداثته ثم لم یزل علیه حتی خرج من الدنیا فهذا صاحب شمال.
ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ، ای هی ثلة من الاوّلین و الثلّة فی اللغة الجماعة من الناس، و الثلّة بفتح الثاء الجماعة من النساء.
و تکلّموا فی الثلّة الاولین فقالوا هم اتباع الانبیاء قبلنا، وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ عنینا بها فنحن فی کثرتهم قلیل، قال الزجاج الذین عاینوا جمیع النبیّین من لدن آدم و صدّقوهم اکثر ممن عاین النبی (ص) لکثرة الانبیاء.
و قیل ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ کلاهما من امة محمد (ص)
فقد روی انه قال (ص) کلتا الثلّتین امّتی.
روی عن ابی هریرة قال لما نزل ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ شقّ ذلک علی اصحاب النبی (ص) و استوحشوا حتی بکی عمرو قال یا نبی اللَّه آمنّا بک و صدّقناک و ما ینجو منا الا قلیل فانزل اللَّه تعالی ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ فصارت هذه الایة ناسخة لقوله: وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ. ثم قال (ص) انی لارجو ان تکونوا ربع اهل الجنة بل ثلث اهل الجنة بل انتم نصف اهل الجنة و تقاسمونهم فی النصف الثانی.
و روی انه قال (ص) اهل الجنة مائة و عشرون صفّا ثمانون صفا منها امّتی و هم الفائزون الاخیار.
و روی انه قال تبعث هذه الامّة یوم القیامة تسدّ الافق و انی مکاثر بکم الامم.
و قال (ص) مثل امّتی مثل المطر لا یدری اوله خیر ام آخره.
قوله: عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ الموضون المنسوج مضاعفا یقال للدرع موضونة اذا کانت بحلقتین حلقتین.
قال اهل التفسیر عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ منسوجة بقضبان الذهب و الجواهر و قیل جعل کل سریر بجنب سریر طول کل سریر ثلاثمائة ذراع فاذا اراد العبد ان یجلس علیها تواضعت فاذا جلس علیها ارتفعت.
مُتَّکِئِینَ عَلَیْها مُتَقابِلِینَ بنظر بعضهم الی بعض لا یری بعضهم قفا صاحبه، وصفوا مع نعیمهم بحسن العشرة و صفاء المودّة و تهذیب الاخلاق.
یَطُوفُ عَلَیْهِمْ، ای یخدمهم و ینقلب الیهم وِلْدانٌ غلمان جمع ولید. و خدمة الغلمان امتع من خدمة الکبار و هم ولدان انشأهم اللَّه لخدمة اهل الجنة.
و قال الحسن: هم اولاد اهل الدنیا اطفال لم تکن لهم حسنات فیثابوا علیها و لا سیئات فیعاقبوا علیها لان الجنة لا ولادة فیها.
و جاء فی بعض الاخبار: ان اطفال الکفار خدم اهل الجنة، مُخَلَّدُونَ، ای باقون لا یموتون، خلقوا للخلد. و قیل یبقون علی غلومتهم لا یتغیر نضارتهم و لا یحولون من حالة الی حالة. و قیل مُخَلَّدُونَ مستورون مقرّطون یقال خلد جاریته اذا زیّنها و حلّاها بالخلد و هو القرط. و الخلادة القلادة لغة قحطانیة. قال الشاعر:
و مخلّدات باللجین کانما
اعجازهن اقاوز الکثبان
ای مزینات محلیات.
بِأَکْوابٍ وَ أَبارِیقَ و الاکواب جمع کوب و هی الاقداح المستدیرة الافواه لا آذان لها و لا عری و الأباریق جمع ابریق، و هی ذوات الخراطیم و لها عروة سمیت اباریق لبروق لونها من الصفاء و قیل انها عجمیة معرّبة آب ریز، وَ کَأْسٍ مِنْ مَعِینٍ ای قدح مملوء من خمر. الکأس القدح فیه الشراب و المعین الخمر تجری من العیون یقال الکوب للماء و غیره، و الإبریق لغسل الایدی و الکأس لشرب الخمر.
لا یُصَدَّعُونَ عَنْها. ای تطربهم و لا تؤذیهم بصداع. تقول صدع الرجل و صدع اذا اصابه الصداع. و قیل لا یُصَدَّعُونَ، ای لا یفرّقون، عَنْها تقول صدّعهم فانصدعوا ای فرّقهم فتفرقوا، وَ لا یُنْزِفُونَ ای لا یسکرون فتذهب عقولهم، یقال نزف الشارب فهو نزیف و منزوف ای سکر. و قیل لا یتقیّئون و لا یبولون.
قال ابن عباس: فی الخمر اربع خصال: السکر و الصداع و القی‌ء و البول و اللَّه عز و جل نزّه خمر الجنة عنها کلّها.
و قرئ یُنْزِفُونَ بکسر الزای، یعنی لا تفنی خمرهم تقول انزف القوم اذا فنی شرابهم و قیل انزف سکر.
وَ فاکِهَةٍ مِمَّا یَتَخَیَّرُونَ ای یختارون فکلّها خیار.
وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ. قال ابن عباس یخطر علی قلبه لحم الطیر فیصیر بین یدیه علی ما اشتهی و یقال انه یقع علی صحفة الرجل فیاکل منه ما یشتهی ثم یطیر فیذهب.
وَ حُورٌ عِینٌ قرأ ابو جعفر و حمزة و الکسائی بکسر الراء و النون ای و بحور عین. و قرأ الباقون بالرفع یعنی و لهم حور عین ای بیض عین، ای ضخام العیون هذا تفسیر النبی (ص) فی جواب ام سلمه.
کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ المخزون فی الصدف لم تمسّه الایدی.
روی انه سطع نور فی الجنة فقالوا ما هذا قالوا حوراء ضحکت فی وجه زوجها. و روی ان الحوراء اذا مشت سمع تقدیس الخلاخیل من ساقیها و تمجید الاسورة من ساعدیها و ان عقد الیاقوت یضحک من نحرها و فی رجلیها نعلان من ذهب شراکهما من لؤلؤ تصرّان بالتسبیح.
و کان یحیی بن معاذ یقول اخطب زوجة لا تسلبها منک المنایا و اعرس بها فی دار لا یخربها دوران البلایا و شبّک لها حجلة لا تحرقها نیران الرزایا.
و روی انهن خلقن من الزعفران.
قوله: جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ ای یفعل ذلک بهم لجزاء اعمالهم.
قوله: جَزاءً منصوب علی انه مفعول له و قیل منصوب علی المصدر ای یجازون جزاء باعمالهم.
لا یَسْمَعُونَ فِیها ای فی الجنة، لَغْواً، ای باطلا من القول و لا صیاحا و صخبا و عبثا، وَ لا تَأْثِیماً ای اثما و قیل وَ لا تَأْثِیماً ای لا یقال لهم اثمتم و اسأتم. و لیس التأثیم مما یختصّ بالسماع و انما جاز بمجاورة اللغو کقول القائل: اکلت خبزا و لبنا، اللبن مشروب لا مأکول و انما جاز بمجاورة الخبز.
قوله: إِلَّا قِیلًا سَلاماً سَلاماً یعنی الا قولا ذا سلامة یعنی قولا یسلم من اللغو و الاثم و فی نصب سلاما ثلاثة اقوال: احدها ان یکون صفة للقیل کما ذکرت.
و الثانی ان ینتصب بالقول ای الا ان یقولوا سلاما. و الثالث علی المصدر و تقدیره الا ان یقولوا سلّمک اللَّه سلاما.
ثم ذکر اصحاب الیمین علی التعجب مما لهم، فقال: وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ تقدیره ما لاصحاب الیمین. قال ابو العالیة و الضحاک: نظر المسلمون الی وجّ و هو واد مخصب بالطائف فاعجبهم سدرها فقالوا یا لیت لنا مثل هذا فانزل اللَّه تعالی هذه الآیات.
فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ السدر شجر النبق و المخضود الذی لا شوک له و الخضد القطع کانه قطع شوکه و یجوز فی العربیة ان یقال هذا شجرة مخضودة الشوک و لم یکن لها شوک اصلا یجب خضده کقوله عز و جل: مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی و هو عسل لم یکن فیه شمع قط یحب تصفیته منه. و قال ابن کیسان: هو الذی لا اذی فیه. قال: و لیس شی‌ء من ثمر الجنة فی غلف کما یکون فی الدنیا من الباقلی و غیره بل کلها مأکول و مشروب و مشموم و منظور الیه.
وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ جاء فی التفسیر انه شجر الموز لان ثمره یکون منضودا بعضه فوق بعض قیل شجر الجنة موقر بالحمل من اسفله الی اعلاه لیست له سوق بارزة و قال الحسن لیس هو بالموز و لکنه شجر عظیم ناضر رفیف له ظل بارد طیب و قیل هوام غیلان و العرب تحبه لنوره ای لطیب نوره. و خوطبوا بما عقلوا و انما فضله علی ما فی الدنیا کفضل سائر ما فی الجنة علی ما فی الدنیا.
وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ دائم تامّ لا تنسخه الشمس کما بین الفجر الی طلوع الشمس.
و قال مقاتل هو ظل العرش و صحّ عن رسول اللَّه (ص) انه قال ان فی الجنة شجرة یسیر الراکب فی ظلها مائة عام لا یقطعها
و عن ابن عباس فی قوله: وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ قال شجرة فی الجنة علی ساق یخرج الیها اهل الجنة فیتحدّثون فی اصلها و یتذکر بعضهم و یشتهی لهو الدنیا فیرسل اللَّه عز و جل ریحا من الجنة فتحرّک تلک الشجرة بکل لهو کان فی الدنیا.
و یحتمل ان الظل عبارة عن الحفظ. تقول فلان فی ظلّ فلان ای فی کنفه لانه لا شمس هناک.
وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ مصبوب یجری دائما فی غیر اخدود و یصعد الی القصور و العلالی و ینسکب منحدرا لا یلطخ شیئا و قیل یسکب علی الخمر فیشرب ممزوجا.
وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ ای کثیرة الاجناس و الانواع لا مقطوعة بالزمن و لا ممنوعة بالثمن و قیل ثمرة الدنیا فی الشتاء مقطوعة و فی الربیع ممنوعة لم ینع.
قال ابن عباس: لا تنقطع اذا جنیت و لا تمتنع من احد اراد اخذها.
و قیل وَ لا مَمْنُوعَةٍ ای لا محصورة بالجدار کما یحصر علی بساتین الدنیا و جاء فی الحدیث ما قطعت ثمرة من ثمار الجنة الا ابدل اللَّه مکانها ضعفین.
و فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ ای عالیة بعضها فوق بعض.
قال رسول اللَّه (ص) فی قوله: وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ ای عالیة قال ارتفاعها لکما بین السماء و الارض و ان ما بین السماء و الارض لمسیرة خمس مائة عام
و قیل اراد بالفرش النساء و العرب تسمی المرأة فراشا و لباسا علی الاستعارة.
قال النبی (ص) الولد للفراش.
فسمّی المرأة فراشا. مَرْفُوعَةٍ رفعن بالجمال و الفضل علی نساء الدنیا و قیل: رفعن عن ان یبلن او یحضن او یتغوّطن او یمتحطن او یشین. دلیل هذا التاویل قوله فی عقبه: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً ای خلقناهن خلقا جدیدا.
قال ابن عباس یعنی الآدمیات العجائز الشمط یقول خلقنا هن بعد الهرم خلقا آخر فجعلناهن ابکارا عذاری.
قال مجاهد روی عن رسول اللَّه (ص) انه قال فی امرأة عند عایشه من بنی عامر و کانت عجوزا ان الجنة لا تدخلها العجز، فولّت تبکی فقال (ص) اخبروها انها یومئذ لیست بعجوز.
ان اللَّه تعالی یقول: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً الایة.
و عن انس بن مالک عن النبی (ص) فی قوله: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً قال: عجائزکن فی الدنیا عمشا رمصا فجعلهن ابکارا.
قال بعض المفسرین و قد فعل اللَّه سبحانه فی الدنیا بزکریّا فقال تعالی وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ سئل الحسن عن ذلک الصلاح، فقال جعلها شابة بعد أن کانت عجوزا، و ولودا بعد ان کانت عقیما.
و قال مقاتل و غیره هن الحور العین انشأهن اللَّه عز و جل علی جهة الابتداء لم تقع علیهن ولادة.
فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً عذاری لا یأتیها الرجل الا وجدها بکرا.
عُرُباً جمع عروب و هی المتحبّبة الی زوجها بغنجها و قیل عُرُباً مشتهیات للازواج، یقال ناقة عروبة اذا اشتهت الفحل و قیل هی الحسنة التبعّل و قیل هی الخفرة المتبذلة لزوجها و قیل هی اللعوب بزوجها انسابه.
و فی بعض التفاسیر عُرُباً ای کلامهن عربی أَتْراباً جمع ترب.
ای مستویات علی سن واحد، بنات ثلث و ثلثین، و قیل هن لدات فی شکل ثلث عشره سنة فی قد صاحبها.
لِأَصْحابِ الْیَمِینِ ای خلقناهن لاصحاب الیمین، و عن ابی هریرة عن النبی (ص) قال یدخل اهل الجنة الجنة جردا و مردا بیضا جعادا مکحّلین ابناء ثلث و ثلثین علی خلق آدم طوله ستون ذراعا فی سبع اذرع.
و عن ابی سعید الخدری قال قال رسول اللَّه (ص) ادنی اهل الجنة الذی له ثمانون الف خادم و اثنتان و سبعون زوجة و تنصب له قبة من لؤلؤ و زبرجد و یاقوت کما بین الجابیة الی صنعاء.
و فی بعض الروایات ینظر الی وجهه فی خدها اصفی من المرآة و ان ادنی لؤلؤة علیها تضی‌ء ما بین المشرق و المغرب و انه لیکون علیها سبعون ثوبا ینفذها بصره حتی یری مخّ ساقها من وراء ذلک.
و روی ان فی الجنة غرفة یقال لها العالیة فیها حوراء یقال لها الغنجة اذا اراد ولی اللَّه ان یأتیها اتاها جبرئیل فآذنها فقامت علی اطرافها معها اربعة آلاف و صیفة یجمعن اذیالها و ذوائبها یبخرنها بمجامر بلا نار.
و عن عبد الرحمن البیلمانی قال لیعطی الرجل منکم غرفة من لؤلؤ فیها سبعون غرفة فی کل غرفة زوجة من الحور العین ینظر فی وجه کل واحدة منهن فیری وجهه فی وجهها و تری هی وجهها فی وجهه من الحسن، مکتوب فی نحر کل واحدة منهن انت حبّی و انا حبّک بیاضهن کبیاض المرجان و صفاؤهن کصفاء الیاقوت.
و عن انس بن مالک قال قال رسول اللَّه (ص) تقول الحوراء یوم القیامة لولیّ اللَّه کم من مجلس من مجالس ذکر اللَّه قد اکرمک به العزیز اشرفت علیک بدلالی و غنجی و اترابی و انت قاعد بین اصحابک تخاطبنی الی اللَّه عز و جل، فتری شوقک کان یعدل شوقی او حبک کان یعدل حبی و الذی اکرمنی بک و اکرمک بی ما خطبتنی الی اللَّه عز و جل مرّة الا خطبتک الی اللَّه سبعین مرة فالحمد للَّه الذی اکرمنی بک و اکرمک بی وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ من مؤمنی هذه الامّة.
هذا قول بعض المفسرین. و یروی عن النبی (ص) قال من آدم (ع) الینا ثلة و منّی الی یوم القیمة ثلّة و لا یستتمّها الا سودان من رعاة الإبل ممن قال لا اله الا اللَّه.
و عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال خرج رسول اللَّه (ص) یوما فقال عرضت علیّ الامم فجعل یمرّ النبی معه الرجل و النبی معه الرجلان و النّبی معه الرهط و النبی لیس معه رهط و النبی لیس معه احد و رایت سوادا کثیرا سدّ الافق فقیل لی انظر هکذا و هکذا فرأیت سوادا کثیرا سدّ الافق فقیل هؤلاء امّتک و مع هؤلاء سبعون الفا یدخلون الجنة بغیر حساب.
و فی روایة عبد اللَّه بن مسعود عن رسول اللَّه (ص) قال عرضت علیّ الانبیاء اللیلة باتباعها حتی اتی علی موسی فی کبکبة بنی اسرائیل فلما رایتهم اعجبونی فقلت ای رب من هؤلاء قیل هذا اخوک موسی و من معه من بنی اسرائیل، قلت فاین امّتی قیل انظر عن یمینک فاذا ظراب مکه قد سدّت بوجوه الرجال فقیل هؤلاء امّتک أ رضیت قلت رب رضیت قیل انظر عن یسارک فاذا الافق قد سدّ بوجوه الرجال، قیل هؤلاء امّتک ا رضیت قلت رب رضیت رب رضیت فقیل ان مع هؤلاء سبعین الفا یدخلون الجنة بلا حساب علیهم. فقال نبی اللَّه (ص) ان استطعتم ان تکونوا من السبعین فکونوا و ان عجزتم و قصرتم فکونوا من اهل الظراب و ان عجزتم فکونوا من اهل الافق فانی قد رأیت ثم اناسا یتهاوشون کثیرا.
و روی انه قال (ص) انی لارجو ان تکونوا شطر اهل الجنة ثم تلا رسول اللَّه (ص): ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ.
و قال ابو العالیة و مجاهد و عطاء بن ابی رباح و الضحاک ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ، یعنی من سابقی هذه الامّة وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ من هذه الامّة فی آخر الزمان یدل علیه
قول النبی (ص): هما جمیعا من امّتی.
قوله: وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ المشأمة و الشمال واحد و هم الذین یعطون کتبهم بشمائلهم و یؤخذ بهم طریق الشمال الی النار و یلزمهم الشوم و النکدة.
فِی سَمُومٍ، و هو الریح الحارة تدخل فی المسامّ و جمعه سمائم و قیل السموم حرّ جهنم و فیحها و هو بالنهار و الحرور باللیل و قیل سموم جهنم ریح باردة شدیدة البرد تخرج من تحت صخرة فی جهنم تقطع الوجوه و سائر اللحوم و منه قول الشاعر:
الیوم یوم بارد سمومة
من جزع الیوم فلا نلومه
وَ حَمِیمٍ و هو الماء الحار فی النهایة.
وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ دخان شدید السواد تقول العرب اسود یحموم اذا کان شدید السواد. قال الضحاک النار سوداء و اهلها سود و کل شی‌ء فیها اسود.
و قیل یحموم جبل فی النار یستغیث الی ظله اهل النار. قابل بهذا الظل ظل اصحاب المیمنة.
لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ ای لا بارد المدخل و لا کریم المنظر. و قیل لا ماؤهم بارد، و لا مقیلهم کریم و العرب اذا بالغت فی ذم الشی‌ء نفت عنه الکرم، و قال فی موضع آخر لا ظَلِیلٍ وَ لا یُغْنِی مِنَ اللَّهَبِ و هذا الظل هو سرادق جهنم یجمع الخلق یوم القیامة، فیرسل علیهم الدخان ثلث شعب شعبة تأخذهم عن یمینهم و شعبة عن شمالهم، و تنطبق علیهم شعبة فتملأ اجواف الکفار و مسامّهم و یأخذ المؤمن کهیئة الزکمة.
إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ متنعّمین فمنعهم ذلک عن الانزجار و شغلهم عن الاعتبار. المترف الجبار المتنعّم المعجب بنفسه و الترف السرف فی العیش.
وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَی الْحِنْثِ الْعَظِیمِ ای یقیمون علی الذنب العظیم لا یتوبون و لا یستغفرون، و الحنث العظیم هاهنا الشرک، یقال بلغ الغلام الحنث ای بلغ مبلغا بحیث یسی‌ء العمل و التحنث من الاضداد التحنث التأثم و التحنث التبرر و التحرّج عن الاثم. و کان رسول اللَّه (ص) یتحنّث فی غار حراء ای یتعبّد.
و قیل الحنث العظیم الیمین الغموس و معنی هذا: انهم کانوا یحلفون انهم لا یبعثون و ذلک فی قوله: أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ یقویه ما بعده: وَ کانُوا یَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ قرأ ابو جعفر و نافع و الکسائی: إِذا مِتْنا بالخبر، أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ بالاستفهام. و قرأ الباقون بالاستفهام فیهما أَ وَ آباؤُنَا قرء نافع و ابن عامر بسکون الواو و الباقون بفتح الواو، من فتح الواو جعله عطفا و استفهاما و من سکنه جعله عطفا. و کانوا یقولون، ذلک تکذیبا للبعث.
قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ ای قل لهم یا محمد ان الاولین و الآخرین.
لَمَجْمُوعُونَ، محشورون، إِلی مِیقاتِ یَوْمٍ مَعْلُومٍ و هو یوم القیمة معلوم للَّه سبحانه و تعالی متی یکون.
ثُمَّ إِنَّکُمْ أَیُّهَا الضَّالُّونَ، ای ثُمَّ یقال لهم ذلک الیوم انکم أَیُّهَا الضَّالُّونَ عن الدین الذاهبون عن الحق، الْمُکَذِّبُونَ باللّه و رسله.
لَآکِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ شجرة الزقوم هی الشجرة الملعونة فی القرآن و هی شجرة تنبت فی النار ترعرع و تورق و تثمر کانّ طلعها رؤس الحیّات.
فَمالِؤُنَ مِنْهَا ای من الشجر، الْبُطُونَ لان اللَّه یسلّط علیهم جوعا شدیدا فیملأون بطونهم رجاء زوال الجوع فاذا امتلئوا منه وجدوا عطشا شدیدا فیعرض علیهم الحمیم. فیشربون شرب الهیم و هی العطاش من الإبل و قیل هی ابل تصیبها داء فلا تروی من الماء فلا تزال تشرب حتی تهلک. و قیل الهیم جمع الاهیم و هو الرمل الذی لا یرویه المطر.
و قوله: فَشارِبُونَ عَلَیْهِ، ای علی الزقوم او علی الاکل او علی الشجر قرأ اهل المدینة و عاصم و حمزة شرب الهیم بضم الشین و الباقون بفتحها، و هما لغتان فالفتح علی المصدر و الضم اسم بمعنی المصدر کالضّعف و الضّعف.
هذا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ ای هذا الطعام و الشراب ما اعدّ لضیافتهم یوم الجزاء و قوتهم و غذاؤهم ابدا.
نَحْنُ خَلَقْناکُمْ، خطاب لمشرکی قریش ای نحن خلقناکم و لم تکونوا شیئا و انتم تعلمون ذلک، فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ فهلا تصدّقون باللّه و رسوله و هلّا تصدّقون بالبعث بعد أن علمتم النشأة الاولی.
برگردان به زبان ساده
این سورة هزار و هفتصد و سه حرف است و سیصد و هفتاد و هشت کلمه و نود و شش آیة جمله بمکه فرو آمد و آن را مکی شمرند مگر یک آیت بقول ابن عباس: أَ فَبِهذَا الْحَدِیثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ.
هوش مصنوعی: این سوره شامل هزار و هفتصد و سه حرف، سیصد و هفتاد و هشت کلمه و نود و شش آیه است که همه آنها در مکه نازل شده‌اند، به جز یک آیه که به قول ابن عباس مربوط می‌شود: "آیا به این سخن شما دچار تردید هستید و رزق خود را بر این اساس می‌گذارید که دروغ می‌گویید؟"
گفت این یک آیت بمدینه فرود آمد و باقی بمکه.
هوش مصنوعی: او گفت که این آیه در مدینه نازل شده و باقی آیات در مکه نازل گشته‌اند.
و قیل الّا قوله: ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ.
هوش مصنوعی: گفته شده است که گروهی از افراد در گذشته و گروهی دیگر از افراد در آینده خواهند بود.
و در این سورة ناسخ و منسوخ نیست مگر یک آیت بقول مقاتل بن سلیمان: ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ. مقاتل گفت: این یک آیت منسوخ است بآیت دیگر که ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ.
هوش مصنوعی: در این سوره آیه‌ای وجود ندارد که نسخ شده باشد جز یک آیه که به گفته مقاتل بن سلیمان است: "گروهی از نخستین و اندکی از آخرین". مقاتل بیان کرده که این آیه با آیه دیگر که می‌گوید "گروهی از نخستین و گروهی از آخرین" نسخ شده است.
در خبر است که عثمان بن عفان عیادت کرد عبد اللَّه مسعود را در بیماری مرگ، گفت یا عبد اللَّه این ساعت از چه می‌نالی. گفت اشتکی ذنوبی، بر گناهان خود می‌نالم گفت چه آرزوست ترا در این وقت گفت: رحمة ربی، آرزوی من آن است که اللَّه بر من رحمت کند و بر ضعف و عجز من ببخشاید.
هوش مصنوعی: عثمان بن عفان در حالیکه عبد اللَّه مسعود به شدت بیمار بود به عیادت او رفت و از او پرسید که در این لحظه چه چیزی خاطرش را آزرده است. عبد اللَّه گفت که به خاطر گناهانش نگران است. عثمان از او پرسید که در این وقت چه آرزویی دارد و او پاسخ داد که آرزویش رحمت خداوند است و امیدوار است که خداوند بر او رحم کند و ضعف و ناتوانی‌اش را ببخشد.
عثمان گفت: ا فلا ندعو الطبیب، طبیب را خوانیم تا درد ترا مداوات کند؟
هوش مصنوعی: عثمان گفت: آیا نباید پزشک را صدا کنیم تا دردت را درمان کند؟
گفت الطبیب امرضنی. طبیب خود مرا بروز بیماری افکند.
هوش مصنوعی: پزشک گفت که مرا بیمار کرده است. او خودم را دچاره بیماری کرد.
گفت خواهی تا ترا عطائی فرمایم که ببعضی حاجتهای خود صرف کنی.
هوش مصنوعی: اگر بخواهی، به تو هدیه‌ای می‌دهم که بتوانی به برخی از نیازهای خودت برسانی.
گفت لا حاجة لی به وقتی مرا باین حاجت نیست و هیچ دربایست نیست.
هوش مصنوعی: او گفت که نیازی به این موضوع ندارد و این درخواست برای او ضروری نیست.
گفت دستوری هست تا بدخترانت دهم که ناچار ایشان را حاجت بود، گفت نه، که ایشان را حاجت نیست و اگر حاجت بود به از این من ایشان را عطائی داده‌ام، گفته‌ام که بوقت حاجت و ضرورت، سورة الواقعة بر خوانید که من از رسول خدا (ص) شنیدم: من قرأ سورة الواقعة کل لیلة لم تصبه فاقة ابدا.
هوش مصنوعی: گفتند دستوری وجود دارد که آن دو دختر را به جایی بفرستم، اما او پاسخ داد که نیازی به آنها نیست و اگر نیازی هم باشد، من چیزهای بهتری برای آنها فراهم کرده‌ام. من به آنها گفته‌ام که در مواقع نیاز و ضروری، سوره واقعه را بخوانند، چرا که از رسول خدا (ص) شنیده‌ام: کسی که سوره واقعه را هر شب بخواند، هرگز به تنگدستی دچار نخواهد شد.
هر که سورة الواقعة هر شب برخواند فقر و فاقت هرگز بدو نرسد.
هوش مصنوعی: هر کس که سوره واقع را هر شب تلاوت کند، هرگز فقر و تنگدستی به او نخواهد رسید.
و عن هلال بن یساف عن مسروق قال من اراد ان یعلم نبأ الاولین و الآخرین و نبأ اهل الجنة و نبأ اهل النار و نبأ الدنیا و نبأ الآخرة فلیقرأ سورة الواقعة.
هوش مصنوعی: هر کس می‌خواهد از اخبار نخستین و آخرین، اخبار اهل بهشت، اخبار اهل جهنم، اخبار دنیوی و اخبار آخرت آگاهی پیدا کند، باید سوره واقعه را بخواند.
قوله تعالی: إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ تقدیره: اذکر اذا وقعت الواقعه ای قامت القیامة و نزلت صیحتها و هی النفخة الاخیرة، هذا کقوله: فَیَوْمَئِذٍ وَقَعَتِ الْواقِعَةُ و کقوله: إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ وَ إِنَّ الدِّینَ لَواقِعٌ.
هوش مصنوعی: وقتی که واقعه بزرگ رخ دهد، به یاد بیاورید که چگونه قیامت برپا می‌شود و بانگ آن بلند می‌شود که همان دم نهایی است. این مشابه گفته‌های دیگری است که در آنها به وقوع این روز اشاره شده و بیان می‌کند که وعده‌هایی که داده شده‌اند حتماً تحقق خواهند یافت و دین واقعاً رخ خواهد داد.
لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ ای لیس لکونها اکذوبة و لا مثنویة. و کاذبة هاهنا فی موضع المصدر کقوله عز و جل: لا تَسْمَعُ فِیها لاغِیَةً الکاذبة الکذب و اللاغیة اللغو. تقول کذب یکذب کذبا و کاذبة کالعافیة و العاقبة. و المعنی من اخبر عنها صدق و لم یکذب. و قیل لیس الخبر عن وقوعها کذبا.
هوش مصنوعی: این متن می‌گوید که وقوع این حادثه دروغ نیست و به معنای دروغین و ساختگی نیست. در اینجا "درست" به عنوان یک اسم به کار رفته است، مشابه به آیه‌ی قرآنی که می‌فرماید: "در آنجا هیچ سخن بی‌مفهومی نمی‌شنوی." به این ترتیب می‌توان گفت کسی که از این واقعه سخن می‌گوید، حقیقت را بیان می‌کند و دروغ نمی‌گوید. همچنین گفته می‌شود که خبر درباره‌ی وقوع این حادثه، دروغ نیست.
یاد کن ای محمد آن روز که دردمند در صور در آن نفخه آخر که قیامت بپای شود و صیحه رستاخیز و زلزله ساعت پدید آید، روزی که در آن شک نیست، وعده که در وی خلاف نیست. هر که ازو خبر دهد راست گوید، که در آن گفت وی دروغ نیست، بودنی که آن را مردّ نیست. افتادنی که درو گمان نیست و وقت وقوع آن جز بعلم اللَّه نیست.
هوش مصنوعی: به یاد آر ای محمد، آن روزی را که دردمند در صور (شیپور) در نواختن آخرین صدا است که قیامت برپا خواهد شد و صیحه رستاخیز و زلزله آن ساعت به وجود خواهد آمد. روزی که در آن شکی نیست و وعده‌ای که در آن نقضی وجود ندارد. هر کسی که از آن خبر دهد راست می‌گوید، زیرا در آن گفتار ایشان دروغی نیست. این واقعه‌ای است که حتماً رخ خواهد داد و وقوع آن تنها به علم خداوند بستگی دارد.
خافِضَةٌ رافِعَةٌ هذه صفة القیامة. اذا وقعت تبلغ و تسمع من بعد کمن قرب.
هوش مصنوعی: این عبارت به توصیف روز قیامت می‌پردازد. به معنای دیگر، قیامت هم پایینی است و هم بالابرنده؛ به این صورت که افرادی که در آن روز قرار می‌گیرند، چه نزدیک باشند و چه دور، می‌توانند آن را بشنوند و از آن مطلع شوند.
و قیل تخفض اعداء اللَّه فی النار و ان کانوا اعزّة فی الدنیا و ترفع اولیاء اللَّه الی الجنة و ان کانوا اذلّاء فی الدنیا.
هوش مصنوعی: گفته شده است که دشمنان خدا در آتش جهنم کاهش پیدا می‌کنند، حتی اگر در دنیا قدرتمند و معتبر باشند، و دوستان خدا به بهشت بالا می‌روند، هرچند که در دنیا ضعیف و بی‌نوا باشند.
قال ابن عطاء خفضت قوما بالعدل و رفعت قوما بالعدل.
هوش مصنوعی: ابن عطاء می‌گوید: برخی افراد به واسطه عدالت به پایین آمده‌اند و برخی دیگر به واسطه عدالت به بالاترین درجات رسیده‌اند.
إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا ای حرّکت الارض تحریکا شدیدا، کقوله: إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها قال الکلبی و ذلک ان اللَّه عز و جل یوحی الیها فتضطرب فرقا. و قیل ترجّ کما یرجّ الصبیّ فی المهد حتی یهدم کل بناء علیها و ینکسر کل من علیها من الجبال و غیرها، تقول رججته فارتجّ ای حرّکته فتحرک.
هوش مصنوعی: وقتی زمین به شدت تکان می‌خورد، مانند زمانی که زمین به لرزه درمی‌آید. برخی از مفسران گفته‌اند که این تکان به خاطر وحی الهی به زمین است و به همین دلیل از ترس به تلاطم درمی‌آید. همچنین گفته شده که زمین به گونه‌ای می‌لرزد که مانند حرکت نوزاد در گهواره است، به طوری که هر بنایی بر روی آن خراب می‌شود و هر چیز دیگری از جمله کوه‌ها بر می‌افتد. در اینجا، واژه "رجّ" به معنای حرکت دادن است و این حرکت خود به تکان خوردن می‌انجامد.
وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا قال الحسن: ای نسفت و قلعت من اصلها کقوله: یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً و قال مقاتل و مجاهد فتّت فتّا و کسرت کسرا حتی صارت کالدقیق و قال الکلبی سیّرت علی وجه الارض تسییرا، کقوله: وَ یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ.
هوش مصنوعی: کوه‌ها به شدت خراب و متلاشی می‌شوند، به‌طوری‌که ریشه‌های آنها برچیده می‌شود. برخی مفسران می‌گویند که این کوه‌ها به صورت پودر در می‌آیند و به حدی خرد می‌شوند که مانند آرد قابل مشاهده‌اند. همچنین گفته شده که این کوه‌ها به طور کامل به سطح زمین منتقل می‌شوند.
قوله: فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا، صارت الجبال هباء و هو حشو الجو. و المنبث المنتسف المتفرّق. و قیل الهباء المنبث ما سطع من سنابک الخیل و قیل ما تطایر من شرر النار و قال فی موضع آخر وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ و فی التفسیر ان اللَّه سبحانه یبعث ریحا من تحت الارض فتحمل الارض و الجبال و تضرب بعضها ببعض و لا تزال کذلک حتی تصیر غبارا و یسقط ذلک الغبار علی وجوه الکفار و ذلک قوله: وَ حُمِلَتِ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ فَدُکَّتا دَکَّةً واحِدَةً و قال فی صفة الکفار وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ.
هوش مصنوعی: در این متن به توصیف وضعیتی در روز قیامت پرداخته شده است. به گونه‌ای که جبال به صورت غبار پراکنده شده در فضا ظاهر می‌شوند. این غبار از اثر حرکت زمین و کوه‌ها به وجود می‌آید که به یکدیگر کوبیده می‌شوند و در نهایت به گرد و غبار تبدیل می‌شوند. همچنین به نوعی از غبار اشاره شده که بر چهره کافران نشسته است.
وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ای صرتم اصنافا ثُلُثَهُ و عند العرب کل ماله نظیر فهو زوج، فردا کان او شفعا ثم فسّرهم فقال: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ. ای ما هم و ایّ شی‌ء هم. و هذا اللفظ فی العربیة تجری مجری التعجب و هو من اللَّه تعظیم الشأن عند من یخاطبه به فکانه عجّب نبیه (ص) و عظّم شأن المذکورین عنده. و فی تفسیر هذه الکلمة اربعة اقوال.
هوش مصنوعی: شما گروه‌هایی تشکیل دادید و به سه دسته تقسیم شدید. در زبان عربی، هر چیزی که نظیر داشته باشد، آن را "زوج" می‌نامند، چه فرد باشد و چه جفت. سپس توضیح داد که "اصحاب میمنة" چه کسانی هستند و چه جایگاهی دارند. این لفظ در عربی معانی تعجب‌آور دارد و از سوی خداوند به کسانی که به آنها اشاره می‌شود، احترامی ویژه نشان می‌دهد. اینجا گویا خداوند در مقام تعجب و بزرگ‌داشت جایگاه آن افراد، پیامبرش را نیز تحت تأثیر قرار داده است. همچنین در مورد این کلمه چهار تفسیر مختلف وجود دارد.
احدها: انهم هم الذین یؤخذ بهم عن الموقف ذات الیمین الی الجنة و اصحاب الشمال هم الذین یؤخذ بهم ذات الشمال الی النار.
هوش مصنوعی: افرادی که در سمت راست قرار دارند، به سوی بهشت هدایت می‌شوند، و افرادی که در سمت چپ قرار دارند، به سوی جهنم سوق داده می‌شوند.
و القول الثانی و هو قول ابن عباس: هم الذین اخرجوا من الکتف الیمنی من آدم (ع) حین اخرج اللَّه ذریته من صلبه. و قال اللَّه لهم هؤلاء للجنة و لا ابالی و اصحاب المشأمة اصحاب الشمال الذین اخرجوا من الکتف الیسری من آدم (ع) و قال اللَّه لهم هؤلاء للنار و لا ابالی.
هوش مصنوعی: در تفسیر دیگری، ابن عباس بیان می‌کند که افرادی که از شانه راست آدم (ع) خارج شدند، همان کسانی هستند که خداوند آنها را از صلب او خارج کرده و به بهشت وعده داده است. الهی به آنها فرمود: "اینها برای بهشت هستند و من هیچ نگرانی ندارم." در مقابل، افرادی که از شانه چپ آدم (ع) خارج شدند، همان کسانی هستند که به جهنم محکوم شده‌اند و خداوند به آنها گفته است: "اینها برای جهنم هستند و من هیچ نگرانی ندارم."
و القول الثالث و هو قول الضحاک: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ، هم الذین یعطون کتبهم بایمانهم. وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ، هم الذین یعطون کتبهم بشمائلهم.
هوش مصنوعی: تفسیر سوم از قول ضحاک به این صورت است: دوستان میمنه، کسانی هستند که کتاب‌هایشان را به دست راستشان می‌گیرند. و دوستان مشأمه، کسانی هستند که کتاب‌هایشان را به دست چپشان می‌گیرند.
و القول الرابع و هو قول الحسن و الربیع: فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ، هم الذین کانوا میامین مبارکین علی انفسهم و کانت اعمارهم فی طاعة اللَّه، و هم التابعون باحسان و أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ هم المشائیم علی انفسهم و کانت اعمارهم فی المعاصی.
هوش مصنوعی: نظر چهارم که نظر حسن و ربیع است: یاران راست، افرادی هستند که خوشبخت و مبارک‌اند و زندگی‌شان در اطاعت از خدا سپری شده است و آنها پیروان نیکی هستند. اما یاران چپ، کسانی هستند که در مسیر نادرست حرکت می‌کنند و زندگی‌شان در گناه و معصیت گذرانده شده است.
تقول یمین و شمال و یمنی و شؤمی و الایمن و الاشأم.
هوش مصنوعی: گفتار از سمت راست و چپ، نیکو و بد، خوش‌یمن و بدیمن.
و صحّ فی الحدیث ان الکافر یسئل یوم القیمة فیقال له ما ذا قدّمت فینظر ایمن منه فلا یری الا النار و ینظر اشأم منه فلا یری الی النار.
هوش مصنوعی: در روز قیامت، کافر مورد سؤالی قرار می‌گیرد که از او می‌پرسند چه کارهایی انجام داده است. او به سمت راست خود نگاه می‌کند و جز آتش نمی‌بیند و به سمت چپ خود نگاه می‌کند و باز هم جز آتش نمی‌بیند.
و جمع المیمنة المیامن و جمع المشأمة المشائم و کان رسول اللَّه (ص) اذا توضّأ یبدأ بمیامنه و کان یحب التیامن فی کل شی‌ء. تقول تیامن الرجل اذا بدأ بیمینه و اصل الیمن السعادة و اصل التیمن الزجر و الفال الحسن و اما الشمال فجمعه شمائل و شمل و اشملة و شمالات و سمی الیمن لان الیمن عن یمین الکعبة و الشام عن شمال الکعبة و ذلک اذا دخل الحجر تحت المیزاب.
هوش مصنوعی: جمع واژه «میمنه» به «میامنه» و جمع واژه «مشأمه» به «مشائم» تبدیل می‌شود. زمانی که پیامبر (ص) وضو می‌گرفت، ابتدا با دست راست شروع می‌کرد و به راست بودن در هر کاری علاقه‌مند بود. اگر مردی کارش را از سمت راست شروع کند، به این معناست که او تندرو و خوشبختر است. ریشه واژه «یمن» به معنای سعادت است و ریشه «تیمن» به معنای نوید خوب و خوشی. در مقابل، واژه «شمال» به جمع «شمائل» و «شمل» و «اشمله» تغییر می‌یابد. دلیل نام‌گذاری یمن به این نام، قرارگیری آن در سمت راست کعبه است و شام هم در سمت چپ کعبه قرار دارد، زمانی که از زیر لبه‌ای که آب به کعبه می‌ریزد، وارد می‌شوید.
وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ یحتمل ان یکون السابقون مبتداء و خبره السابقون الثانی و معناه و السابقون الی طاعة اللَّه فی الدنیا هم السابقون غدا الی الجنة و الرضوان. و یجوز ان یکون السابقون الثانی تأکیدا للأول و خبر الابتداء قوله: أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ.
هوش مصنوعی: و پیشگامان، پیشگامان! آنانند مقربان. احتمال دارد که "پیشگامان" به عنوان مبتدا و "پیشگامان" دوم به عنوان خبر باشد و معنا این شود که پیشگامان در اطاعت خداوند در دنیا، فردا نیز پیشگامان به بهشت و رضوان خواهند بود. همچنین ممکن است "پیشگامان" دوم تأکید برای کلمه نخستین باشد و خبر مبتدا این باشد: آنانند مقربان.
و یحتمل ان یکون تقدیر الآیة و السابقون ما السابقون فحذف ما لان الاولیین تدلّان علیه فیکون الکلام فی الثلاثة علی نسق واحد.
هوش مصنوعی: این احتمال وجود دارد که معنا و ترتیب آیه به این شکل باشد که "و پیشگامان، همان پیشگامان" و بخش‌هایی که به اولین‌ها اشاره دارند حذف شده‌اند، به طوری که همه چیز در مورد سه گروه به یک شکل بیان شده است.
و فی التفسیر انهم السابقون الی الاسلام ثم السابقون الی الهجرة ثم السابقون الی التکبیرة الاولی فی الصلاة الخمس ثم السابقون الی الخیرات. قال اللَّه عز و جل وَ هُمْ لَها سابِقُونَ و قال تعالی اسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ
هوش مصنوعی: در تفسیر آمده است که این افراد، اولین کسانی هستند که به اسلام روی آوردند، سپس کسانی که به هجرت پرداختند، بعد از آن کسانی که در نماز اولی، اولین تکبیره را می‌گویند و در نهایت، کسانی که در انجام کارهای نیک پیشی می‌گیرند. خداوند متعال فرموده است که آنها در این امور پیشرو هستند و نیز فرموده است که در کارهای نیک به رقابت بپردازید.
و هذا هو التقسیم الذی فی قوله عز و جل: فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ.
هوش مصنوعی: این عبارت به تقسیم بندی انسان‌ها اشاره دارد که طبق آن، برخی از افراد به خود ظلم می‌کنند، برخی معتدل و میانه‌رو هستند و برخی دیگر در انجام کارهای نیک پیشگام و سریع‌تر از دیگران عمل می‌کنند، همه اینها با اجازه و خواست خداوند است.
و یقال السابقون الذین سبقت لهم من اللَّه الحسنی فسبقوا الی ما سبق لهم.
هوش مصنوعی: و گفته می‌شود که پیشگامان، کسانی که خیرات و نعمت‌های الهی برایشان مقدر شده، به آنچه برایشان مقدر شده، رسیدند.
أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ لم یقل المتقرّبون بل قال المقرّبون و هذا عین الجمع و علم الکافة انهم بتقریب ربهم سبقوا لا بتقرّبهم.
هوش مصنوعی: آنها کسانی هستند که به نزدیکی و نزدیکی به خداوند دست یافته‌اند. در اینجا گفته نشده "متقرّبون" بلکه عبارت "مقرّبون" به کار رفته است که به معنی جمع است. این نشان می‌دهد که همه می‌دانند که این افراد به خاطر نزدیکی و تقرب به پروردگارشان بر دیگران پیشی گرفته‌اند، نه صرفاً به دلیل تلاش‌های خود برای نزدیک شدن.
أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ من اللَّه.
هوش مصنوعی: آنها کسانی هستند که به خدا نزدیک هستند.
فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ. و قیل الناس ثلاثة رجل: ابتکر الخیر فی حداثة سنّه ثم داوم علیه حتی خرج من الدنیا فهو السابق المقرب. و رجل ابتکر عمره بالذنوب و طول الغفلة ثم یراجع بتوبة فهذا صاحب یمین. و رجل ابتکر الشر فی حداثته ثم لم یزل علیه حتی خرج من الدنیا فهذا صاحب شمال.
هوش مصنوعی: در باغ‌های نعمت، گفته شده که انسان‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته که از جوانی به کار خیر روی آورده و همیشه به آن ادامه داده‌اند، اینان از نزدیکان و برگزیدگان هستند. دسته دوم کسانی هستند که عمر خود را با گناه و غفلت سپری کرده‌اند و سپس با توبه به راه اشتباه خود پایان می‌دهند، اینها در سمت راست قرار دارند. و دسته سوم کسانی هستند که از جوانی به کارهای نادرست مشغول بوده و این مسیر را ادامه داده‌اند، اینان در سمت چپ خواهند بود.
ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ، ای هی ثلة من الاوّلین و الثلّة فی اللغة الجماعة من الناس، و الثلّة بفتح الثاء الجماعة من النساء.
هوش مصنوعی: گروهی از افراد پیشین، ای گروهی از افراد اولیه. واژه "ثلّة" به معنای یک جمع از مردم است و به طور خاص "ثلّة" با فتحه بر روی حرف ث، به جمع زنان اشاره دارد.
و تکلّموا فی الثلّة الاولین فقالوا هم اتباع الانبیاء قبلنا، وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ عنینا بها فنحن فی کثرتهم قلیل، قال الزجاج الذین عاینوا جمیع النبیّین من لدن آدم و صدّقوهم اکثر ممن عاین النبی (ص) لکثرة الانبیاء.
هوش مصنوعی: در مورد گروه اول صحبت کردند و گفتند که آنها پیروان پیامبران پیش از ما هستند، و تعداد کمی از آخرین‌ها به ما مربوط می‌شوند؛ پس ما در میان آنها تعداد کمی هستیم. زجاج گفته است که کسانی که تمام پیامبران از زمان آدم را دیده و به آنها ایمان آورده‌اند، بیشتر از کسانی هستند که پیامبر (ص) را دیده‌اند، زیرا تعداد پیامبران زیاد بوده است.
و قیل ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ کلاهما من امة محمد (ص)
هوش مصنوعی: گفته شده است که گروهی از نخستین مسلمانان و تعداد کمی از آخرین مسلمانان، هر دو از امّت محمد (ص) هستند.
فقد روی انه قال (ص) کلتا الثلّتین امّتی.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند که هر دو گروه از این دو دسته، امت من هستند.
روی عن ابی هریرة قال لما نزل ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ شقّ ذلک علی اصحاب النبی (ص) و استوحشوا حتی بکی عمرو قال یا نبی اللَّه آمنّا بک و صدّقناک و ما ینجو منا الا قلیل فانزل اللَّه تعالی ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ فصارت هذه الایة ناسخة لقوله: وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ. ثم قال (ص) انی لارجو ان تکونوا ربع اهل الجنة بل ثلث اهل الجنة بل انتم نصف اهل الجنة و تقاسمونهم فی النصف الثانی.
هوش مصنوعی: ابو هریره نقل کرده است که وقتی گروهی از اهل ایمان اولیه و تعداد کمی از اهل ایمان بعدی به بهشت رفتند، این موضوع باعث ناراحتی و نگرانی صحابه پیامبر (ص) شد تا جایی که عمرو گریه کرد و گفت: «ای پیامبر خدا! ما به تو ایمان آورده‌ایم و تو را تصدیق کرده‌ایم و حالا تعداد کمی از ما نجات خواهند یافت.» سپس خداوند آیه‌ای نازل کرد که به این نگرانی پاسخ داد و بیان کرد که تعدادی از اهل ایمان اولیه و تعدادی از اهل ایمان آخرالزمان نیز به بهشت می‌روند. پیامبر (ص) سپس فرمود: «من امید دارم که شما ربع اهل بهشت باشید، بلکه یک سوم یا حتی نیمی از اهل بهشت خواهید بود و در نیمی دیگر با آنها شریک خواهید شد.»
و روی انه قال (ص) اهل الجنة مائة و عشرون صفّا ثمانون صفا منها امّتی و هم الفائزون الاخیار.
هوش مصنوعی: اهل بهشت دارای 120 صف هستند که 80 صف از آنها از امت من می‌باشد و آنها برگزیدگان و پیروزند.
و روی انه قال تبعث هذه الامّة یوم القیامة تسدّ الافق و انی مکاثر بکم الامم.
هوش مصنوعی: در روز قیامت، این امت به گونه‌ای برانگیخته می‌شود که افق را پر می‌کند و من در مورد شما با دیگر اقوام به رقابت می‌پردازم.
و قال (ص) مثل امّتی مثل المطر لا یدری اوله خیر ام آخره.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: جامعه من مانند باران است و نمی‌دانیم که آیا آغاز آن خیر است یا پایان آن.
قوله: عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ الموضون المنسوج مضاعفا یقال للدرع موضونة اذا کانت بحلقتین حلقتین.
هوش مصنوعی: بر روی تخت‌های زیبایی که بافته شده‌اند، نشسته‌اند. "موضونه" به معنای بافته شده به صورت مضاعف است و اگر زره‌ای دارای دو حلقه باشد، به آن زره "موضونه" گفته می‌شود.
قال اهل التفسیر عَلی سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ منسوجة بقضبان الذهب و الجواهر و قیل جعل کل سریر بجنب سریر طول کل سریر ثلاثمائة ذراع فاذا اراد العبد ان یجلس علیها تواضعت فاذا جلس علیها ارتفعت.
هوش مصنوعی: مفسران گفته‌اند که بر روی تخت‌های زیبا و بافته شده از طلا و جواهرات، هر تخت در کنار تخت دیگر قرار دارد و طول هر تخت سیصد ذراع است. وقتی بنده قصد نشستن بر روی این تخت‌ها را دارد، تخت‌ها به سمت او می‌آیند و وقتی بر روی آنها می‌نشیند، دوباره بالا می‌روند.
مُتَّکِئِینَ عَلَیْها مُتَقابِلِینَ بنظر بعضهم الی بعض لا یری بعضهم قفا صاحبه، وصفوا مع نعیمهم بحسن العشرة و صفاء المودّة و تهذیب الاخلاق.
هوش مصنوعی: بر روی تخت‌هایی تکیه داده و رو در روی یکدیگر نشسته‌اند، به نحوی که هیچ‌کس پشت سر دیگری را نمی‌بیند. آنها به همراه نعمت‌هایشان، به حسن معاشرت، صمیمیت و رفتارهای نیکو وصف شده‌اند.
یَطُوفُ عَلَیْهِمْ، ای یخدمهم و ینقلب الیهم وِلْدانٌ غلمان جمع ولید. و خدمة الغلمان امتع من خدمة الکبار و هم ولدان انشأهم اللَّه لخدمة اهل الجنة.
هوش مصنوعی: خدمتکارانی به دور آنها در حرکت هستند که به آنها خدمت می‌کنند و به سمتشان برمی‌گردند. این خدمتکاران بچه‌های جوانی هستند که خداوند آنها را برای خدمت به اهل بهشت ایجاد کرده است. خدمت این نوجوانان از خدمت بزرگ‌ترها لذت‌بخش‌تر است و آنها به عنوان جوانانی که به تازگی تربیت شده‌اند، در خدمت هستند.
و قال الحسن: هم اولاد اهل الدنیا اطفال لم تکن لهم حسنات فیثابوا علیها و لا سیئات فیعاقبوا علیها لان الجنة لا ولادة فیها.
هوش مصنوعی: حسن گفته است: آنها فرزندان اهل دنیا هستند، کودکانی که نه اعمال نیکی دارند تا بر اساس آن پاداش بگیرند و نه اعمال بدی دارند تا مجازات شوند، زیرا در بهشت دنیایی وجود ندارد.
و جاء فی بعض الاخبار: ان اطفال الکفار خدم اهل الجنة، مُخَلَّدُونَ، ای باقون لا یموتون، خلقوا للخلد. و قیل یبقون علی غلومتهم لا یتغیر نضارتهم و لا یحولون من حالة الی حالة. و قیل مُخَلَّدُونَ مستورون مقرّطون یقال خلد جاریته اذا زیّنها و حلّاها بالخلد و هو القرط. و الخلادة القلادة لغة قحطانیة. قال الشاعر:
هوش مصنوعی: در برخی از اخبار آمده است که کودکان کافران، خدمتگزاران اهل بهشت هستند و همیشه زنده خواهند ماند، یعنی هرگز نمی‌میرند و برای جاودانگی آفریده شده‌اند. گفته شده که آنها در حالت جوانی باقی می‌مانند و هیچ‌گونه تغییری در شادابی و زیبایی‌شان ایجاد نمی‌شود. همچنین گفته شده که این کودکان در زینت و آرایش محفوظ هستند و به آنها "مخلدون" می‌گویند؛ واژه‌ای که در زبان عربی به معنی زینت و زیور است.
و مخلّدات باللجین کانما
اعجازهن اقاوز الکثبان
هوش مصنوعی: و مانند آنکه گل‌های جاودانه در آب‌های زلال هستند، گویی که معجزه آنها از دشت‌های وسیع به دست آمده است.
ای مزینات محلیات.
هوش مصنوعی: ای زینت‌بخش‌های محله‌ها.
بِأَکْوابٍ وَ أَبارِیقَ و الاکواب جمع کوب و هی الاقداح المستدیرة الافواه لا آذان لها و لا عری و الأباریق جمع ابریق، و هی ذوات الخراطیم و لها عروة سمیت اباریق لبروق لونها من الصفاء و قیل انها عجمیة معرّبة آب ریز، وَ کَأْسٍ مِنْ مَعِینٍ ای قدح مملوء من خمر. الکأس القدح فیه الشراب و المعین الخمر تجری من العیون یقال الکوب للماء و غیره، و الإبریق لغسل الایدی و الکأس لشرب الخمر.
هوش مصنوعی: در این متن به انواع ظروف مربوط به نوشیدنی‌ها اشاره شده است. "اکواب" به معنای جام‌های گرد است که دهانه آنها باز و بدون دسته می‌باشد. "اباریق" ظرف‌هایی هستند که دارای دهانه و دسته بوده و معمولاً برای ریختن مایعات استفاده می‌شوند. همچنین، "کأس" به معنای لیوانی است که با نوشیدنی مملو شده و عمدتاً به نوعی شراب اشاره دارد. در اینجا به این نکته اشاره شده که این ظروف به طور خاص برای نوشیدنی‌ها و مایعات مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
لا یُصَدَّعُونَ عَنْها. ای تطربهم و لا تؤذیهم بصداع. تقول صدع الرجل و صدع اذا اصابه الصداع. و قیل لا یُصَدَّعُونَ، ای لا یفرّقون، عَنْها تقول صدّعهم فانصدعوا ای فرّقهم فتفرقوا، وَ لا یُنْزِفُونَ ای لا یسکرون فتذهب عقولهم، یقال نزف الشارب فهو نزیف و منزوف ای سکر. و قیل لا یتقیّئون و لا یبولون.
هوش مصنوعی: آنها از آن مشروبات نمی‌زنند، به گونه‌ای که سرشان را درد نیاورد. آنها دچار سردرد نمی‌شوند و به این ترتیب آزار نمی‌بینند. همچنین، در اینجا به این مفهوم اشاره شده که آنها را از هم جدا نمی‌کنند، به این معنا که در کنار هم می‌نشینند و روابطشان دچار تفرقه نمی‌شود. همچنین، آنها مسکر نشده و عقل خود را از دست نمی‌دهند. به عبارت دیگر، در اینجا گفته می‌شود که آنها حالت تهوع نمی‌گیرند و نیاز به ادرار کردن هم نخواهند داشت.
قال ابن عباس: فی الخمر اربع خصال: السکر و الصداع و القی‌ء و البول و اللَّه عز و جل نزّه خمر الجنة عنها کلّها.
هوش مصنوعی: ابن عباس می‌گوید: در شراب چهار ویژگی وجود دارد: مست کردن، سردرد، استفراغ و ادرار. و خداوند شراب بهشتی را از همه این ویژگی‌ها پاک و دور نگه‌داشته است.
و قرئ یُنْزِفُونَ بکسر الزای، یعنی لا تفنی خمرهم تقول انزف القوم اذا فنی شرابهم و قیل انزف سکر.
هوش مصنوعی: در این متن به واژه‌ای اشاره شده است که به معنای کم شدن یا تمام شدن شراب است. اگر شراب تمام شود، می‌گویند که مردم شراب خود را نوشیده‌اند و به حالت سکری رسیده‌اند. این بیان به نوعی به حالتی اشاره دارد که در آن شراب به پایان رسیده و همه چیز تحت تاثیر آن قرار گرفته است.
وَ فاکِهَةٍ مِمَّا یَتَخَیَّرُونَ ای یختارون فکلّها خیار.
هوش مصنوعی: و میوه‌ای از آنچه که برمی‌گزینند، و همه آنها بهترین‌ها هستند.
وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ. قال ابن عباس یخطر علی قلبه لحم الطیر فیصیر بین یدیه علی ما اشتهی و یقال انه یقع علی صحفة الرجل فیاکل منه ما یشتهی ثم یطیر فیذهب.
هوش مصنوعی: و همچنین گوشت پرندگانی که مورد علاقه آنهاست. ابن عباس نقل کرده است که این گوشت بر دل او خطور می‌کند و به خواسته‌اش به‌صورت حاضر در مقابل او قرار می‌گیرد و گفته شده که این گوشت بر ظرف مردی قرار می‌گیرد و او از آنچه دوست دارد می‌خورد و سپس پرنده به پرواز درآمده و می‌رهود.
وَ حُورٌ عِینٌ قرأ ابو جعفر و حمزة و الکسائی بکسر الراء و النون ای و بحور عین. و قرأ الباقون بالرفع یعنی و لهم حور عین ای بیض عین، ای ضخام العیون هذا تفسیر النبی (ص) فی جواب ام سلمه.
هوش مصنوعی: و حور العین اشاره به دختران بهشتی دارد. ابو جعفر، حمزه و کسایی کلمه را با کسر راء و نون خوانده‌اند که به معنای «و دختران عین» است. اما دیگران آن را به صورت مرفوع خوانده‌اند، به معنای «و برای آنها دختران عین» که اشاره به زیبایی چشمان آنها دارد. این تفسیر از پیامبر اسلام (ص) در پاسخ به ام سلمه بوده است.
کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ المخزون فی الصدف لم تمسّه الایدی.
هوش مصنوعی: مانند مرواریدهای نهفته در صدف که هیچ دستی به آنها نرسیده است.
روی انه سطع نور فی الجنة فقالوا ما هذا قالوا حوراء ضحکت فی وجه زوجها. و روی ان الحوراء اذا مشت سمع تقدیس الخلاخیل من ساقیها و تمجید الاسورة من ساعدیها و ان عقد الیاقوت یضحک من نحرها و فی رجلیها نعلان من ذهب شراکهما من لؤلؤ تصرّان بالتسبیح.
هوش مصنوعی: در بهشت، نوری به وضوح درخشنده است و وقتی به آن نگاه می‌کنند، می‌پرسند این چیست؟ و پاسخ می‌شنوند که این یک حوری است که در حضور همسرش لبخند زده است. همچنین گفته شده که وقتی این حوری راه می‌رود، صدای تسبیح و زیبایی زنجیرهایش از دستانش به گوش می‌رسد و گردنبند یاقوتش از زیبایی به لب‌هایش می‌خندد. او در پاهایش نعلین از طلا دارد که بندهایشان از مروارید ساخته شده و در حین راه رفتن، صدای ذکر و تسبیحات را منتقل می‌کنند.
و کان یحیی بن معاذ یقول اخطب زوجة لا تسلبها منک المنایا و اعرس بها فی دار لا یخربها دوران البلایا و شبّک لها حجلة لا تحرقها نیران الرزایا.
هوش مصنوعی: یحیی بن معاذ می‌گفت تلاش کن همسری انتخاب کنی که تقدیر، او را از تو نگیرد و در خانه‌ای با او زندگی کنی که حوادث سخت آن را ویران نکند و برای او آشیانه‌ای بساز که مشکلات نتوانند آن را بسوزانند.
و روی انهن خلقن من الزعفران.
هوش مصنوعی: و از خلق‌ها و تولیدات زعفران به وجود آمده‌اند.
قوله: جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ ای یفعل ذلک بهم لجزاء اعمالهم.
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که آنچه با آنها انجام می‌شود، به خاطر اعمالی است که انجام داده‌اند و به نوعی نتیجه کارهای آنهاست.
قوله: جَزاءً منصوب علی انه مفعول له و قیل منصوب علی المصدر ای یجازون جزاء باعمالهم.
هوش مصنوعی: کلمه "جَزاءً" به عنوان مفعول له در نظر گرفته شده است، و برخی گفته‌اند که این کلمه به عنوان مصدر منصوب شده است، به این معنی که افراد بر اساس اعمالشان پاداش می‌گیرند.
لا یَسْمَعُونَ فِیها ای فی الجنة، لَغْواً، ای باطلا من القول و لا صیاحا و صخبا و عبثا، وَ لا تَأْثِیماً ای اثما و قیل وَ لا تَأْثِیماً ای لا یقال لهم اثمتم و اسأتم. و لیس التأثیم مما یختصّ بالسماع و انما جاز بمجاورة اللغو کقول القائل: اکلت خبزا و لبنا، اللبن مشروب لا مأکول و انما جاز بمجاورة الخبز.
هوش مصنوعی: در بهشت، شنونده‌های آنجا به چیزی بیهوده مانند سخن بیهوده و فریاد و هیاهو و کارهای بی‌معنا گوش نمی‌دهند. همچنین، هیچ گناهی بر آنها تحمیل نخواهد شد و هیچ‌کس به آنها نخواهد گفت که گناه کرده‌اید یا بد کرده‌اید. گناه نیز چیزی نیست که فقط مختص گوش دادن باشد، بلکه می‌توان آن را در کنار سخن بیهوده تصور کرد، مانند کسی که می‌گوید: نان و شیر خوردم؛ در اینجا شیر نوشیدنی است و نه خوراکی، و فقط به دلیل نزدیکی آن به نان، این جمله مجاز است.
قوله: إِلَّا قِیلًا سَلاماً سَلاماً یعنی الا قولا ذا سلامة یعنی قولا یسلم من اللغو و الاثم و فی نصب سلاما ثلاثة اقوال: احدها ان یکون صفة للقیل کما ذکرت.
هوش مصنوعی: این عبارت به معنای این است که تنها سخنی که زده می‌شود باید در حقیقت سخنی باشد که از بیهوده‌گی و گناه پاک باشد. همچنین درباره کلمه "سلاماً" سه دیدگاه وجود دارد: یکی از این دیدگاه‌ها این است که "سلاماً" صفتی برای "قول" محسوب می‌شود.
و الثانی ان ینتصب بالقول ای الا ان یقولوا سلاما. و الثالث علی المصدر و تقدیره الا ان یقولوا سلّمک اللَّه سلاما.
هوش مصنوعی: دومین نکته این است که این موضوع به بیان مربوط می‌شود، به طوری‌که باید بگویند «سلام» و در مورد سوم، این موضوع به مصدر مربوط می‌شود و به گونه‌ای است که باید بگویند «خداوند تو را به سلامت دارد».
ثم ذکر اصحاب الیمین علی التعجب مما لهم، فقال: وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ تقدیره ما لاصحاب الیمین. قال ابو العالیة و الضحاک: نظر المسلمون الی وجّ و هو واد مخصب بالطائف فاعجبهم سدرها فقالوا یا لیت لنا مثل هذا فانزل اللَّه تعالی هذه الآیات.
هوش مصنوعی: سپس به سخن از اهل یمین پرداخته می‌شود و از شگفتی آنها نسبت به مقامشان صحبت می‌شود. در اینجا بیان می‌شود که اهل یمین چه جایگاه عظیمی دارند. برخی از مفسران مانند ابو العالیه و الضحاک گفته‌اند که مسلمانان به وادی سرسبزی در طائف نگاه کردند و از درختان آکاسیا و زیبایی آنجا شگفت‌زده شدند و آرزو کردند که کاش همانند آنها داشتند. در پاسخ به این شگفتی، آیات الهی نازل شد.
فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ السدر شجر النبق و المخضود الذی لا شوک له و الخضد القطع کانه قطع شوکه و یجوز فی العربیة ان یقال هذا شجرة مخضودة الشوک و لم یکن لها شوک اصلا یجب خضده کقوله عز و جل: مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی و هو عسل لم یکن فیه شمع قط یحب تصفیته منه. و قال ابن کیسان: هو الذی لا اذی فیه. قال: و لیس شی‌ء من ثمر الجنة فی غلف کما یکون فی الدنیا من الباقلی و غیره بل کلها مأکول و مشروب و مشموم و منظور الیه.
هوش مصنوعی: درخت سدر، که به آن درخت نَبق نیز گفته می‌شود، درختی است که دارای تیغ و خار نیست. اصطلاح "مخضود" به معنای این است که تیغ‌ها و خارهای آن بریده شده‌اند. در زبان عربی می‌توان گفت که این درخت، درختی است که هیچ‌گونه تیغی ندارد. به همین ترتیب، در بیان قرآن آمده است که عسل خالصی وجود دارد که اصلاً شمع ندارد و باید از آن جدا شود. همچنین ابن کیسان گفته است که این میوه‌ها آسیبی ندارند. لازم به ذکر است که هیچ‌یک از میوه‌های بهشت پوسته‌ای ندارند، برخلاف میوه‌های دنیا مانند باقلا و غیره. تمامی آنها خوراکی، نوشیدنی، خوشبو و جذاب هستند.
وَ طَلْحٍ مَنْضُودٍ جاء فی التفسیر انه شجر الموز لان ثمره یکون منضودا بعضه فوق بعض قیل شجر الجنة موقر بالحمل من اسفله الی اعلاه لیست له سوق بارزة و قال الحسن لیس هو بالموز و لکنه شجر عظیم ناضر رفیف له ظل بارد طیب و قیل هوام غیلان و العرب تحبه لنوره ای لطیب نوره. و خوطبوا بما عقلوا و انما فضله علی ما فی الدنیا کفضل سائر ما فی الجنة علی ما فی الدنیا.
هوش مصنوعی: در تفسیر گفته شده که "طلح منضود" به درخت موز اشاره دارد چرا که میوه آن به صورت لایه‌لایه و منظم روی هم قرار دارد. برخی می‌گویند که این درخت در بهشت پر بار است و از پایین تا بالا میوه دارد، بدون اینکه ساقه‌های برجسته‌ای داشته باشد. الحسن معتقد است که این درخت موز نیست بلکه درختی بزرگ، سرسبز و سایه‌دار است که سایه‌اش خنک و خوشایند است. همچنین گفته شده این درختان به خاطر نور زیبا و دلپذیرشان مورد علاقه اعراب هستند. مردم طبق درک و فهم خود خطاب قرار گرفته‌اند و برتری این درخت در بهشت بر دیگر چیزها به وضوح قابل مشاهده است، همچنان که برتری سایر نعمت‌های بهشت بر نعمت‌های این دنیا نیز مشخص است.
وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ دائم تامّ لا تنسخه الشمس کما بین الفجر الی طلوع الشمس.
هوش مصنوعی: و سایه‌ای گسترده و دائمی که خورشید آن را از بین نمی‌برد، همان‌طور که از سپیده‌دم تا طلوع آفتاب است.
و قال مقاتل هو ظل العرش و صحّ عن رسول اللَّه (ص) انه قال ان فی الجنة شجرة یسیر الراکب فی ظلها مائة عام لا یقطعها
هوش مصنوعی: مقاتل می‌گوید که این درخت سایه عرش خداست و از پیامبر اسلام (ص) روایت شده است که فرمودند در بهشت درختی وجود دارد که اگر کسی در سایه آن بنشیند، می‌تواند یکصد سال سوار بر اسب برود و به انتهای آن نرسد.
و عن ابن عباس فی قوله: وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ قال شجرة فی الجنة علی ساق یخرج الیها اهل الجنة فیتحدّثون فی اصلها و یتذکر بعضهم و یشتهی لهو الدنیا فیرسل اللَّه عز و جل ریحا من الجنة فتحرّک تلک الشجرة بکل لهو کان فی الدنیا.
هوش مصنوعی: ابن عباس در تفسیر آیه‌ای که به سایه‌ای گسترده اشاره دارد، می‌گوید که منظور درختی در بهشت است که ساقه‌اش به سمت آنجا می‌رسد و اهل بهشت می‌توانند به زیر آن بروند و درباره ریشه‌اش صحبت کنند. در اینجا آنها به یاد چیزهایی از زندگی دنیا می‌افتند و به یاد چیزهایی از دنیا آرزو می‌کنند. سپس خداوند، بادهایی از بهشت می‌فرستد که آن درخت را به تکان در می‌آورد و تمام لذت‌ها و سرگرمی‌هایی را که در زندگی دنیا وجود داشته، به یاد ایشان می‌آورد.
و یحتمل ان الظل عبارة عن الحفظ. تقول فلان فی ظلّ فلان ای فی کنفه لانه لا شمس هناک.
هوش مصنوعی: احتمالاً سایه به معنای پناه و حفاظت است. وقتی می‌گویید فلانی در سایه فلانی است، یعنی در حمایت و حفاظت او قرار دارد، زیرا در آنجا خبری از آفتاب نیست.
وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ مصبوب یجری دائما فی غیر اخدود و یصعد الی القصور و العلالی و ینسکب منحدرا لا یلطخ شیئا و قیل یسکب علی الخمر فیشرب ممزوجا.
هوش مصنوعی: و آبی که پیوسته روان است و در جوی مشخصی جریان ندارد، به سمت قصرها و بلندای‌ها می‌رود و به آرامی سرازیر می‌شود بدون آنکه چیزی را کثیف کند. برخی می‌گویند این آب بر شراب ریخته می‌شود و آن را مخلوط می‌نوشند.
وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ ای کثیرة الاجناس و الانواع لا مقطوعة بالزمن و لا ممنوعة بالثمن و قیل ثمرة الدنیا فی الشتاء مقطوعة و فی الربیع ممنوعة لم ینع.
هوش مصنوعی: و میوه‌های زیادی وجود دارد که انواع و اقسام مختلفی دارند، نه به خاطر زمان محدود شده‌اند و نه به خاطر قیمت ممنوع هستند. گفته شده که میوه‌های دنیا در زمستان محدود هستند و در بهار به دلیل نرسیدن، ممنوع می‌باشند.
قال ابن عباس: لا تنقطع اذا جنیت و لا تمتنع من احد اراد اخذها.
هوش مصنوعی: ابن عباس گفت: زمانی که میوه‌ای رسیده است، نباید از چیدن آن دست بکشید و همچنین نباید از کسی که می‌خواهد آن را بردارد، جلوگیری کنید.
و قیل وَ لا مَمْنُوعَةٍ ای لا محصورة بالجدار کما یحصر علی بساتین الدنیا و جاء فی الحدیث ما قطعت ثمرة من ثمار الجنة الا ابدل اللَّه مکانها ضعفین.
هوش مصنوعی: و گفته شده که هیچ چیز در بهشت محدود و محصور نیست، مانند باغ‌های دنیا که محدود هستند. در حدیثی آمده که اگر میوه‌ای از میوه‌های بهشت بریده شود، خداوند به جای آن، دو برابر آن را خواهد داد.
و فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ ای عالیة بعضها فوق بعض.
هوش مصنوعی: و تشک‌ها و فرش‌هایی به صورت بلند و عالی، که برخی از آنها روی یکدیگر قرار گرفته‌اند.
قال رسول اللَّه (ص) فی قوله: وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ ای عالیة قال ارتفاعها لکما بین السماء و الارض و ان ما بین السماء و الارض لمسیرة خمس مائة عام
هوش مصنوعی: پیامبر اکرم (ص) در مورد اینکه زمین‌های بهشتی چقدر بلند و عالی هستند، می‌فرمایند: ارتفاع آنها به اندازه فاصله‌ای است که بین آسمان و زمین وجود دارد و این فاصله معادل سفر کردن به مدت پانصد سال است.
و قیل اراد بالفرش النساء و العرب تسمی المرأة فراشا و لباسا علی الاستعارة.
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده است که از نظر زبان‌شناسی، زنان و عرب‌ها به زن‌ها به عنوان "فرش" اشاره می‌کنند و این یک استعاره برای توصیف زن به عنوان همسر یا لباس است.
قال النبی (ص) الولد للفراش.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: فرزند متعلق به صاحب بستر است.
فسمّی المرأة فراشا. مَرْفُوعَةٍ رفعن بالجمال و الفضل علی نساء الدنیا و قیل: رفعن عن ان یبلن او یحضن او یتغوّطن او یمتحطن او یشین. دلیل هذا التاویل قوله فی عقبه: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً ای خلقناهن خلقا جدیدا.
هوش مصنوعی: زن‌ها در Paradise به عنوان موجوداتی پاک و زیبا خلق شده‌اند که از تمام ناپاکی‌ها و کثافت‌ها دور هستند. این تفسیر به دلیل این است که در ادامه گفته شده است که ما آنها را به شکلی جدید و ویژه آفریده‌ایم.
قال ابن عباس یعنی الآدمیات العجائز الشمط یقول خلقنا هن بعد الهرم خلقا آخر فجعلناهن ابکارا عذاری.
هوش مصنوعی: ابن عباس گفته است که زنان سالخورده و پیر را در روز قیامت به شکلی جدید خلق می‌کنیم، به گونه‌ای که دوباره جوان و باکره خواهند شد.
قال مجاهد روی عن رسول اللَّه (ص) انه قال فی امرأة عند عایشه من بنی عامر و کانت عجوزا ان الجنة لا تدخلها العجز، فولّت تبکی فقال (ص) اخبروها انها یومئذ لیست بعجوز.
هوش مصنوعی: مجاهد نقل کرده است که پیامبر (ص) در مورد زنی از بنی عامر که پیرزنی بود و نزد عایشه آمده بود، فرمودند که پیرزنان به بهشت وارد نمی‌شوند. این زن با ناراحتی رفت و گریه کرد. پیامبر (ص) به یارانش گفتند که به او بگویید در آن روز او دیگر پیرزن نخواهد بود.
ان اللَّه تعالی یقول: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً الایة.
هوش مصنوعی: خدای بزرگ می‌فرماید: ما آنها را به‌گونه‌ای که باید، به وجود آوردیم.
و عن انس بن مالک عن النبی (ص) فی قوله: إِنَّا أَنْشَأْناهُنَّ إِنْشاءً قال: عجائزکن فی الدنیا عمشا رمصا فجعلهن ابکارا.
هوش مصنوعی: در مورد انس بن مالک از پیامبر (ص) نقل شده که فرمود: ما آنها را به‌گونه‌ای نوین آفریدیم. یعنی زنان سالخورده شما در دنیا نابینا و ناتوان شده‌اند و ما آنها را به دخترانی جوان و باکره تبدیل کرده‌ایم.
قال بعض المفسرین و قد فعل اللَّه سبحانه فی الدنیا بزکریّا فقال تعالی وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ سئل الحسن عن ذلک الصلاح، فقال جعلها شابة بعد أن کانت عجوزا، و ولودا بعد ان کانت عقیما.
هوش مصنوعی: برخی از مفسران می‌گویند که خداوند در دنیا به زکریا لطف کرده و همسرش را اصلاح نمود. حسن در مورد این اصلاح پرسش شد و گفت که خداوند او را جوان کرد در حالی که پیش از این پیر و نازا بود.
و قال مقاتل و غیره هن الحور العین انشأهن اللَّه عز و جل علی جهة الابتداء لم تقع علیهن ولادة.
هوش مصنوعی: مقاتل و دیگران گفته‌اند که حوریان بهشتی به اراده خداوند ابتدا و از هیچ موجودی زاده نشده‌اند.
فَجَعَلْناهُنَّ أَبْکاراً عذاری لا یأتیها الرجل الا وجدها بکرا.
هوش مصنوعی: ما آنها را دختران باکره قرار دادیم که هیچ مردی به آنها نمی‌رسد مگر آنکه آنها را باکره بیابد.
عُرُباً جمع عروب و هی المتحبّبة الی زوجها بغنجها و قیل عُرُباً مشتهیات للازواج، یقال ناقة عروبة اذا اشتهت الفحل و قیل هی الحسنة التبعّل و قیل هی الخفرة المتبذلة لزوجها و قیل هی اللعوب بزوجها انسابه.
هوش مصنوعی: عُرُباً به معنی زنان زیبا و جذاب است که به همسر خود علاقه‌مندند و با ناز و کرشمه خود توجه همسرشان را جلب می‌کنند. برخی می‌گویند عُرُباً به زنانی اطلاق می‌شود که برای همسرانشان جذابند. همچنین، وقتی گفته می‌شود "ناقه عروبه"، به معنی آن است که آن شتر نر را دوست دارد. به طور کلی، این واژه به زنانی اشاره دارد که زیبا هستند و در کنار همسرشان رفتارهای دلنشینی دارند.
و فی بعض التفاسیر عُرُباً ای کلامهن عربی أَتْراباً جمع ترب.
هوش مصنوعی: در برخی تفاسیر آمده است که "عُرُباً" به معنای زبان عربی آنهاست و "أَتْراباً" به معنای همسن و همسالان است.
ای مستویات علی سن واحد، بنات ثلث و ثلثین، و قیل هن لدات فی شکل ثلث عشره سنة فی قد صاحبها.
هوش مصنوعی: ای شکل‌ها و وضع‌های همسن، دختران سی و سه ساله، و برخی گفته‌اند که آنها در واقع در سن شانزده سالگی به نظر می‌رسند بر اساس قد و قامت صاحبانشان.
لِأَصْحابِ الْیَمِینِ ای خلقناهن لاصحاب الیمین، و عن ابی هریرة عن النبی (ص) قال یدخل اهل الجنة الجنة جردا و مردا بیضا جعادا مکحّلین ابناء ثلث و ثلثین علی خلق آدم طوله ستون ذراعا فی سبع اذرع.
هوش مصنوعی: خداوند دوستان راستین را خلق کرده است و از ابی هریره روایت شده که پیامبر (ص) فرمود: اهل بهشت به شکل جوانانی نیکو و زیبا و با چشمان سیاه و موهای مجعد وارد بهشت می‌شوند. این افراد به سن سی و سه سالگی می‌رسند و از لحاظ قامت مشابه حضرت آدم به طول شش پا هستند.
و عن ابی سعید الخدری قال قال رسول اللَّه (ص) ادنی اهل الجنة الذی له ثمانون الف خادم و اثنتان و سبعون زوجة و تنصب له قبة من لؤلؤ و زبرجد و یاقوت کما بین الجابیة الی صنعاء.
هوش مصنوعی: ابو سعید خدری نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمودند: کمترین فرد در بهشت کسی است که دارای هشتاد هزار خادم و هفتاد و دو همسر است و برای او خیمه‌ای از مروارید، زبرجد و یاقوت برپا می‌شود، به گونه‌ای که فاصله آن از جابیه تا صنعاء است.
و فی بعض الروایات ینظر الی وجهه فی خدها اصفی من المرآة و ان ادنی لؤلؤة علیها تضی‌ء ما بین المشرق و المغرب و انه لیکون علیها سبعون ثوبا ینفذها بصره حتی یری مخّ ساقها من وراء ذلک.
هوش مصنوعی: در برخی روایات آمده است که چهره او از آینه ای صاف‌تر و روشن‌تر است و یک مروارید بر روی آن وجود دارد که نوری تولید می‌کند که میان شرق و غرب را روشن می‌سازد. همچنین بر تن او هفتاد لباس است که بینایی او از آنها عبور کرده و می‌تواند تا استخوان ساق پایش را ببیند.
و روی ان فی الجنة غرفة یقال لها العالیة فیها حوراء یقال لها الغنجة اذا اراد ولی اللَّه ان یأتیها اتاها جبرئیل فآذنها فقامت علی اطرافها معها اربعة آلاف و صیفة یجمعن اذیالها و ذوائبها یبخرنها بمجامر بلا نار.
هوش مصنوعی: در بهشت، اتاقی به نام "العالیة" وجود دارد که یک حوری به نام "الغنجة" در آن زندگی می‌کند. هنگامی که ولی خدا بخواهد به دیدن او برود، جبرئیل به او خبر می‌دهد و او با چهار هزار حوری دیگر که اطرافش هستند، برپا می‌شود. آنها دامن‌ها و موهایش را جمع کرده و با عطرهای خوشبو او را معطر می‌کنند، بدون اینکه نیازی به آتش باشد.
و عن عبد الرحمن البیلمانی قال لیعطی الرجل منکم غرفة من لؤلؤ فیها سبعون غرفة فی کل غرفة زوجة من الحور العین ینظر فی وجه کل واحدة منهن فیری وجهه فی وجهها و تری هی وجهها فی وجهه من الحسن، مکتوب فی نحر کل واحدة منهن انت حبّی و انا حبّک بیاضهن کبیاض المرجان و صفاؤهن کصفاء الیاقوت.
هوش مصنوعی: عبد الرحمن البیلمانی می‌گوید: هر یک از شما مردان می‌تواند از خداوند اتاقی از مروارید دریافت کند که در آن هفتاد اتاق دیگر وجود دارد و در هر اتاق یک همسر از حورالعین است. او به چهره هر یک از آنها نگاه می‌کند و چهره خودش را در صورت آنها می‌بیند و آنها نیز چهره خود را در صورت او می‌بینند، از لحاظ زیبایی. در ناحیه گردن هر یک از آنها نوشته شده است: «تو محبوب منی و من محبوب توام.» رنگ پوست آنها همانند سفیدی مروارید و خلوصشان مانند روشنی یاقوت است.
و عن انس بن مالک قال قال رسول اللَّه (ص) تقول الحوراء یوم القیامة لولیّ اللَّه کم من مجلس من مجالس ذکر اللَّه قد اکرمک به العزیز اشرفت علیک بدلالی و غنجی و اترابی و انت قاعد بین اصحابک تخاطبنی الی اللَّه عز و جل، فتری شوقک کان یعدل شوقی او حبک کان یعدل حبی و الذی اکرمنی بک و اکرمک بی ما خطبتنی الی اللَّه عز و جل مرّة الا خطبتک الی اللَّه سبعین مرة فالحمد للَّه الذی اکرمنی بک و اکرمک بی وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ من مؤمنی هذه الامّة.
هوش مصنوعی: انس بن مالک روایت کرده‌اند که رسول خدا (ص) فرمودند: در روز قیامت، حوریه به ولیّ خدا می‌گوید: «چند بار در مجالس ذکر خدا به خاطر تو، عزیز دل کرده‌ام و با زیبایی و ناز و لطافتم به تو ناز کرده‌ام، در حالی که تو در کنار دوستانت نشسته‌ای و به من در مورد خداوند عز و جل سخن می‌گویی. شوق و عشق تو چقدر شبیه به شوق و عشق من است! و کسی که به خاطر تو مرا گرامی داشت و تو را به خاطر من گرامی داشت، بارها به خداوند عز و جل اقرار کرده، و هر بار که برای تو از خداوند درخواست کردم، هفتاد بار این کار انجام شده است. حمد برای خداوندی که من را به خاطر تو گرامی داشت و تو را به خاطر من گرامی داشت و همچنین گروهی از مؤمنان این امت.»
هذا قول بعض المفسرین. و یروی عن النبی (ص) قال من آدم (ع) الینا ثلة و منّی الی یوم القیمة ثلّة و لا یستتمّها الا سودان من رعاة الإبل ممن قال لا اله الا اللَّه.
هوش مصنوعی: این سخن برخی از مفسران است. روایت شده است که پیامبر (ص) فرمودند از آدم (ع) تا ما، گروهی در نظر گرفته شده‌اند و تا روز قیامت نیز گروهی وجود خواهد داشت که تنها سیاه‌پوستان از رمه‌داران شترانی که گفتند هیچ معبودی جز خداوند نیست، جزء آن گروه خواهند بود.
و عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال خرج رسول اللَّه (ص) یوما فقال عرضت علیّ الامم فجعل یمرّ النبی معه الرجل و النبی معه الرجلان و النّبی معه الرهط و النبی لیس معه رهط و النبی لیس معه احد و رایت سوادا کثیرا سدّ الافق فقیل لی انظر هکذا و هکذا فرأیت سوادا کثیرا سدّ الافق فقیل هؤلاء امّتک و مع هؤلاء سبعون الفا یدخلون الجنة بغیر حساب.
هوش مصنوعی: سعید بن جبیر از ابن عباس روایت کرده است که رسول خدا (ص) روزی خارج شدند و فرمودند: "امم مختلفی به من نشان داده شد." سپس شروع کردند به توصیف اینکه چگونه پیامبرانی با پیروان خود در حال گذر بودند؛ برخی فقط یک نفر، برخی دو نفر و برخی گروه‌هایی از افراد همراه داشتند. همچنین اشاره کردند که برخی از پیامبران بدون هیچ همراهی بودند. سپس دیدند که جمعیتی بسیار بزرگ وجود دارد که افق را پر کرده است و به ایشان گفته شد که "بنگر!" این جمعیت، امت تو هستند و گفته شد که همچنین هفتاد هزار نفر از این افراد بدون حساب و کتاب وارد بهشت خواهند شد.
و فی روایة عبد اللَّه بن مسعود عن رسول اللَّه (ص) قال عرضت علیّ الانبیاء اللیلة باتباعها حتی اتی علی موسی فی کبکبة بنی اسرائیل فلما رایتهم اعجبونی فقلت ای رب من هؤلاء قیل هذا اخوک موسی و من معه من بنی اسرائیل، قلت فاین امّتی قیل انظر عن یمینک فاذا ظراب مکه قد سدّت بوجوه الرجال فقیل هؤلاء امّتک أ رضیت قلت رب رضیت قیل انظر عن یسارک فاذا الافق قد سدّ بوجوه الرجال، قیل هؤلاء امّتک ا رضیت قلت رب رضیت رب رضیت فقیل ان مع هؤلاء سبعین الفا یدخلون الجنة بلا حساب علیهم. فقال نبی اللَّه (ص) ان استطعتم ان تکونوا من السبعین فکونوا و ان عجزتم و قصرتم فکونوا من اهل الظراب و ان عجزتم فکونوا من اهل الافق فانی قد رأیت ثم اناسا یتهاوشون کثیرا.
هوش مصنوعی: روایت است که عبد اللَّه بن مسعود از پیامبر (ص) نقل کرده که فرمود، شب گذشته انبیاء به من عرضه شدند تا من پیروان آنها را ببینم. وقتی به موسی و بنی اسرائیل رسیدم، از دیدن آنها خوشم آمد و از خداوند پرسیدم که اینها چه کسانی هستند. به من گفته شد که این برادر تو موسی و همراهان او از بنی اسرائیل هستند. سپس پرسیدم که امتم کجاست؟ فرمودند: به سمت راست خود نگاه کن. وقتی نگاه کردم، دیدم که جمعیتی از مکه با روی‌های مردان در آنجا قرار گرفته‌اند. به من گفته شد که اینها امّت تو هستند. گفتم: خدایا، راضی هستم. سپس فرمودند: حالا به سمت چپت نگاه کن. وقتی نگاه کردم، دیدم در افق هم جمعیتی با روی‌های مردان قرار گرفته‌اند. دوباره گفته شد که اینها هم امّت تو هستند و من باز گفتم: خدایا، راضی هستم. سپس فرمودند: از این گروه، هفتاد هزار نفر بدون حساب به بهشت خواهند رفت. پیامبر (ص) گفت: اگر می‌توانید از این هفتاد هزار نفر باشید، تلاش کنید و اگر نتوانستید، از اهل جمعیتی که در سمت راست بودند باشید و اگر هم نتوانستید، از اهل افق باشید، زیرا من افرادی را دیدم که بسیار در حال دعوا و جدل بودند.
و روی انه قال (ص) انی لارجو ان تکونوا شطر اهل الجنة ثم تلا رسول اللَّه (ص): ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ.
هوش مصنوعی: رسول الله (ص) فرمودند: امیدوارم که شما نیمی از اهل بهشت باشید. سپس آیه‌ای از قرآن را تلاوت کردند که می‌گوید: گروهی از پیشینیان و گروهی از پسینیان.
و قال ابو العالیة و مجاهد و عطاء بن ابی رباح و الضحاک ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ، یعنی من سابقی هذه الامّة وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ من هذه الامّة فی آخر الزمان یدل علیه
هوش مصنوعی: ابو العالیه، مجاهد، عطاء بن ابی رباح و الضحاک گفتند که گروهی از پیشینیان این امت و گروهی از پسینیان آن در آخر زمان به این موضوع اشاره می‌کنند.
قول النبی (ص): هما جمیعا من امّتی.
هوش مصنوعی: پیامبر (ص) فرمودند: هر دوی آنها از امت من هستند.
قوله: وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ المشأمة و الشمال واحد و هم الذین یعطون کتبهم بشمائلهم و یؤخذ بهم طریق الشمال الی النار و یلزمهم الشوم و النکدة.
هوش مصنوعی: افرادی که در سمت چپ هستند، چه کسانی هستند؟ آنها کسانی هستند که کتاب‌های خود را با دست چپ خود دریافت می‌کنند و به سوی جهنم هدایت می‌شوند و همواره با بدبختی و مشکلات مواجه خواهند بود.
فِی سَمُومٍ، و هو الریح الحارة تدخل فی المسامّ و جمعه سمائم و قیل السموم حرّ جهنم و فیحها و هو بالنهار و الحرور باللیل و قیل سموم جهنم ریح باردة شدیدة البرد تخرج من تحت صخرة فی جهنم تقطع الوجوه و سائر اللحوم و منه قول الشاعر:
هوش مصنوعی: سموم به معنای بادهای گرم و سوزان است که به پوست انسان نفوذ می‌کند. جمع این واژه «سمائم» است. برخی معتقدند که سموم به معنای گرمای جهنم و نسیم داغ آن در طول روز و گرمای شدید شب محسوب می‌شود. همچنین به برخی دیگر گفته می‌شود که سموم جهنمی شامل باد سردی است که به شدت می‌تازد و از زیر سنگی در جهنم خارج می‌شود و می‌تواند به صورت عمیق ویرانگر باشد و آسیب‌های زیادی به صورت و بافت‌های دیگر انسان وارد کند.
الیوم یوم بارد سمومة
من جزع الیوم فلا نلومه
هوش مصنوعی: امروز روزی است که از شدت رنج و عذاب، دل‌ها به تنگ آمده‌اند، پس نباید کسی را سرزنش کرد.
وَ حَمِیمٍ و هو الماء الحار فی النهایة.
هوش مصنوعی: و آب داغی وجود دارد که بسیار گرم است.
وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ دخان شدید السواد تقول العرب اسود یحموم اذا کان شدید السواد. قال الضحاک النار سوداء و اهلها سود و کل شی‌ء فیها اسود.
هوش مصنوعی: و سایه‌ای از دودی تیره که عرب‌ها می‌گویند وقتی دودی بسیار سیاه باشد، به آن «یحموم» می‌گویند. ضحاک گفته که آتش سیاه است و کسانی که در آنجا هستند نیز سیاه هستند و هر چیزی در آنجا سیاه به نظر می‌رسد.
و قیل یحموم جبل فی النار یستغیث الی ظله اهل النار. قابل بهذا الظل ظل اصحاب المیمنة.
هوش مصنوعی: و گفته شده که در آتش، کوه‌هایی از آتش وجود دارد که اهل جهنم به سایه آنها پناه می‌برند. اما سایه‌ای که برای اهل نیکوکاران فراهم شده، با این سایه قابل مقایسه نیست.
لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ ای لا بارد المدخل و لا کریم المنظر. و قیل لا ماؤهم بارد، و لا مقیلهم کریم و العرب اذا بالغت فی ذم الشی‌ء نفت عنه الکرم، و قال فی موضع آخر لا ظَلِیلٍ وَ لا یُغْنِی مِنَ اللَّهَبِ و هذا الظل هو سرادق جهنم یجمع الخلق یوم القیامة، فیرسل علیهم الدخان ثلث شعب شعبة تأخذهم عن یمینهم و شعبة عن شمالهم، و تنطبق علیهم شعبة فتملأ اجواف الکفار و مسامّهم و یأخذ المؤمن کهیئة الزکمة.
هوش مصنوعی: نه سردی در آنجا هست و نه زیبایی. گفته شده که آب آنجا سرد نیست و مکان استراحتشان هم دلپذیر نیست. عرب‌ها وقتی می‌خواهند چیزی را به شدت مذمت کنند، به آن عدم کرامت نسبت می‌دهند. در جایی دیگر گفته شده که نه سایه‌ای دارد و نه از شعله آتش می‌کاهد. این سایه در حقیقت سایه جهنم است که روز قیامت مردم را گرد هم می‌آورد و دودی به سویشان می‌فرستد. این دود به سه جهت می‌رود: یکی از سمت راست، یکی از سمت چپ و یکی هم بر سرشان فرود می‌آید و درون جسم و مجاری تنفسی کافران را پر می‌کند، در حالی که مؤمنان مانند دودی در بدنشان احساس خفگی می‌کنند.
إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ متنعّمین فمنعهم ذلک عن الانزجار و شغلهم عن الاعتبار. المترف الجبار المتنعّم المعجب بنفسه و الترف السرف فی العیش.
هوش مصنوعی: آنها پیش از این افرادی مرفه و خوش‌گذران بودند که این حالت زندگی، مانع از آن شد که از کارهای نادرست خود شرمسار شوند و توجهی به عبرت گرفتن نداشته باشند. شخص مرفه، خودخواه و مغرور است و زندگی اشرافی، اسراف در زندگی به شمار می‌رود.
وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَی الْحِنْثِ الْعَظِیمِ ای یقیمون علی الذنب العظیم لا یتوبون و لا یستغفرون، و الحنث العظیم هاهنا الشرک، یقال بلغ الغلام الحنث ای بلغ مبلغا بحیث یسی‌ء العمل و التحنث من الاضداد التحنث التأثم و التحنث التبرر و التحرّج عن الاثم. و کان رسول اللَّه (ص) یتحنّث فی غار حراء ای یتعبّد.
هوش مصنوعی: آنها همواره بر معصیت بزرگ پابرجا بودند و نه توبه می‌کردند و نه از خداوند طلب بخشش می‌کردند. این معصیت بزرگ در اینجا به معنای شرک است. گفته می‌شود که وقتی جوان به حدی می‌رسد که اعمالش ناپسند می‌شود، به او گفته می‌شود که به حنث رسیده است. و حنث می‌تواند به مفهوم گناهکاری یا توجیه گناه نیز باشد. همچنین، پیامبر (ص) در غار حراء به عبادت می‌پرداخت و به نوعی از معصیت دوری می‌کرد.
و قیل الحنث العظیم الیمین الغموس و معنی هذا: انهم کانوا یحلفون انهم لا یبعثون و ذلک فی قوله: أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ یقویه ما بعده: وَ کانُوا یَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ قرأ ابو جعفر و نافع و الکسائی: إِذا مِتْنا بالخبر، أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ بالاستفهام. و قرأ الباقون بالاستفهام فیهما أَ وَ آباؤُنَا قرء نافع و ابن عامر بسکون الواو و الباقون بفتح الواو، من فتح الواو جعله عطفا و استفهاما و من سکنه جعله عطفا. و کانوا یقولون، ذلک تکذیبا للبعث.
هوش مصنوعی: در این متن به قسم‌های دروغین افراد اشاره شده است که به شدت قسم می‌خوردند که خداوند مردگان را برنمی‌انگیزد. آنها ادعا می‌کردند که اگر بمیریم و به خاک و استخوان تبدیل شویم، آیا واقعاً برخواهیم خیزد؟ در اینجا اختلافاتی در قرائت‌ها وجود دارد؛ برخی از قاریان جمله «اگر بمیریم» را به صورت خبری و جمله «آیا واقعاً برخواهیم خیزد» را به صورت سوالی خوانده‌اند، در حالی که دیگر قاریان هر دو جمله را به صورت سوالی قرائت کرده‌اند. همچنین در مورد واو در جمله‌ها نیز اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی با سکون و برخی با فتح الواو آن را خوانده‌اند که این امر به نوع عطف و استفهام مربوط می‌شود. در نهایت، این سخنان نشان از انکار آنها نسبت به وجود بعثت دارد.
قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ ای قل لهم یا محمد ان الاولین و الآخرین.
هوش مصنوعی: بگو: هم اهل گذشته و هم اهل آینده. ای محمد، به آنها بگو که کسانی که در زمان‌های گذشته و آینده هستند.
لَمَجْمُوعُونَ، محشورون، إِلی مِیقاتِ یَوْمٍ مَعْلُومٍ و هو یوم القیمة معلوم للَّه سبحانه و تعالی متی یکون.
هوش مصنوعی: جمع‌آوری‌شدگان، در روز مشخصی که روز قیامت است، حاضر می‌شوند و این روز به‌طور مشخصی توسط خداوند متعال تعیین شده است.
ثُمَّ إِنَّکُمْ أَیُّهَا الضَّالُّونَ، ای ثُمَّ یقال لهم ذلک الیوم انکم أَیُّهَا الضَّالُّونَ عن الدین الذاهبون عن الحق، الْمُکَذِّبُونَ باللّه و رسله.
هوش مصنوعی: سپس به شما ای گمراهان گفته می‌شود که ای گمراهانی که از دین دور شده‌اید و به حق نپیوسته‌اید و به خدا و پیامبرانش کذب می‌گویید.
لَآکِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ شجرة الزقوم هی الشجرة الملعونة فی القرآن و هی شجرة تنبت فی النار ترعرع و تورق و تثمر کانّ طلعها رؤس الحیّات.
هوش مصنوعی: آنها از درختی به نام زقوم می‌خورند. درخت زقوم در قرآن به عنوان درختی ملعون شناخته شده است و در آتش می‌روید، رشد می‌کند و میوه می‌دهد. میوه‌های آن مانند سرهای مارها هستند.
فَمالِؤُنَ مِنْهَا ای من الشجر، الْبُطُونَ لان اللَّه یسلّط علیهم جوعا شدیدا فیملأون بطونهم رجاء زوال الجوع فاذا امتلئوا منه وجدوا عطشا شدیدا فیعرض علیهم الحمیم. فیشربون شرب الهیم و هی العطاش من الإبل و قیل هی ابل تصیبها داء فلا تروی من الماء فلا تزال تشرب حتی تهلک. و قیل الهیم جمع الاهیم و هو الرمل الذی لا یرویه المطر.
هوش مصنوعی: برخی از مردم از درختان می‌خورند، زیرا خداوند گرسنگی شدیدی بر آنان می‌فرستد و آنها به دنبال رفع گرسنگی، شکم‌های خود را پر می‌کنند. اما وقتی شکم‌هایشان پر شد، تشنگی شدیدی به سراغشان می‌آید و آب داغ به آنان داده می‌شود. آنها مانند شترهای تشنه می‌نوشند و گفته شده است که این شترها به بیماری مبتلا می‌شوند و نمی‌توانند از آب بنوشند. آنها تا زمانی که جانشان به پایان نرسد، به نوشیدن ادامه می‌دهند. همچنین گفته شده است که این شترهای تشنه در واقع به یک نوع شن اشاره دارند که باران آن را سیراب نمی‌کند.
و قوله: فَشارِبُونَ عَلَیْهِ، ای علی الزقوم او علی الاکل او علی الشجر قرأ اهل المدینة و عاصم و حمزة شرب الهیم بضم الشین و الباقون بفتحها، و هما لغتان فالفتح علی المصدر و الضم اسم بمعنی المصدر کالضّعف و الضّعف.
هوش مصنوعی: در اینجا به نوشیدنی‌هایی اشاره شده است که به دو صورت خوانده می‌شوند: برخی مانند اهل مدینه، عاصم و حمزه "شرب" را با ضمه (می‌بندند) می‌خوانند و باقی با فتحه (باز می‌خوانند). هر دو خوانش درست است؛ فتحه به معنای مصدر (اسم) است و ضمه به عنوان اسم به معنای مصدر نیز به کار می‌رود، همانند کلمه "ضعف" که هم به صورت "ضَعف" و هم به صورت "ضُعف" وجود دارد.
هذا نُزُلُهُمْ یَوْمَ الدِّینِ ای هذا الطعام و الشراب ما اعدّ لضیافتهم یوم الجزاء و قوتهم و غذاؤهم ابدا.
هوش مصنوعی: این غذا و نوشیدنی است که برای پذیرایی از آنها در روز جزا فراهم شده و در حقیقت غذا و قوت ابدی آنهاست.
نَحْنُ خَلَقْناکُمْ، خطاب لمشرکی قریش ای نحن خلقناکم و لم تکونوا شیئا و انتم تعلمون ذلک، فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ فهلا تصدّقون باللّه و رسوله و هلّا تصدّقون بالبعث بعد أن علمتم النشأة الاولی.
هوش مصنوعی: ما شما را آفریدیم، این کلام به مشرکان قریش خطاب شده است که ما شما را خلق کردیم در حالی که هیچ چیزی نبودید و شما این را می‌دانید. پس چرا به خدا و پیامبرش ایمان نمی‌آورید و چرا به زندگی دوباره (بعث) پس از آنکه نوبت به آغاز خلقت رسید، ایمان نمی‌آورید؟
میبدی